O poprawie Rzeczypospolitej - Andrzej Frycz Modrzewski (współczesna biblioteka .TXT) 📖
Andrzej Frycz Modrzewski, renesansowy pisarz epoki polskiego renesansu, w swoim dziele O poprawie Rzeczypospolitej, podjął się komentarza na temat ówczesnej sytuacji w państwie.
Jego traktat to zbiór rozważań na tematy związane z właściwym funkcjonowaniem państwa, kościoła i edukacji, ze stanowieniem dobrego prawa i przestrzeganiem go, to także refleksje moralno-obyczajowe. Frycz Modrzewski stworzył utopijną wizję państwa opartą na myślach filozofów starożytnych oraz naukach płynących z Biblii; chwalił dobre obyczaje, udzielał porad, a także nie stronił od komentarzy o ironicznym charakterze.
Traktat został wydany po raz pierwszy w krakowskiej Drukarni Łazarzowej w roku 1551. Ze względu na przeprowadzoną przez Frycza Modrzewskiego krytykę zwierzchnictwa papieża nad państwem dzieło było wielokrotnie krytykowane, a w 1557 roku zostało wpisane do Indeksu ksiąg zakazanych.
- Autor: Andrzej Frycz Modrzewski
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «O poprawie Rzeczypospolitej - Andrzej Frycz Modrzewski (współczesna biblioteka .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Andrzej Frycz Modrzewski
1081. wab — dziś raczej: wabik, przynęta. [przypis edytorski]
1082. Zaiste głos Boży postanowił — 1. Mojż 3, 19. [przypis edytorski]
1083. aby każdy w pracy a pocie chleba pożywał, a kto by nie robił, aby też taki nie jadł — 2. Tes 3, 10. [przypis edytorski]
1084. dowcip (daw.) — rozum. [przypis edytorski]
1085. zajźrzeć (daw.) — zazdrościć. [przypis edytorski]
1086. zabieżeć (daw.) — zapobiec. [przypis edytorski]
1087. Mojżesz...uczynił — 2. Mojż 18, 21. [przypis edytorski]
1088. Jetronową — dziś: Jetrona. [przypis edytorski]
1089. lepak (daw.) — lecz, ale; znowu; zaś, przeciwnie. [przypis edytorski]
1090. sprawca (daw.) — tu: zarządca. [przypis edytorski]
1091. warować — tu: chronić się przed czymś, wystrzegać się czegoś. [przypis edytorski]
1092. paździerze — oddzielone od włókien części suchych łodyg konopi lub lnu. [przypis edytorski]
1093. żażec (daw.) — zapalić. [przypis edytorski]
1094. niech wnet z domu wybieże a ogień obwoływa — sens: niech wybiegnie szybko z domu i ostrzega przed pożarem. [przypis edytorski]
1095. gardłem — tj. śmiercią. [przypis edytorski]
1096. osęk (daw.) — drąg zakończony hakiem. [przypis edytorski]
1097. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]
1098. fasa (daw.) — naczynie drewniane. [przypis edytorski]
1099. naczynie (daw.) — narzędzie. [przypis edytorski]
1100. dzierżyć (daw.) — trzymać. [przypis edytorski]
1101. powinny (daw.) — należny. [przypis edytorski]
1102. omieszkać (daw.) — zrezygnować z czegoś, pominąć coś. [przypis edytorski]
1103. Te niechaj będą prawa o pożodze — nie wspomina tu autor sikawek; znać, że tamtych czasów ta maszyna nie była znajoma; trzeba więc i to byłoby ustanowić po miastach, ażeby każdy w domu miał małych po kilka, do tego wielkie ażeby były przynajmniej na niektórych publiczniejszych miejscach rozstawione i woda blisko dla przygody gotowa; więcej sposobów do gaszenia ognia i strzeżenia się patrz w Bilfeldzie F. 1. c. L. §. 15. 16. 17. e. 9. §. 10. Przyp. drug. wyd. [przypis edytorski]
1104. k wierze niepodobny (daw.) — niewiarygodny. [przypis edytorski]
1105. dylacja (z łac.) — odroczenie. [przypis edytorski]
1106. dowodziech — dziś popr. forma Msc.lm: dowodach. [przypis edytorski]
1107. ustawca praw (daw.) — prawodawca, ustawodawca. [przypis edytorski]
1108. na baczeniu (daw.) — na uwadze. [przypis edytorski]
1109. główny (daw.) — (o procesie sądowym) taki, który może się zakończy sprawą śmierci. [przypis edytorski]
1110. rękojemstwo — dziś: rękojmia, poręczenie. [przypis edytorski]
1111. dosyć (daw.) — zadość. [przypis edytorski]
1112. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]
1113. rok (daw.) — tu: termin rozprawy sądowej. [przypis edytorski]
1114. zawżdy (daw.) — zawsze. [przypis edytorski]
1115. przechodzić (daw.) — przewyższać. [przypis edytorski]
1116. ręką czynić (daw.) — pojedynkować się. [przypis edytorski]
1117. radniej (daw.) — raczej. [przypis edytorski]
1118. nielza (daw.) — trudno, nie można. [przypis edytorski]
1119. wiedzieć (daw.) — znać. [przypis edytorski]
1120. ochromienie (daw.) — okaleczenie. [przypis edytorski]
1121. okrom (daw.) — bez. [przypis edytorski]
1122. taras (daw.) — więzienie. [przypis edytorski]
1123. osiadłość (daw.) — posiadłość, majątek. [przypis edytorski]
1124. imać (daw.) — chwytać. [przypis edytorski]
1125. snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]
1126. sromota (daw.) — wstyd. [przypis edytorski]
1127. prawować się (daw.) — sądzić się uporczywie. [przypis edytorski]
1128. przekładać (daw.) — przedstawiać, wyjaśniać, ukazywać. [przypis edytorski]
1129. sprzecznik (daw.) — ten, który się nie zgadza, który zaprzecza. [przypis edytorski]
1130. ustawca praw (daw.) — prawodawca, ustawodawca. [przypis edytorski]
1131. skazać (daw.) — powiedzieć. [przypis edytorski]
1132. było ukowano — dziś: było uknute. [przypis edytorski]
1133. przedsię (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]
1134. kwoli (daw.) — ze względu na. [przypis edytorski]
1135. izaliż (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]
1136. inakszy (daw.) — inny. [przypis edytorski]
1137. ana Boga twego będziesz się bać i jemu samemu będziesz służyć, a przez imię jego będziesz przysięgał — 5. Mojż 6, 13. [przypis edytorski]
1138. O sędziach i o sądach — ten rozdział czytając trzeba pamiętać, iż ta książka była pisana przed uregulowaniem należytym sądów i sędziów. Za panowania najjaśniejszego Stanisława Augusta w naszych czasach uregulowanie to najlepsze opisano tak, iż więcej nic żądać nie trzeba, tylko aby osoby do sądzenia wyznaczone sprawiedliwość dopełniały. Przyp. drug. wyd. [przypis edytorski]
1139. mierziączka (daw.) — gniew, oburzenie, niechęć. [przypis edytorski]
1140. I dlategoż o Aleksandrze macedońskim powiadają — Plutarch, Aleksander. [przypis edytorski]
1141. jacy (daw.) — tylko. [przypis edytorski]
1142. areopagici — Areopagitowie byli w Atenach sędziowie od Areopagu ulicy tak nazwani. Areopagus lepak rozumie się z greckiego Marsowa ulica (przypis źródła). [przypis edytorski]
1143. mierziony (daw.) — wzbudzający obrzydzenie. [przypis edytorski]
1144. wybaczyć (daw.) — tu: rozeznać się w czymś. [przypis edytorski]
1145. snadny (daw.) — łatwy. [przypis edytorski]
1146. snać (daw.) — widocznie, zapewne. [przypis edytorski]
1147. wiedzieć (daw.) — tu: znać. [przypis edytorski]
1148. jakmiarz (daw.) — niemal, prawie. [przypis edytorski]
1149. chramać (daw.) — kuleć, utykać. [przypis edytorski]
1150. i ma to być statutem obwarowane — Czego tu autor żąda, obwarowały konstytucje anni 1676 tit: Trybunał koronny. Corrumpens judicem actor [strona korumpująca sędziego — Red.WL] sprawę traci, a corruptus [skorumpowany — Red.WL] od sądu relegowany, incapax [niezdolny — Red.WL] na potem wszelkich funkcyj deklarowany być ma; i konstytucje anni 1699 tit: De corrupto Konstytucja także anni 1726 tit: Ażeby; w której się wyraża: Corruptus judex [skorumpowany sędzia — Red.WL] w. ks. lit. przy wróceniu wziętej korrupcji, cum poena triplicis pensionis delatori adjudicanda, ab activitate in perpetuum et privatione officii, [z karą potrójnej pensji przysądzoną oskarżycielowi [...] i z pozbawieniem urzędu — Red.WL] jakiegożkolwiek ministerii, czyli urzędu, a podaniem onego królowi, czyli województwu pro vacanti [jako wakującego — Red.WL] za upomnieniem się stron in subsequenti judicio [następnym wyrokiem — Red.WL] karany być ma. K. 1726. tit: De corrupto. Przyp. drug. wyd. [przypis edytorski]
1151. jako jeden powiedział — Owidiusz, Ars Amatoria. [przypis edytorski]
1152. rzkąc (daw.) — rzekąc, mówiąc. [przypis edytorski]
1153. Rogando cogit, cum rogat potentior. — [łac. Gdy mocniejszy prosi, to prosząc zmusza — Red.WL] [przypis redakcyjny]
1154. Osobliwa ona kaźń etc. — Valerius Maximus De severitate i Carion w kronice. [przypis edytorski]
1155. niewolstwo (daw.) — niewola. [przypis edytorski]
1156. wespołek (daw.) — wspólnie, razem. [przypis edytorski]
1157. jako Paweł powiada — Kor 15, 41. [przypis edytorski]
1158. aza (daw.) — czy. [przypis edytorski]
1159. wyrzezać (daw.) — tu: uciąć. [przypis edytorski]
1160. przedsię (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]
1161. jeśliże — tu: czy. [przypis edytorski]
1162. główne występki — przestępstwa zagrożone karą śmierci. [przypis edytorski]
1163. miasto (daw.) — zamiast. [przypis edytorski]
1164. asesor — urzędnik towarzyszący sędziemu. [przypis edytorski]
1165. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]
1166. znosić (daw., zwykle z „się”) — ustalać (z kimś). [przypis edytorski]
1167. mimo — tu: pomijając. [przypis edytorski]
1168. obżałowanie (daw.) — skarga. [przypis edytorski]
1169. odpór (daw.) — obrona. [przypis edytorski]
1170. łacno (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]
1171. Godny pamięci jest on sąd Salomona króla izraelskiego wielce mądrego, który był o żywym dziecięciu między dwiema niewiastami uczynił — 1. Król. 3, 25-26. [przypis edytorski]
1172. nasadzać się (daw.) — przygotowywać zasadzkę. [przypis edytorski]
1173. zabieżeć (daw.) — zapobiec. [przypis edytorski]
1174. Salamonów — dziś popr.: Salomona. [przypis edytorski]
1175. liściech — dziś popr. forma Msc.lm: listach. [przypis edytorski]
1176. de praesumptionibus (łac.) — o dowodach. [przypis edytorski]
1177. kauza (daw.) — tu: rozprawa sądowa, proces. [przypis edytorski]
1178. jakmiarz (daw.) — niemal, prawie. [przypis edytorski]
1179. limitacja — ograniczenie. [przypis edytorski]
1180. zawżdy (daw.) — zawsze. [przypis edytorski]
1181. na sądziech — dziś popr. forma Msc.lm: na sądach. [przypis edytorski]
1182. zasię (daw.) — zaś. [przypis edytorski]
1183. oblicznie (daw.) — osobiście. [przypis edytorski]
1184. rozszafować (daw.) — rozdzielić, zarządzić. [przypis edytorski]
1185. zdać — tu: zdjąć z urzędu. [przypis edytorski]
1186. jacy (daw.) — tylko. [przypis edytorski]
1187. dosyć uczynić — dziś: zadość uczynić. [przypis edytorski]
1188. przewłoka — dziś: zwłoka. [przypis edytorski]
1189. imienie (daw.) — mienie, majątek. [przypis edytorski]
1190. na sejmiech — dziś popr. forma Msc.lm: na sejmach. [przypis edytorski]
1191. Decemviri — byli w Rzymie (acz pierwej w Grecyi) najwyżsi panowie, którzy byli na miejsce konsulów postanowieni; ale ta odmiana nie długo trwała. Zwano je decemviri, że ich 10 było. Tytus Liwiusz Dekady, ks. 3. [przypis redakcyjny]
1192. na sądziech — dziś popr. forma Msc.lm: na sądach. [przypis edytorski]
1193. areopagici — członkowie Aeropagu, czyli najwyższej rady w Atenach, posiadającej również uprawnienia sądownicze. [przypis edytorski]
1194. czeladź (daw.) — służba. [przypis edytorski]
1195. prawy (daw.) — prawdziwy. [przypis edytorski]
1196. lza (daw.) — można, wolno. [przypis edytorski]
1197. bawić się (daw.) — zajmować się. [przypis edytorski]
1198. doczesny — tu: sprawujący urząd tylko przez określony czas. [przypis edytorski]
1199. zabawiony (daw.) — zajęty. [przypis edytorski]
1200. konsystorz (z łac.) — zebranie, zgromadzenie określonego gremium w celu rozwiązania ważnych spraw. [przypis edytorski]
1201. wota (daw.) — głosy a. opinie. [przypis edytorski]
1202. licho (daw.) — liczba nieparzysta. [przypis edytorski]
1203. cetno (daw.) — liczba parzysta. [przypis edytorski]
1204. asesor — urzędnik towarzyszący sędziemu. [przypis edytorski]
1205. wespółek (daw.) — razem. [przypis edytorski]
1206. dylacja (z łac.) — odroczenie. [przypis edytorski]
1207. okrom (daw.) — oprócz. [przypis edytorski]
1208. mierny (daw.) — zachowujący odpowiednią miarę. [przypis edytorski]
1209. podle (daw.) — obok, według. [przypis edytorski]
1210. A ponieważ żaden swym kosztem żołniersko nie służy — 1. Kor 9, 7. [przypis edytorski]
1211. każdy robotnik godzien jest zapłaty swej — Mt 30, 10. [przypis edytorski]
1212. potrzeba (daw.) — to, co potrzebne. [przypis edytorski]
1213. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]
1214. dowcip (daw.) — rozum. [przypis edytorski]
1215. przedsię (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]
1216. ktemu (daw.) — do tego. [przypis edytorski]
1217. wywiedować się (daw.) — dowiadywać się o czymś. [przypis edytorski]
1218. jeśli — tu: czy. [przypis edytorski]
1219. okrom (daw.) — bez. [przypis edytorski]
1220. barzo — dziś popr.: bardzo. [przypis edytorski]
1221. imo (daw.) — mimo, obok, poza, oprócz. [przypis
Uwagi (0)