Panienka z okienka - Deotyma (darmowa biblioteka internetowa TXT) 📖

że dzieci kupami odstawia do Lwowa, że tam na rynku są, że rodzice je poznawają1474, że tam dzieją się istne cuda...

— Działy się, działy cuda — podchwycił pan Kazimierz. — I jam tam był, i mnie tam swoi poznali...

— Ach, czemuż ja nieszczęsna wcześniej tam nie byłam? Ale to tak daleko z Dobrowoli! A i nie zaraz ja stąd wyjachałam, bo wieści latały sprzeczliwe1475, a potem szukałam pani matki, tak że kiedy przypędziłam do Lwowa, to na rynku już nie było ani jednego dziecka. Wszystkie porozbierali ludzie, porozwozili Bóg wie gdzie. Chodziłam, szukałam, czego to matka nie wyrabia? Kto jeno wziął wonczas jaką sierotkę, to musiał mi ją pokazać. Wpadałam do ludzi jak wariatka, wszędzie się pytam: „Nie widzieli wy takiej gładziuchnej dzieciny z niebieskimi oczkami, ze złotymi włoskami, w niebieskiej sukienczynie ze złotą forbotką1476?” (Bo tak ją zawdy przybierałam). Gdzie tam! I nie, i nie! Sto i tysiąc dzieweczek przepatrzyłam, żadna nie moja Marysia! Na koniec i szukać już gdzie nie było, i nadzieje zaczęły wątleć. Wszyscy mi gadali, jako pewnie poganie głodem zamorzyli to nieboże abo i zarznęli w popłochu, bo najdywano w pogoni wielką moc zarzniętych, które oni woleli zakłuć niżeli żywcem porzucić. Takowy to diabelski naród. Ach, Panno Najświętsza! Tak tedy powoli przyszło wracać doma bez Marysi jako z najcięższego pogrzebu. Po drodze jeszcze raz niby coś dobrego błysnęło; w jednej chałupie pod lasem jest — powiedają ludzie — jakowaś dziewczynina odbita od pogan. Tedy wchodzę tam: czysta prawda. Była tam chłopka, biedna wdowa, co poszła sama zaraz na pobojowisko dla szukania własnych dzieci i znalazła je (szczęśliwa niewiasta!) i jeszcze z litości wzięła trzecie dziecko, straszliwie porąbane bez tatarskie szable. Patrzę: nie moje, nawet nijak do Marysi niepodobne. Wszelako żal mi się zrobiło tej sierotki na słomie, z raną jedną kole ramiączka, z drugą tu, na boku. Powiedziałam sobie tak: zmiłuj ty się nad tą dzieciną, to tam i nad twoją zmiłują się jakie dobre ludzie i Pan Bóg może zmiłuje się nad tobą, i kiedyś jeszcze Marysię ci wróci. Uczyniłam tedy na tę intencję takie votum1477, że tę sierotkę jak własną wychowam, wyuczę i wyposażę czy do klasztora, czy za męża. Potem wzięłam ją od onej wdowy, co sama ledwie mogła z dziećmi się wyżywić, i jachałam doma. To już choroba jęła mię piłować, aż po sam pas przepiłowała. Bo jeno pomyśl waszmość: matkę mi zakatowali, dziecko mi przepadło, mąż z okrutnych ran zamarł, jak tu mdłe1478 ciało wytrzyma tyle biczów? A z tym wszystkim jeszcze było za co Panu Jezusowi dziękować; synaczek rósł pięknie, a z onej sierotki miałam siła1479 pociechy, bo to i wykurowała mi się galantnie1480, i chowała się na łebską dziewczynę; a jak mię sparalitykowało, takem obaczyła dopiero, jaka w niej poćciwość1481: służy mi bez te wszystkie lata iście jak rodzona. Przylgłam1482 też do niej całą duszą i Władek takoż przylgnął; nie dziwota, chowało to się razem, to i umiłowało się po gołębiemu. Co prawda, mogłam ci ja planować dla mojego jedynaka i znaczne jakie wiano, i wysokie parantele1483. Jenom sobie mówiła: niech będzie, jako Pan Bóg uplanuje. Nie zaraz ja też i dowierzałam onym pisklęcym sentymentom; ale Władek jeździł i raz, i dwa pod chorągiew i bił się, i świata kęs obieżał, a zawdy wracał wierny swojej sierotce i ona też na żadnego inszego ni patrzyć nie chciała. Tak tedy pobłogosławiłam i teraz, w tej minucie, ksiądz ich błogosławi, a ja mogę sobie powiedzieć, że moje votum ukończone: wychowałam, wychuchałam, za własnego syna wydałam, cóż ja już mogę więcej zrobić? Nieprawdaż, panie kawalerze?

— Prawda, imci pani dobrodziko, i mnie się wydawa1484, że jeśliby kiedyś Pan Bóg chciał panią dobrodzikę rekompensować1485, to chyba właśnie dziś, w ten dzień, co koronuje fortunnie jej traktat z Panem Bogiem uczyniony.

— I czy uwierzysz waszmość? — dodała starościna, wodząc oczami dziwnie rozmarzonymi. — Jest jeden symptomat1486 osobliwy... tak po ludzku rzecz biorąc, to wszelka nadzieja wygląda na czyste głupstwo, boć piętnaście lat bez wieści, bez nijakiego śladu, w co tu jeszcze dufać1487? A jednakoż bez te wszystkie lata zawdym ja sobie myśliła1488: „Wszystko w mocy boskiej”. A już co dziś, to ciągle coś mi w piersiach gada: „Obaczysz, Pan Bóg cię wysłucha”.

— I wysłuchał!

Te dwa słowa rzucił pan Kazimierz, ale rzucił je nieśmiało, głosem przytłumionym, tak że starościna, nie dowierzając własnym uszom, zapytała:

— Co waszmość powiedasz? Nie rozumiem.

Wtedy pan Kazimierz wstał, ujął jej dłoń w swoje ręce i wymówił głosem już stanowczym:

— Powiedam, że Pan Bóg wysłuchał. Córka pani starościny żywa jest.

Zaledwie tych słów domówił, już ich pożałował. Stało się to, co z lękiem przewidywał. Twarz starościny zmartwiała, rysy jej przykro się wydłużyły, oczy stanęły kołem, usta otwarte do wykrzyku pozostały niemymi. Domownicy rzucili się ku niej, odpychając pana Kazimierza i fukając na niego:

— Coś waszmość nagadał? Coś narobił? Patrz! Jakoż to można bez preparacji1489 takie nowiny ciskać?

A marszałek, tłukąc o ganek laską, mówił:

— Jeśli waszmość zwodzisz, toś popełnił kryminał1490. Oto od emocji znów atak przyszedł, jeszcze nam zamrze.

— Ależ — tłumaczył się pan Kazimierz — jam od początku nic nie robił, jeno ją preparował. Musiałem ci przecie raz tę rzecz wykrztusić. Ja nie kłamam1491, ja prawdę gadam, jak Boga kocham, prawdę!

— Prawdę? — powtórzyła starościna, która po kilku wzdrygnieniach1492 zaczynała wracać do życia; twarz jej nabiegła ogniem, oczy zapałały. Wyciągnęła ręce do pana Kazimierza i wołała:

— Aniele Boży! Więc to prawda? Ona żyje? Tyś ją widział?

— Widziałem sto razy. To ona przysyła mię tu do swojej pani matki.

— Ale gdzież ona sama? Czyś ją przywiózł? Pokażże ją, na miłość boską, pokaż!

— A juści przywiozę ją... tylko teraz jeszcze nie można...

— Dlaczego? Gdzie ona?

— O! Daleko stąd, w Gdańsku.

— Co? Aż kole morza? Skądże ona się tam wzięła? Czy kto ze sług ją odratował?

— Nie, ona się tam chowała u pewnego człowieka... co nazywa się Schultz... Majster od bursztynów, człek bogaty...

— Co? Szwab? Luter? Jeszcze może i ją zlutrzyli?

— Nie, żona onego Schultza, niewiasta z naszych stron, była szczera katoliczka i po katolicku wychowała pannę Hedwigę...

— Co za Hedwigę?

— Ach nie... Chciałem powiedzieć: pannę Mariannę. Ona tam nazywa się Hedwiga, boć te ludzie, dostawszy niemowlę, nie mogły wiedzieć, jakowe jest jego prawdziwe imię.

Promieniejąca twarz starościny z nagła zamroczyła się zwątpieniem.

— Gadajże waszmość: kiedy one ludzie nie wiedziały, co to za dziecko, to jakimże sposobem teraz wiedzą? Dziecko przecie samo tego przypomnąć1493 nie mogło, to rzecz niepodobna. Tedy gdzie dowód, że to Marysia? Moja, prawdziwa Marysia?

— Jest dowód, i to nie jeden. A nasamprzód dziecko miało szatki niebieskie ze złotą forbotką, samem je oglądał. Widzę ja, co waszmość pani chcesz powiedzieć, że to nie żadna racja, bo niejedną dzieweczkę mogły rodzice tak przybrać. Ale jest jenszy dowód, jasny jak słońce. Panienka miała na szyi szkaplirz...

— Ja nigdy jej nie kładłam żadnego szkaplirza.

— Ale kto jenszy włożył. W onym szkaplirzu było pisanie1494. Mam je tu ze sobą. Czytaj, dobrodziko.

To mówiąc, wydobył z zanadrza szkaplerz, wyjął z niego pożółkłą kartkę, rozwinął ją i podał starościnie.

Ta, ledwie rzuciła okiem, krzyknęła:

— Boże święty! Pisanie pani matki!...

Ręce jej się trzęsły, usta drgały, jednak przemogła wzruszenie i głosem przerywanym czytała następne wyrazy:

— „Ja, podkomorzyna Katarzyna Strusiowa, piszę to i we szkaplirzu świętym kładę na szyję mojej wnuczki Marysi dla okrutnej paniki1495 od ordy, co już nasze somsiady plondruje1496 i leda moment nas nawiedzi, a która, jako słyszę, już parę tysięców1497 dziatek nabrała. Tedy, jeśliby mnie przyszło z wolej1498 Boskiej zginąć od onych pogan, niechajże wiedzą, że to niemowlę, co samo świadkować za sobą nie może, ma za rodzice1499 moją córkę Orszulę i jej męża, imci pana starostę Rocha Nałęcza, które mieszkają we Dobrowoli nad Wartą, i, jako ludzie znaczne, sowity okup za nią ochfiarują1500. A jeśliby nasi odbili dziecko, niechaj takoż wiedzą, komu ją trza oddać, i niech nie mieszkając1501 oddadzą, za co Pan Bóg im będzie błogosławił i ja błogosławię, amen. Salwuj1502 nas, Jezu Chryste i wszyscy Jego Święci”.

Nastąpiła chwila milczenia. Starościna siedziała z oczami utkwionymi w papier. Zdawało się, że znowu kamienieje.

— A co? — zagadnął pan Kazimierz. — Czy rzecz nie jasna jak słońce? Panna Hedwiga to Marysia, nikt jenszy.

Starościna zamiast odpowiedzi zaniosła się od gwałtownego płaczu, zaczęła całować to szkaplerz, to kartkę i wołała ze łkaniem:

— Co to za okropny był moment, kiedyś ty to pisała, o moja dobrodziko! Ostatni moment twego życia! Zaraz potem, co się to działo z tobą! Mordowana! Zamordowana!...

Potem podniosła oczy załzawione, obejrzała się po wszystkich i mówiła:

— No tak, ale co to za cudowna inspiracja podobną rzecz napisać! Żeby nie to, my by nigdy nic nie wiedzieli.

A gdy wszyscy przywtarzali:

— Dalibóg1503 cudowna! To już sam Pan Bóg przede śmiercią reweluje1504 zacnym personom, co i jak mają czynić.

Ona tymczasem zamyśliła się i po chwili rzekła, patrząc w pana Kazimierza wzrokiem badawczym i jakby rozżalonym:

— Aleć to dziwna dziewka z tej Marysi... Tyle czasów1505 miała tę kartkę i nie dała nam nijakiego sygnału? Tyle czasów my się nacierpieli!

— Och! Pani starościno! — zawołał pan Kazimierz. — Ona nic nie winna. Ona miała szkaplirz, ale nie wiedziała, czy tam jakowa kartka siedzi. Kto by to mógł zgadnąć? Dopiero niedawniuchno trafił się osobliwy casus1506, że szkaplirz jej rozerwano, i wonczas dopiero sekret wyszedł na wierzch.

— Ale czemuż ona sama nie zjachała do mnie? Czy chora, czy co?

Pan Kazimierz, zakłopotany, przez chwilę się wahał.

— Mościa dobrodziko, długo by to gadać... Chora nie. Owszem1507, zdrowiuchna, gładka jak trzy aniołki, a dobra jak sześć i słodka, i figielna, tandem rajski przysmak... Ale to właśnie sęk, że przysmak, bo i ten łakomiec1508 Schultz to widzi i jak teraz owdowiał, tak ją chce za żonę...

— Co? On? Ten Szwab z procederem1509?

— On, on. Toteż jakem na to patrzał, to mię taka cholera1510 wzięła, że mu pannę wykradłem z domu precz.

Pani starościna zmieszała się. Rumieńce wyskoczyły na jej wyschłe policzki.

— Panno Najświętsza! — wybąkała. — I ona dała się wykraść? Czy ona ma dla waszmości... jakowyś... godziwy afekt?

— Pani starościno! Niezasłużon1511, jeno szczęśliw1512 bierze. Nie wiem, za co Pan Bóg mię faworyzuje, wżdy1513 to rzecz pewna, że nakłonił do mnie serduszko tej anielskiej panny, a jam ją upodobał nad życie i nad duszę własną. Ale cóż? Jachali my już w najlepsze do pewnego klasztora, gdzie nas ksiądz miał połączyć sakramentem, kiedy ten szelma Niemiec dognał mię ze swymi brygantami1514. Nec Hercules contra plures1515. Jak nasiedli na mnie całą kupą, tak mię i przestrzelili durch1516, żem już za nieboszczyka był mian1517, a panienkę porwali precz do miasta i znowu trzeba nam ją odbić.

— Jezus Maria! Ależ to okropne rzeczy waszmość mi powiedasz. A jak on ją tam zmusi do małżeństwa?

— Liczę ja na verbum1518 panny starościanki. Uczyniła mi ona solenne obiecanie, i to pod gwarancją księdza, że będzie czekała święcie, aż powrócę. Trza też wiedzieć, że jest przy niej pewna dobra niewiasta, co nie da jej krzywdy zrobić. Wszelako zawdy trza nam spieszyć, bo nie wiadomo, co Niemiec tam w swoim łbie wykoncypuje.

— Ach, Boże! — mówiła starościna, czyniąc próżne wysiłki dla powstania z krzesła. — Żebym ja się jeno mogła ruszyć, tobym tam zaraz leciała, zaraz! Gadaj, kawalerze, może by wy mnie jakoś zawieźli?

— Ej, nie! To by nas haniebnie zmarudziło, a ja powiedam, trza się spieszyć...

— No to Władek pojedzie. We dwóch pojedziecie. Ale jak ja się was doczekam? Ja bez ten czas chyba uschnę!

— Ojoj! Pani starościna jeszcze się nie obejrzy, a my już z panną Marianną tu powrócim.

— Na wesele! Na wasze wesele! — rzekła, przez łzy się uśmiechając i znowu ręce do niego wyciągnęła. — Synu mój! Niechże cię przytulę do serca. Ty, coś krew za nią przelewał, co mi ją salwujesz, ty, coś mi ją zwiastował!

Pan Kazimierz przykląkł i ściskając z uniesieniem jej kolana, szeptał:

— Matko mojej Jadwiśki! Matko nasza serdeczna!

A gdy całowała jego głowę, czuł, jak mu