O poprawie Rzeczypospolitej - Andrzej Frycz Modrzewski (współczesna biblioteka .TXT) 📖

łeż (daw.) — kłamstwo. [przypis edytorski]

788. A prawie nie wiem etc. — por. J 8, 34. [przypis edytorski]

789. płochość (daw.) — niestałość, brak powagi. [przypis edytorski]

790. rzecz (daw.) — tu: mowa. [przypis edytorski]

791. Marcus Tullius Cicero (106 p.n.e.–43 p.n.e.) — polityk i mówca rzymski, autor dzieł filozoficznych i przynależnych do teorii retoryki. Zasłynął wykryciem i zniszczeniem spisku Katyliny, przeciwnik Marka Antoniusza, umieszczony przez niego na listach proskrypcyjnych i zabity. [przypis edytorski]

792. zrzetelnie (daw.) — w sposób widoczny. [przypis edytorski]

793. zarazem (daw.) — od razu. [przypis edytorski]

794. leda (daw.) — byle. [przypis edytorski]

795. pośledzej (daw.) — później. [przypis edytorski]

796. pry (daw.) — mówi, rzecze. [przypis edytorski]

797. gnuśność (daw.) — lenistwo, niechęć do działania. [przypis edytorski]

798. zabawa (daw.) — zajęcie. [przypis edytorski]

799. o herbiech — dziś popr. forma Msc.lm: o herbach. [przypis edytorski]

800. ono (daw.) — to. [przypis edytorski]

801. sowito (daw.) — obficie. [przypis edytorski]

802. ktemu (daw.) — dlatego. [przypis edytorski]

803. aza (daw.) — czy. [przypis edytorski]

804. zagabnąć (daw.) — zagadnąć, tu: obrazić. [przypis edytorski]

805. pośledzej (daw.) — później, jako ostatni. [przypis edytorski]

806. peregrynacja (daw.) — pielgrzymka, podróż. [przypis edytorski]

807. łeż zadawać (daw.) — oskarżać o kłamstwo. [przypis edytorski]

808. rzecz (daw.) — mowa. [przypis edytorski]

809. wysadzać się (daw.) — starać się, zwł, nadmiernie. [przypis edytorski]

810. ano — tu: że oto. [przypis edytorski]

811. lepak (daw.) — lecz, ale; znowu; zaś, przeciwnie. [przypis edytorski]

812. przytomny (daw.) — obecny. [przypis edytorski]

813. dowcipiech — dziś popr. forma Msc.lm: dowcipach (dowcip = rozum). [przypis edytorski]

814. potucha (daw.) — nadzieja (od „tuszyć”). [przypis edytorski]

815. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

816. wespołek (daw.) — razem, wspólnie. [przypis edytorski]

817. przydać (daw.) — dodać. [przypis edytorski]

818. zabronić trzeba — długo ten zwyczaj niegodziwy trwał jako w innym, tak mianowicie w naszym narodzie, mimo grożące klątwą kościelne i papieskie prawa, mimo dzikość nieludzkiego postępku mszczenia się lekkiej częstokroć krzywdy, mimo konstytucją anno 1588 de duellis wyraźnie zabraniającą i karę stanowiącą w te słowa: Uchwalamy, aby żaden szlachcic szlachcica na duellum nie wyzywał, a wyzwany aby się nie stawił... a ktory się przeciw temu postanowieniu ważył tego czynić, wtedy ma siedzieć pół roku w wieży i sześćdziesiąt grzywien dać, o co forum w ziemstwie. A co dziwniejsza, że ten hańbę czyniący chrześciańskiemu imieniowi zwyczaj i dotychczas trwa. Przeto nic sprawiedliwszego być nie mogłoby, jako zabronienie prawem i obostrzenie tej zuchwałych ludzi porywczości. [przypis edytorski]

819. okrom (daw.) — bez. [przypis edytorski]

820. mogąli — mogą z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]

821. przedsię (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

822. Czego nie tylko nas uczy Chrystus i jego apostołowie — Łk 6, 7. [przypis edytorski]

823. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]

824. leda (daw.) — byle. [przypis edytorski]

825. aza (daw.) — czy. [przypis edytorski]

826. imię (daw.) — tu: nazwa. [przypis edytorski]

827. lepak (daw.) — lecz, ale; znowu; zaś, przeciwnie. [przypis edytorski]

828. mierność (daw.) — umiejętność zachowania miary. [przypis edytorski]

829. wodze — lejce. [przypis edytorski]

830. potucha (daw.) — nadzieja (od „tuszyć”). [przypis edytorski]

831. Przyzwalają na to i wielcy a zbożni (Bóg to wie) teologowie — byli niektórzy teologowie, którym z prywatnego zdania zdały się pewne okoliczności pozwalające upomnieniu się krzywdy pojedynkiem, lecz te prywatne zdania publiczną powagą znosi concilium trydentskie [sobór trydencki — Red.WL] sess. 25. c. 19. naznaczając karę klątwy i wiecznej infamii na pojedynkujących, i razem stanowi, ażeby ci, którzy zginą podczas pojedynku, nie byli nigdy chowani na miejscu świętym, przyłączywszy karę klątwy na tych, którzy patrzą lub radzą lub miejsca na swoich gruntach pozwalają. Potem Aleksander VII potępił niektóre propozycje, a Benedykt XIV wszystkie tak, iż żadnej okoliczności i przyczyny nie zostawił, która by pojedynkom bynajmniej sprzyjać mogła, w bulli swojej zaczynającej się: Detestabilem, wydanej roku 1752 d. 10. Nov. — prócz obrony życia, jeżeli innym sposobem zachować kto nie mógłby, i czasu wojny z nieprzyjacielem za pozwoleniem hetmana. [przypis edytorski]

832. miasto (daw.) — zamiast. [przypis edytorski]

833. trzej Horacjuszowie ze trzemi Kuriacjuszami czynili — Liwiusz, Decades, ks. l. [przypis edytorski]

834. Manlius z Francuzem — Liwiusz, Decades, ks. 7. [przypis edytorski]

835. Pismo też Św. także świadczy o Dawidzie Hebrajczyku, a Goliacie Filistyńczyku, iż przed wojski w ten sposób z sobą czynili — 1 Sam 1, 17. [przypis edytorski]

836. rozterk (daw.) — spór. [przypis edytorski]

837. chyba żeby się trafił taki czas, iżby się spór żadnym sposobem rozjąć nie mógł bez oręża; jako gdy świadkowie przysięgli różną rzecz u sądu twierdzą — świecki ten autor wolnym zdaniem piszący jedną tę okoliczność za godziwą pojedynka kładzie; lecz ani ten czas sprzyjać nie może pojedynkom, gdyż sądzić nie można, ażeby kto od prawa wyszedł nie osądzony, i żeby końca swojego nie wzięła jakiegokolwiek sprawa. [przypis edytorski]

838. spuszczać się (daw.) — liczyć na kogoś / na coś, pozwalać komuś / czemuś rozstrzygnąć. [przypis edytorski]

839. jako Paweł powiada — Rz 13, 2. [przypis edytorski]

840. prawo przyrodzenia (daw.) — prawo natury. [przypis edytorski]

841. forytarz (daw.) — poparcie, faworyzowanie. [przypis edytorski]

842. przeciw Bogu (daw.) — względem Boga. [przypis edytorski]

843. zawżdy (daw.) — zawsze. [przypis edytorski]

844. naczynie (daw.) — tu: narzędzie. [przypis edytorski]

845. łacno (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

846. skwapliwość (daw.) — tu: chęć do czegoś, łatwość i szybkość sięgania po coś. [przypis edytorski]

847. wygładzony (daw.) — zgładzony, wyeliminowany. [przypis edytorski]

848. leda (daw.) — byle. [przypis edytorski]

849. Marcus Tullius Cicero (106 p.n.e.–43 p.n.e.) — polityk i mówca rzymski, autor dzieł filozoficznych i przynależnych do teorii retoryki. Zasłynął wykryciem i zniszczeniem spisku Katyliny, przeciwnik Marka Antoniusza, umieszczony przez niego na listach proskrypcyjnych i zabity. [przypis edytorski]

850. powieść (daw.) — tu: powiedzenie. [przypis edytorski]

851. za prawem (daw.) — za sprawą prawa. [przypis edytorski]

852. Valerius Maximus powiada tak — Valerius Maximus, De institutis antiquis. [przypis edytorski]

853. schadzka — tu: zgromadzenie. [przypis edytorski]

854. rad (daw.) — zadowolony. [przypis edytorski]

855. rozgłobiony (daw.) — podległy uciskowi. [przypis edytorski]

856. dzierżyć (daw.) — trzymać. [przypis edytorski]

857. miecą — dziś popr.: miotają. [przypis edytorski]

858. Centaurowie (mit. gr.) — rasa pół ludzi a pół koni. [przypis edytorski]

859. Lapitowie (mit. gr.) — mieszkańcy Tessalii, walczący z Centaurami. [przypis edytorski]

860. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

861. Jakub jerozolimski biskup rozkazuje — Jk 5, 16. [przypis edytorski]

862. rzkomo (daw.) — niby. [przypis edytorski]

863. A przetoż sam Chrystus nam rozkazuje — Mt 5, 24-25. [przypis edytorski]

864. w czasiech — dziś popr. forma Msc.lm: w czasach. [przypis edytorski]

865. niektóry (daw.) — pewien. [przypis edytorski]

866. zasię (daw.) — zaś, natomiast. [przypis edytorski]

867. krewkość — tu: temperament. [przypis edytorski]

868. farbować (daw., przen.) — kłamać a. ubarwiać. [przypis edytorski]

869. rozterk (daw.) — spór, konflikt. [przypis edytorski]

870. czerw (daw.) — robak, larwa. [przypis edytorski]

871. Marcus Tullius Cicero (106 p.n.e.–43 p.n.e.) — polityk i mówca rzymski, autor dzieł filozoficznych i przynależnych do teorii retoryki. Zasłynął wykryciem i zniszczeniem spisku Katyliny, przeciwnik Marka Antoniusza, umieszczony przez niego na listach proskrypcyjnych i zabity. [przypis edytorski]

872. nie najźreć (daw.) — nienawidzić. [przypis edytorski]

873. przechodzić (daw.) — przewyższać. [przypis edytorski]

874. zajźreć (daw.) — zazdrościć. [przypis edytorski]

875. [przypis redakcyjny]

876. przygoda (daw.) — przypadek. [przypis edytorski]

877. zostoi — zostanie, utrzyma. [przypis edytorski]

878. zasię (daw.) — zaś, natomiast. [przypis edytorski]

879. z przodku (daw.) — z początku. [przypis edytorski]

880. dostawać (daw.) — tu: wystarczać. [przypis edytorski]

881. łacno (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

882. paznogcia — dziś popr.: paznokcia. [przypis edytorski]

883. przyrodzenie (daw.) — natura. [przypis edytorski]

884. miasto (daw.) — zamiast. [przypis edytorski]

885. podczas (daw.) — tu: czasami. [przypis edytorski]

886. przedsię (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

887. jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

888. rozterk (daw.) — spór, konflikt. [przypis edytorski]

889. przeciwko (daw.) — wobec. [przypis edytorski]

890. chorujące — dziś popr. forma B.lm: chorujących. [przypis edytorski]

891. gorzeć (daw.) — płonąć. [przypis edytorski]

892. aza (daw.) — czy. [przypis edytorski]

893. uczy nas i on szczerej prawdy mistrz Chrystus Jezus — Mt 5, 9. [przypis edytorski]

894. serdeczny (daw.) — dotyczący serca. [przypis edytorski]

895. mdlić (daw.) — osłabiać. [przypis edytorski]

896. zajźrzeć (daw.) — zazdrościć. [przypis edytorski]

897. jako Paweł naucza — Rz 12, 15. [przypis edytorski]

898. niechże słucha Jezusa Chrystusa niebieskiej mądrości mistrza, tymi słowy rozkazującego — Łk 6, 2; Mt 5, 44-46. [przypis edytorski]

899. mytnik — celnik. [przypis edytorski]

900. snadny (daw.) — łatwy. [przypis edytorski]

901. przeciwko (daw.) — wobec. [przypis edytorski]

902. Pokój, pry, mój dawam wam, pokój mój zostawuję wam — J 14, 27. [przypis edytorski]

903. tymi słowy nas napomina — Mat 6, 15. [przypis edytorski]

904. A przetoż wszyscy, którzy uczniami Chrystusowymi chcą być, mają się o to pilnie starać, aby się zwad, nieprzyjaźni i waśni wystrzegali, a pokój i zgodę ze wszystkimi w całości zachowali a, jako mogąc, pomnażali — por. Rz 12, 18. [przypis edytorski]

905. powieda — Łk 21, 19. [przypis edytorski]

906. potrzebny — tu: potrzebujący. [przypis edytorski]

907. Bo to wyrokiem Syna Bożego jest postanowiono, aby, kto się powyższa, był uniżon; a kto się uniża, był powyższon — Łk 14, 11. [przypis edytorski]

908. znać (daw.) — wiedzieć. [przypis edytorski]

909. na urzędziech — dziś popr. forma Msc.lm: na urzędach. [przypis edytorski]

910. szeroce — dziś popr.: szeroko. [przypis edytorski]

911. rad (daw.) — chętnie. [przypis edytorski]

912. odprawowć — dziś: odprawiać. [przypis edytorski]

913. ono (daw.) — oto. [przypis edytorski]

914. żrzetelny — dziś. popr.: rzetelny. [przypis edytorski]

915. zabieżeć (daw.) — zapobiec. [przypis edytorski]

916. kaźń (daw.) — kara. [przypis edytorski]

917. przydać (daw.) — dodać. [przypis edytorski]

918. kaźń (daw.) — kara. [przypis edytorski]

919. wiele — dziś popr.: wielu. [przypis edytorski]

920. wżdy (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

921. przechodzić (daw.) — przewyższać. [przypis edytorski]

922. zasię (daw.) — zaś, znów, z powrotem; na odwrót. [przypis edytorski]

923. abo (daw.) — albo, lub. [przypis edytorski]

924. lekcejszy — dziś popr.: lżejszy. [przypis edytorski]

925.