O poprawie Rzeczypospolitej - Andrzej Frycz Modrzewski (współczesna biblioteka .TXT) 📖

class="annotation" id="annotation-1365">1365. płochy — tu raczej w znaczeniu: płochliwy. [przypis edytorski]

1366. dychawiczny (daw.) — słaby (dosł. oddychający z wysiłkiem). [przypis edytorski]

1367. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]

1368. naczynie (daw.) — narzędzie. [przypis edytorski]

1369. w mieścich — dziś popr. forma Msc.lm: w miastach. [przypis edytorski]

1370. okrom (daw.) — bez. [przypis edytorski]

1371. pieniężny lud — najemnicy. [przypis edytorski]

1372. przewiedzieć (daw.) — obejrzeć. [przypis edytorski]

1373. ale k czemu to — sens: ale do czego zmierzam? [przypis edytorski]

1374. atoli (daw.) — lecz, jednak. [przypis edytorski]

1375. jako pisze Statius — Statius, Achilleis, ks. 2. [przypis edytorski]

1376. huf (daw.) — oddział. [przypis edytorski]

1377. sprawić (daw.) — tu: uformować szyk. [przypis edytorski]

1378. zastanowić (daw.) — bronić się. [przypis edytorski]

1379. podsadka (daw.) — zasadzka. [przypis edytorski]

1380. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]

1381. ciągnienie (daw.) — przemarsz wojsk. [przypis edytorski]

1382. sprawa (daw.) — szyk. [przypis edytorski]

1383. zadni (daw.) — tylny. [przypis edytorski]

1384. na wejźreniu (daw.) — pozornie. [przypis edytorski]

1385. stary (daw.) — dawny. [przypis edytorski]

1386. takowe szkoły i w naszej rzeczypospolitej byłyby bardzo potrzebne, w których by się młodzi ludzie do wszelkiej broni ćwiczyli — od wielu królów dawniejszych czasów projektowana szkoła rycerska nie przyszła do skutku, aż naszych czasów za rządów szczęśliwie nam panującego Stanisława Augusta (przypis wydania z XVIII w.). [przypis edytorski]

1387. jako na wojnę jechać winien — rozumie tu autor o popisach, które dawnych czasów były we zwyczaju, jako jest widzieć u Ładowskiego tit. Okazowanie; z czasem potem zaniedbane, wskrzeszone widzieliśmy za panowania tegoż monarchy. [przypis edytorski]

1388. naczynie (daw.) — narzędzie, tu: wyposażenie. [przypis edytorski]

1389. ukraiński (daw.) — kresowy, pograniczny. [przypis edytorski]

1390. zastanowić się (daw.) — bronić się. [przypis edytorski]

1391. nazad (daw.) — z powrotem, do tyłu. [przypis edytorski]

1392. Metellus hetman przeciwko Jugurcie od Rzymian do Numidyjej będąc posłan etc. — Sallustiusz, De bello Jugurthino. [przypis edytorski]

1393. snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

1394. zleniałość (daw.) — lenistwo. [przypis edytorski]

1395. przedsię (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

1396. przyrodzenie (daw.) — natura. [przypis edytorski]

1397. oboja strona (daw) — obie strony. [przypis edytorski]

1398. przekazać (daw.) — przeszkadzać. [przypis edytorski]

1399. oblędz — dziś popr.: oblegać. [przypis edytorski]

1400. fortelny (daw.) — sprytny. [przypis edytorski]

1401. Polifem (mit. gr.) — jeden z Cyklopów, krwiożerczych jednookich olbrzymów, upity i oszukany przez Odyseusza, którego chciał zabić. [przypis edytorski]

1402. urywcza (daw.) — (o bitwie) odwrotowa. [przypis edytorski]

1403. rzekomo — tu: pozornie. [przypis edytorski]

1404. fortelmi — dziś popr. forma N.lm: fortelami (tj. podstępami). [przypis edytorski]

1405. wiedzieć (daw.) — znać. [przypis edytorski]

1406. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

1407. okrom (daw.) — bez. [przypis edytorski]

1408. misterstwo (daw.) — sztuka, mistrzostwo. [przypis edytorski]

1409. rusznica — jeden z pierwszych typów ręcznej, długiej broni palnej. [przypis edytorski]

1410. okrom (daw.) — bez. [przypis edytorski]

1411. jako sam Bóg do tych, którzy przykazaniu jego nieposłuszni, mówi — Mojż. 26, 36. [przypis edytorski]

1412. mierność (daw.) — zachowywanie właściwej miary. [przypis edytorski]

1413. przestawać — tu: poprzestawać. [przypis edytorski]

1414. Kartaginianie tę ustawę mieli — Arystoteles, Oeconomia. [przypis edytorski]

1415. dowcip (daw.) — rozum. [przypis edytorski]

1416. Cyrus perski król, gdy poraził Asyryjany — Ksenofont, De Paedia Cyri, ks. 4. [przypis edytorski]

1417. wydworny (daw.) — wytworny, wyrafinowany. [przypis edytorski]

1418. skiełzać się (daw.) — ześlizgnąć się. [przypis edytorski]

1419. zemdlenie (daw.) — osłabienie. [przypis edytorski]

1420. łacno (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

1421. niemocy — dziś popr. forma D.lm: niemoce (tj. choroby, dolegliwości). [przypis edytorski]

1422. przykład Uriasza Hetejczyka — 2 Sam. [przypis edytorski]

1423. w namieciech — dziś popr. forma Msc.lm: w namiotach. [przypis edytorski]

1424. Joel prorok rozkazuje — Joel 2, 16-17. [przypis edytorski]

1425. zbór (daw.) — zgromadzenie, społeczność; świątynia, synagoga. [przypis edytorski]

1426. przeto wojny swoje wojnami Bożymi zwał — 1. Krn 5, 22. [przypis edytorski]

1427. poruczyć (daw.) — powierzyć. [przypis edytorski]

1428. tuszyć (daw.) — mieć nadzieję. [przypis edytorski]

1429. powolny (daw.) — posłuszny. [przypis edytorski]

1430. okrom (daw.) — bez. [przypis edytorski]

1431. jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

1432. wiedzieć (daw.) — tu: znać. [przypis edytorski]

1433. przyczyna — tu: cel. [przypis edytorski]

1434. ktemu (daw.) — tu: dlatego. [przypis edytorski]

1435. bez pochyby (daw.) — niewątpliwie. [przypis edytorski]

1436. dowcip (daw.) — rozum. [przypis edytorski]

1437. forytować (daw.) — popierać, faworyzować. [przypis edytorski]

1438. nad drugie dowcipne, pracowitych i mężnych ludzi — dziś: nad innych rozsądnych, pracowitych i mężnych ludzi. [przypis edytorski]

1439. łacno (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

1440. nowotny (daw.) — nowy. [przypis edytorski]

1441. przodek (daw.) — tu: pierwszeństwo. [przypis edytorski]

1442. niewczas (daw.) — trud, niewygoda. [przypis edytorski]

1443. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]

1444. Jozua z rozkazania Bożego uczynił — Joz 8, 2. [przypis edytorski]

1445. wiedzieć (daw.) — tu: znać. [przypis edytorski]

1446. trefunek (daw.) — traf, przypadek. [przypis edytorski]

1447. obaczyć się (daw.) — zorientować się. [przypis edytorski]

1448. pawęż (daw.) — tarcza. [przypis edytorski]

1449. przeciwko (daw.) — wobec. [przypis edytorski]

1450. niebezność — niejasne, możliwy błąd źródła; może chodzić o „niebezpieczeństwo” bądź o „niezbędność”. [przypis edytorski]

1451. sromota (daw.) — wstyd, hańba. [przypis edytorski]

1452. płochej myśli (daw.) — lekkomyślny. [przypis edytorski]

1453. brakować żołnierzmi (daw.) — wybierać żołnierzy. [przypis edytorski]

1454. trojemi listy — trzema a. potrójnymi listami. [przypis edytorski]

1455. wici — wezwanie na wojnę, pierwotnie w formie pęku witek (gałązek). [przypis edytorski]

1456. jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

1457. nazad (daw.) — z powrotem. [przypis edytorski]

1458. drzewiej (daw.) — tu: wcześniej. [przypis edytorski]

1459. wojski (daw.) — urzędnik opiekujący się rodzinami szlachty w czasie pospolitego ruszenia. [przypis edytorski]

1460. ciągnienie (daw.) — przemarsz wojsk. [przypis edytorski]

1461. Jan Chrzciciel gdy go żołnierze pytali, co by czynić mieli, odpowiedział — Łk 3, 14. [przypis edytorski]

1462. żołdziech — dziś popr. forma Msc.lm: żołdach. [przypis edytorski]

1463. wespołek (daw.) — razem, wspólnie. [przypis edytorski]

1464. jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

1465. okrom (daw.) — oprócz. [przypis edytorski]

1466. przezwisko — tu: nazwisko. [przypis edytorski]

1467. własny (daw.) — tu: właściwy. [przypis edytorski]

1468. Jako uczynił Eneasz — Wergiliusz, Eneida, ks. 5. [przypis edytorski]

1469. Tewkrowie a. Teukrowie — Trojanie (od mitycznego założyciela miasta). [przypis edytorski]

1470. igry (daw.) — gra, zabawa. [przypis edytorski]

1471. janczarzy — doborowe oddziały piechoty tureckiej. [przypis edytorski]

1472. dla samej tylko sławy ciągnienia ich — sens: z powodu samej informacji o ich zbliżaniu się. [przypis edytorski]

1473. powinny (daw.) — należny. [przypis edytorski]

1474. ociętny (daw.) — uparty, zacięty, krnąbrny. [przypis edytorski]

1475. lichwiarz — osoba pożyczająca pieniądze na zawyżony procent. [przypis edytorski]

1476. wieńce nazwane od miasta, od muru i od oblężenia — Coronae civicae, murales, obsidionales etc. [łac. wieńce upamiętniające zdobycie miasta wdarcie się na mury, oblężenie — Red.WL]. [przypis edytorski]

1477. Duilius — zob. Valerius Maximus, ks. 3. rozdz. 6. [przypis edytorski]

1478. czelniejszy (daw.) — główniejszy. [przypis edytorski]

1479. Torquatus — przydomek pochodzi od łac. torques, czyli łańcuch. [przypis edytorski]

1480. wnijść (daw.) — wejść. [przypis edytorski]

1481. zasię (daw.) — zaś. [przypis edytorski]

1482. szafarz (daw.) — zarządca, administrator. [przypis edytorski]

1483. na sejmiech — dziś popr. forma Msc.lm: na sejmach. [przypis edytorski]

1484. okrom (daw.) — oprócz. [przypis edytorski]

1485. ukraina (daw.) — kresy, pogranicze. [przypis edytorski]

1486. czuć — tu: czuwać. [przypis edytorski]

1487. dostawać (daw.) — wystarczać. [przypis edytorski]

1488. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]

1489. gumno (daw.) — stodoła, spichlerz. [przypis edytorski]

1490. okrom (daw.) — bez. [przypis edytorski]

1491. zawżdy (daw.) — zawsze. [przypis edytorski]

1492. przystojny (daw.) — właściwy. [przypis edytorski]

1493. wespółek (daw.) — razem, wspólnie. [przypis edytorski]

1494. snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

1495. hetmany — dziś popr. forma N.lm: hetmanami. [przypis edytorski]

1496. bawić się (daw.) — zajmować się. [przypis edytorski]

1497. obrazca (daw.) — ten, który obraża. [przypis edytorski]

1498. wwięzowanie (daw.) — obejmowanie majątku na podstawie wyroku sądowego. [przypis edytorski]

1499. miasto (daw.) — zamiast. [przypis edytorski]

1500. rozbierać (daw.) — rozważać, analizować. [przypis edytorski]

1501. leda (daw.) — lada, byle. [przypis edytorski]

1502. dwie osobie — dziś: dwie osoby (relikt archaicznej liczby podwójnej). [przypis edytorski]

1503. aza (daw.) — czy. [przypis edytorski]

1504. Bo był niektóry senator, któremu się zdało, żeby w rzeczypospolitej by jednę zbożności górę zbudowano; tak on zwał one spółki lub pieniądze, które by wszyscy wedle możności swej każdy raz zrzucili, a potem by tych co rok przyczynial — pomysł abp Łaskiego, po łacinie określany jako Mons pietatis. [przypis edytorski]

1505. Pospolity skarb etc. — inszy sposób do zebrania skarbu ziemskiego masz czytelniku opisany niżej u tegoż Frycza w przydatku do tych ksiąg (przypis źródła). [przypis edytorski]

1506. beneficjum (daw.) — urząd kościelny zapewniający dochody. [przypis edytorski]

1507. do roku (daw.) — do czasu. [przypis edytorski]

1508. iż ma dać każdy duchowny — Konstytucja 1607 uczy, że podobne prawa na duchownych stanowione wątpliwości podlegały, dla tego wzmianka w niej o szukaniu pozwolenia od stolicy apostolskiej, bez którego ustawy takowe nigdy skutku nie miały (przypis źródła). [przypis edytorski]

1509. imię (daw.) — tu: mienie, majątek. [przypis edytorski]

1510. dzierżyć (daw.) — trzymać. [przypis edytorski]

1511. nierad (daw.) — niechętnie. [przypis edytorski]

1512. wywołan (daw.) — wygnany. [przypis edytorski]

1513. wżdy (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

1514. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]

1515. poruczyć (daw.) — powierzyć. [przypis edytorski]

1516. okrom (daw.) — bez. [przypis edytorski]

1517. poruczyć (daw.) — powierzyć. [przypis edytorski]

1518. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]

1519. jedno