O poprawie Rzeczypospolitej - Andrzej Frycz Modrzewski (współczesna biblioteka .TXT) 📖

class="foreign-word">urzędziech — dziś popr. forma Msc.lm: urzędach [przypis edytorski]

926. zakonodawca (daw.) — prawodawca. [przypis edytorski]

927. wszystek (daw.) — cały. [przypis edytorski]

928. przedsię (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

929. balwierz (daw.) — fryzjer i/lub felczer. [przypis edytorski]

930. ochromić (daw.) — uczynić kaleką. [przypis edytorski]

931. osiadłość (daw.) — posiadłość, majątek ziemski. [przypis edytorski]

932. izali (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

933. aza (daw.) — czy. [przypis edytorski]

934. sromota (daw.) — wstyd. [przypis edytorski]

935. igrzysko (daw.) — gra, zabawa. [przypis edytorski]

936. własny (daw.) — właściwy. [przypis edytorski]

937. snadniejszy (daw.) — łatwiejszy. [przypis edytorski]

938. jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

939. rozkazuje etc. — Mt 2, 12. [przypis edytorski]

940. skwapliwy (daw.) — tu: skłonny. [przypis edytorski]

941. serdeczny (daw.) — dotyczący serca. [przypis edytorski]

942. okrom (daw.) — bez. [przypis edytorski]

943. munsztuk (daw.) — element uprzęży wkładany koniowi do pyska. [przypis edytorski]

944. przemierzły (daw.) — budzący obrzydzenie. [przypis edytorski]

945. mierny (daw.) — w miarę. [przypis edytorski]

946. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

947. niewolstwo (daw.) — niewola. [przypis edytorski]

948. świeboda — swoboda. [przypis edytorski]

949. zajźrzeć (daw.) — zazdrościć. [przypis edytorski]

950. sromocić (daw.) — hańbić. [przypis edytorski]

951. lekuczko (daw.) — bardzo lekko. [przypis edytorski]

952. obroniciel — dziś: obrońca. [przypis edytorski]

953. gruby (daw.) — prymitywny. [przypis edytorski]

954. odwłoka (daw.) — zwłoka. [przypis edytorski]

955. imać (daw.) — chwytać. [przypis edytorski]

956. ludzi — dziś popr. forma M.lm: ludzie. [przypis edytorski]

957. wystąpienie — tu: występek. [przypis edytorski]

958. na wszystkim schodzi (daw.) — wszystkiego brakuje. [przypis edytorski]

959. na wsparze (daw.) — na widoku. [przypis edytorski]

960. zabiegać — dziś popr.: zapobiegać. [przypis edytorski]

961. snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

962. zakonodawca (daw.) — prawodawca. [przypis edytorski]

963. łacno (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

964. ustawca (daw.) — ten, który ustanawia. [przypis edytorski]

965. przyrodzenie (daw.) — natura. [przypis edytorski]

966. wotowanie (daw.) — wygłaszanie opinii i głosowanie. [przypis edytorski]

967. niektóry — tu: pewien. [przypis edytorski]

968. przedsię (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

969. snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

970. dopierać się (daw.) — uparcie starać się o coś. [przypis edytorski]

971. wżdy (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

972. dowcip (daw.) — rozum. [przypis edytorski]

973. wszystkim w obec — dziś: wobec wszystkich. [przypis edytorski]

974. jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

975. grof (daw.) — graf, hrabia. [przypis edytorski]

976. rzeski — prawdop.: skłonny do rzezi. [przypis edytorski]

977. stajanie (daw.) — miara odległości a. powierzchni. [przypis edytorski]

978. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

979. referendarz (daw.) — urzędnik kancelarii królewskiej posiadający kompetencje sądownicze. [przypis edytorski]

980. krewność (daw.) — pokrewieństwo. [przypis edytorski]

981. opyt (daw.) — wypytywanie się. [przypis edytorski]

982. pospolity (daw.) — wspólny. [przypis edytorski]

983. wżdy (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

984. powieciech — dziś popr. forma Msc.lm: powiatach. [przypis edytorski]

985. razem (daw.) — naraz, jednocześnie. [przypis edytorski]

986. od kogo — dziś: przez kogo. [przypis edytorski]

987. zakon (daw.) — prawo. [przypis edytorski]

988. tak napisano — 5. Mojż 17, 15. [przypis edytorski]

989. poruczyć (daw.) — powierzyć, oddać w opiekę lub we władzę. [przypis edytorski]

990. potem, gdy się króla upornie domagali, dał go im z gniewem — 1 Król 8, 7. [przypis edytorski]

991. forytować (daw.) — popierać, faworyzować. [przypis edytorski]

992. leda (daw.) — lada, byle. [przypis edytorski]

993. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]

994. dom — tu: ród. [przypis edytorski]

995. okrom (daw.) — bez, oprócz. [przypis edytorski]

996. rozkazuje Bóg — 5. Mojż 17, 18. [przypis edytorski]

997. żenie — dziś popr. forma Msc.lp: żonie. [przypis edytorski]

998. wienie — dziś popr. forma Msc.lp: wianie. [przypis edytorski]

999. jako prorok Boży powiada — Koh 10, 16. [przypis edytorski]

1000. laty — dziś popr. forma N.lm: latami. [przypis edytorski]

1001. Biada ziemi, (...) której król dziecię. A na tym ci nic: jeśli laty jest dziecię, czyli obyczajami? — sens: Nieszczęśliwy kraj, którego król jest dziecinny z powodu wieku lub niedojrzałości emocjonalnej. [przypis edytorski]

1002. mamka (daw.) — kobieta karmiąca piersią nie swoje dziecko. [przypis edytorski]

1003. igranie (daw.) — gra, zabawa. [przypis edytorski]

1004. wszeteczny (daw.) — nierządny. [przypis edytorski]

1005. rozwodziech — dziś. popr. forma Msc.lm: rozwodach. [przypis edytorski]

1006. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]

1007. przeciwko (daw.) — wobec. [przypis edytorski]

1008. panosza (daw.) — władyka, człowiek należący do niższej szlachty a. niższego rycerstwa. [przypis edytorski]

1009. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]

1010. odumarty — krewny, który nam umarł. [przypis edytorski]

1011. dzierżawiec — dziś popr. forma D.lm: dzierżawców. [przypis edytorski]

1012. o kontrakciech — dziś popr. forma Msc.lm: o kontraktach. [przypis edytorski]

1013. rękojemstwo (daw.) — poręczenie. [przypis edytorski]

1014. zastawą — dziś: zastawem. [przypis edytorski]

1015. sromocić (daw.) — hańbić. [przypis edytorski]

1016. lichwiarz — osoba pożyczająca pieniądze na zawyżony procent. [przypis edytorski]

1017. zelżywość (daw.) — obelga, zniewaga. [przypis edytorski]

1018. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

1019. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]

1020. wżdy (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

1021. powinny (daw.) — należny. [przypis edytorski]

1022. kaźń (daw.) — kara. [przypis edytorski]

1023. co najmniej — tu: jak najmniej. [przypis edytorski]

1024. ustawca praw (daw.) — prawodawca, ustawodawca. [przypis edytorski]

1025. przyrodzenie (daw.) — natura. [przypis edytorski]

1026. radzi (daw.) — chętnie. [przypis edytorski]

1027. tknąć się czegoś (daw.) — dotyczyć czegoś. [przypis edytorski]

1028. przykazanie mistrza naszego etc. — Dz 15, 29. [przypis edytorski]

1029. prywat (daw.) — osoba prywatna. [przypis edytorski]

1030. inakust (daw.) — atrament. [przypis edytorski]

1031. statut (daw.) — ustawa. [przypis edytorski]

1032. gardło (daw.) — kara śmierci. [przypis edytorski]

1033. Wedle starodawnych rzymskich praw — Instii. de obli. quae ex del. nascuntur (przypis źródła). [przypis edytorski]

1034. Lecz prawo Boże jasny wyrok czyni: Jeśli złodziej nie ma czym oddać, niechaj będzie przedan — 2. Mojż 22, 3. [przypis edytorski]

1035. główne karanie (daw.) — kara śmierci. [przypis edytorski]

1036. na stronę (daw.) — na bok. [przypis edytorski]

1037. gardłem karać — karać śmiercią. [przypis edytorski]

1038. cztermi — dziś popr.: czterema. [przypis edytorski]

1039. zwadka (daw.) — spór, kłótnia. [przypis edytorski]

1040. przygodny (daw.) — przypadkowy. [przypis edytorski]

1041. imo (daw.) — mimo, obok, poza, oprócz. [przypis edytorski]

1042. pośledni (daw.) — ostatni. [przypis edytorski]

1043. wypisane jest w piątych Mojżeszowych księgach tymi słowy — 5. Mojż 19, 4-5. [przypis edytorski]

1044. zabit — dziś popr.: zabity. [przypis edytorski]

1045. bo to w czwartych księgach Mojżesza dostatecznie wypisano w rozdziale 35. — 4. Mojż 35, 31-33. [przypis edytorski]

1046. wiarować (daw.) — wystrzegać się. [przypis edytorski]

1047. wydawa — dziś popr.: wydaje. [przypis edytorski]

1048. farbować (daw.) — kłamać a. ubarwiać. [przypis edytorski]

1049. taras (daw.) — więzienie. [przypis edytorski]

1050. Bóg taki wyrok uczynił — Mojż 4, 15. [przypis edytorski]

1051. morderz (daw.) — morderca, zabójca. [przypis edytorski]

1052. główszczyzna — suma wypłacana przez mordercę rodzinie ofiary. [przypis edytorski]

1053. aza (daw.) — czy. [przypis edytorski]

1054. Bóg sam, ustawując mężobójcom na gardle karanie, zarazem i przyczynę przydał mówiąc — Mojż 9, 6. [przypis edytorski]

1055. aza (daw.) — czy. [przypis edytorski]

1056. ułapić (daw.) — złapać, schwytać. [przypis edytorski]

1057. gdy Teodosius etc. — Theodoretus ks. 5. rozdz. 18. i Sozomemis ks. 7. rozdz. 24. [przypis edytorski]

1058. odąć się (daw.) — nadąć się. [przypis edytorski]

1059. pry (daw.) — prawi, mówi, powiada. [przypis edytorski]

1060. wstydać się — dziś popr.: wstydzić się. [przypis edytorski]

1061. jaśnie (daw.) — jasno, wyraźnie, zrozumiale. [przypis edytorski]

1062. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]

1063. przedsię (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

1064. częścią (daw.) — częściowo, po części. [przypis edytorski]

1065. Crimen laesae majestatis [zbrodnia obrazy majestatu — Red.WL] popełnia się machinatione, conspiratione violento conatu et facto ipso in personam et vitam regiam [intrygę, spisek gwałtownego działania przeciw osobie i życiu króla, jak również sam uczynek — Red.WL] podług konstytucji r. 1558 tit. de crimine [o zbrodni — Red.WL]. Crimen perduellionis [zbrodnia zdrady kraju — Red.WL] np. gdyby się kto z nieprzyjacielem rzeczyposp. ku szkodzie onej porozumiał, tajemnice rzeczyposp. zwierzone nieprzyjacielowi onej wyniósł, zamek na zmowie poddał, wzruszał pacta foedera [sojusze — Red.WL] z postronnymi pany, rebelią uczynkiem pokazując, alboby którykolwiek inny występek popełnił, który by właśnie był contra rempublicam [przeciw rzeczypospolitej — Red.WL], ma być sądzony eo processu [w tymże procesie — Red.WL], jako causa criminis laesae majestatis [sprawa zbrodni obrazy majestatu — Red.WL]. Const anni 1558 Tit. [tytułem ustawy z roku 1558 — Red.WL]. Takiż postępek ma być. [przypis redakcyjny]

1066. Teodosius cesarz — Zob. Si quis imperatori maledixerit. L. Unica. [przypis edytorski]

1067. płochość (daw.) — lekkomyślność. [przypis edytorski]

1068. nizacz (daw.) — za nic. [przypis edytorski]

1069. winować (daw.) — oskarżać, obwiniać. [przypis edytorski]

1070. wyrok — C. ad legem Juliam. L. Etiam ex aliis (przyp. źródła). [przypis edytorski]

1071. Teodozjuszów — dziś popr.: Teodozjuszowy a. Teodozjusza. [przypis edytorski]

1072. Modestinus — Modestinus, Ad legem Juliam. Maiestatis. [przypis edytorski]

1073. skiełznąć (daw.) — ześlizgnąć się. [przypis edytorski]

1074. ten mi się zda być winien obrażenia majestatu — Modestinus, Ad legem Juliam. Majestatis. L. Quisquis. [przypis edytorski]

1075. lichwiarz — osoba pożyczająca pieniądze na zawyżony procent. [przypis edytorski]

1076. czelny (daw.) — tu: przodujący. [przypis edytorski]

1077. dowcipny (daw.) — rozumny. [przypis edytorski]

1078. mierny (daw.) — zachowujący miarę. [przypis edytorski]

1079. wespołek (daw.) — wspólnie, razem. [przypis edytorski]