Wyznania - Jean-Jacques Rousseau (jak czytać książki w internecie za darmo txt) 📖

284. Francja i cesarz wypowiedzieli sobie wojnę... — wojna o sukcesję polską (1733–1735): w sprawie następstwa tronu polskiego Francja opowiedziała się po stronie wybranego przez większość szlachty Stanisława Leszczyńskiego i wypowiedziała wojną Austrii, wspierającej zbrojną interwencję sasko-rosyjską na rzecz Augusta III Wettina. Korzystając z sytuacji Karol Emanuel III, książę Sabaudii i król Sardynii, 26 września 1733 zawarł z Francją i Hiszpanią sojusz w celu wyparcia Austrii z Mediolanu i południa Italii. W wyniku wojny Francja zyskała Lotaryngię, którą przekazała w dożywotnie władanie Leszczyńskiemu, zięciowi Ludwika XV, Sabaudia przejęła zachodnią część księstwa Mediolanu, zaś Hiszpania Królestwo Neapolu i Sycylię. [przypis edytorski]

285. predylekcja — skłonność do kogoś lub czegoś. [przypis edytorski]

286. Brantôme, własc. Pierre de Bourdeille (1535–1614) — pisarz francuski, autor opublikowanych jego po śmierci obszernych Pamiętników (fr. Memoirs), dających obraz obyczajów epoki; pierwsze tomy, opublikowane w latach 1665–1666, zawierały głównie Żywoty znakomitych ludzi i wielkich rycerzy francuskich (4 t.) oraz Żywoty znakomitych ludzi i wielkich rycerzy obcych krajów (2 t.). [przypis edytorski]

287. „czarne bandy”, które niegdyś tyle dokonały w Piemoncie — tzw. bandes noires, 10 kompanii piechoty francuskiej, pozostawionych w 1559 w płn.-zach. Italii, w garnizonach w Turynie i kilku okolicznych miastach, walczących pod czarnym sztandarem z białym krzyżem; w 1569 utworzono z nich niezależny Regiment Piemoncki. [przypis edytorski]

288. osioł w bajce — mowa o bajce La Fontaine’a Starzec i osioł. [przypis edytorski]

289. mimo niespodzianki ze strony pana de Broglie... — we wrześniu 1734 obóz francuskiego dowódcy François-Marie de Broglie został zaskoczony nocnym wypadem oddziałów austriackich, które pochwyciły licznych jeńców i zdobyły skarbiec wojenny; sam dowódca zdążył uratować się ucieczką; kilka dni później podczas ataku austriackiego w bitwie pod Guastallą przybycie króla Sardynii z dodatkowymi siłami odmieniło losy bitwy. [przypis edytorski]

290. Rameau, [Jean-Philippe (1683–1764)] — słynny muzyk francuski w XVIII w. [teoretyk muzyki i kompozytor, jego pierwsza opera, Hippolyte et Aricie, wystawiona 1 października 1733, odniosła wielki sukces, a swoim nowatorstwem formy zapoczątkowała ożywiony spór krytyków; red. WL]. [przypis tłumacza]

291. Wykład harmonii — Traité de l’harmonie réduite à ses principes naturels (Traktat o harmonii zredukowanej do jej naturalnych zasad, 1722). [przypis edytorski]

292. Bernier, Nicolas (1664–1734) — kompozytor francuski. [przypis edytorski]

293. Val d’Aoste (fr.) — Dolina Aosty, kraina hist. w płn.-zach. Włoszech. [przypis edytorski]

294. definitor — urzędowy doradca przełożonego zakonu. [przypis edytorski]

295. zwydrzyć się (daw.) — rozwydrzyć się, znarowić się. [przypis edytorski]

296. W królestwie ślepych jednooki jest królem — Erazm z Rotterdamu, Adagia, III, IV, 96. [przypis edytorski]

297. Cyneasz (III w. p.n.e.) — główny doradca króla Epiru Pyrrusa. Próbował odwieść tego władcę od wojny przeciwko Rzymowi, zadając mu kolejne pytania, co będzie robił po podboju Italii, a skoro ma zamiar potem podbić Sycylię, to co zrobi następnie. Pyrrus wymieniał kolejne krainy jako cele podbojów, a kiedy na koniec odpowiedział, że po pokonaniu wszystkich będzie się cieszył jadłem, napojem i przyjemnościami życia, Cyneasz wskazał mu, że to samo może robić już teraz, bez trudów, ryzyka i przelewu krwi (Plutarch, Żywoty równoległe. Pyrrus, 14, 2–7). [przypis edytorski]

298. facecjonista (daw.) — dowcipniś. [przypis edytorski]

299. statek (daw.) — stateczność, stałość, niezmienność (uczuć itp.). [przypis edytorski]

300. odwłoka (daw.) — zwłoka, odłożenie sprawy. [przypis edytorski]

301. sofizmat — pozornie poprawne rozumowanie rozmyślnie dowodzące nieprawdziwej tezy, w rzeczywistości opierające się na zatajonym błędzie. [przypis edytorski]

302. Aspazja z Miletu (ok. 470–ok. 400 p.n.e.) — wpływowa kochanka (później zapewne żona) ateńskiego przywódcy Peryklesa; słynęła z urody, wykształcenia i inteligencji; wg Plutarcha była heterą, czyli kurtyzaną, zaś jej dom stanowił intelektualne centrum Aten, gdzie spotykali się najznakomitsi pisarze i myśliciele, m.in. znany filozof Sokrates. [przypis edytorski]

303. fechtunek (z niem.) — szermierka, sztuka władania bronią białą. [przypis edytorski]

304. menuet — dawny taniec francuski z figurami, wprowadzony w połowie XVII w. na dwór Ludwika XVI, nadal modny w w. XVIII. [przypis edytorski]

305. floret — broń szermiercza. [przypis edytorski]

306. tercja i kwarta w fechtunku — nazwy pozycji obronnych w szermierce. [przypis edytorski]

307. finta — w szermierce: zwód, ruch wykonany dla zmylenia przeciwnika. [przypis edytorski]

308. plastron — tu: skórzany napierśnik używany podczas ćwiczeń szermierki. [przypis edytorski]

309. podobać sobie (daw.) — upodobać sobie; mieć upodobanie; lubić. [przypis edytorski]

310. ustawny (daw.) — ustawiczny, nieustanny, stały. [przypis edytorski]

311. bilbokiet (z fr. bilboquet) — zabawka powstała z XVI w., składająca się z kijka z uchwytem połączonego sznurkiem z kulką; podstawą zabawy bilbokietem jest podrzucenie kulki ruchem uchwytu i złapanie jej na kijek. [przypis edytorski]

312. przedsiębiorstwo — tu: przedsięwzięcie. [przypis edytorski]

313. protomedyk (daw.) — pierwszy lekarz, główny lekarz monarchy a. miasta. [przypis edytorski]

314. pistol — francuska nazwa dublona, złotej monety hiszpańskiej, lub wzorowanego na nim francuskiego luidora (ludwika). [przypis edytorski]

315. pleurezja (daw.) — zapalenie opłucnej. [przypis edytorski]

316. ekshortacje (z łac. exhortatio: napomnienie) — tu: egzorty, modlitwy za konających a. za zmarłych. [przypis edytorski]

317. nierząd (daw.) — brak rządu, sprawnego zarządzania; anarchia, zamęt. [przypis edytorski]

318. Orfeusz (mit. gr.) — niezrównany poeta i pieśniarz, jego muzyka miała wzruszać nawet zwierzęta i uspokajać wzburzone morze. [przypis edytorski]

319. komora — tu: komora celna, graniczny urząd celny. [przypis edytorski]

320. za Regencji — w latach 1715–1723, kiedy władzę we Francji w imieniu małoletniego króla Ludwika XV sprawował książę Filip Orleański. [przypis edytorski]

321. ramota — pisanina bez większej wartości literackiej. [przypis edytorski]

322. nowego ubrania, które włożyłem na siebie parę razy, aby być w porządku z celnikami — zupełnie nowe, nienoszone ubranie celnicy mogliby uznać za wwożone w celu sprzedaży. [przypis edytorski]

323. jansenistyczny — przym. od rzecz. jansenizm: katolicki ruch teologiczny funkcjonujący we Francji w XVII–XVIII w., inspirowany pesymistyczną koncepcją natury ludzkiej i koncentrujący się na znaczeniu Bożej łaski, potępiony przez Kościół katolicki. [przypis edytorski]

324. Racine, Jean Baptiste (1639–1699) — fr. poeta i dramaturg, autor m.in. Andromachy i Fedry. [przypis edytorski]

325. August II Mocny (1670–1733) — elektor Saksonii (jako Fryderyk August I) z dynastii Wettynów, elekcyjny król Polski. [przypis edytorski]

326. Jephté — opera fr. kompozytora Michela Pignolet de Montéclaira z librettem Simon-Josepha Pellegrina, opartym na biblijnej historii wodza Jeftego i jego córki, wystawiona po raz pierwszy 28 lutego 1732. [przypis edytorski]

327. Niebawem zaprzyjaźniliśmy się — spotkałem go później i znalazłem zupełnie przeobrażonym. O, jakim wielkim czarodziejem jest pan de Choiseul! Żadna z moich dawnych znajomości nie umknęła się jego metamorfozom. [przypis autorski]

328. Wolter a. Voltaire, właśc. François-Marie Arouet (1694–1778) — czołowy francuski pisarz, filozof i publicysta epoki oświecenia, znany z walki o wolność słowa i wyznania. [przypis edytorski]

329. Korespondencja Woltera z księciem pruskim — późniejszym królem Prus, Fryderykiem II Wielkim (1712–1786); korespondencja ta, zapoczątkowana listem Fryderyka do Woltera w sierpniu 1736, trwała z przerwami ponad 40 lat. [przypis edytorski]

330. Listy filozoficzne a. Listy o Anglikach — zbiór tekstów Woltera wydany we Francji w 1734, przedstawiający różne aspekty angielskiej filozofii, literatury, społeczeństwa i systemu rządów, często w korzystnym dla nich porównaniu z odpowiednikami francuskimi. [przypis edytorski]

331. Wuj Bernard wyjechał przed kilku laty do Karoliny, aby tam budować miasto Charlestown — Charlestown, najstarsze miasto kolonii Karolina Południowa w Ameryce Płn. zostało założone w 1670; w 1736 Gabrielowi Bernardowi Rousseau powierzono zaplanowanie i nadzór nad budową fortyfikacji miejskich. [przypis edytorski]

332. Rohault, Jacques (1618–1672) — francuski filozof, fizyk i matematyk. [przypis edytorski]

333. in 4° — skrót od: in quarto, określenie formatu książki wielkości 1/4 arkusza, odpowiadającego mniej więcej rozmiarom dzisiejszego A4. [przypis edytorski]

334. Micheli Ducret — popr.: du Crest, Jacques-Barthélemy Micheli (1690-1766), genewski inżynier wojskowy, fizyk i kartograf. [przypis edytorski]

335. memoriał — oficjalne pismo do władz zawierające uzasadnienie projektu lub prośby albo wyjaśnienie sprawy. [przypis edytorski]

336. koniunktura — splot okoliczności, szczególnie tych istotnych. [przypis edytorski]

337. jakobin — tu: francuski dominikanin. [przypis edytorski]

338. atrament sympatyczny — substancja używana do ukrywania napisanej wiadomości: bezbarwna po zaschnięciu, widoczna po podgrzaniu lub użyciu odpowiedniego środka chemicznego. [przypis edytorski]

339. aurypigment — żółty lub złocisty minerał, siarczek arsenu. [przypis edytorski]

340. kompleksja (daw.) — budowa ciała. [przypis edytorski]

341. Cleveland — tytułowy bohater powieści A. Prévosta Le Philosophe anglais ou Histoire de M. Cleveland, fils naturel de Cromwell (Filozof angielski, czyli historia Clevelanda, naturalnego syna Cromwella, t.1–4: 1731–1732, t.5-7: 1738–1739). [przypis edytorski]

342. fory — ułatwienie dla słabszego gracza; dawać wieżę for: rozpoczynać grę w szachy bez jednej wieży, aby wyrównać słabszemu przeciwnikowi swoją przewagę. [przypis edytorski]

343. Philidor, François-André Danican (1726–1795) — francuski szachista; jako praktyk znany z pokonania mistrzów angielskich i brawurowego meczu przeciwko Philippowi Stammie; jego przełomowa książka Analyse du jeu des Échecs (Analiza gry w szachy) ukazała się w r. 1749 i przez ponad sto lat była podstawowym podręcznikiem szachowym. Rousseau nie mógł jej studiować w opisywanym okresie. [przypis edytorski]

344. Stamma, Philipp (ok. 1705–ok. 1755) — syryjski szachista mieszkający we Francji i Anglii; autor książki Essai sur le jeu des echecs (Szkic o grze w szachy, 1737). [przypis edytorski]

345. Hoc erat in votis... (łac.) — Oto wszystko czego pragnąłem: niewielki kawał ziemi, ogród, źródło koło domu, a opodal mały lasek. [Horacy, Satyry, ks. II, VI, w. 1–3]. [przypis tłumacza]

346. Auctius atque Di melius fecere (łac.) — Bogowie przewyższyli moje życzenia! [następne słowa z zacytowanej satyry Horacego; red. WL]. [przypis tłumacza]

347. Belle Vue (fr.) — piękny widok. [przypis edytorski]

348. in anima vili (łac.: na duszy lichej) — na lichej istocie; tradycyjne określenie doświadczeń wykonywanych na zwierzętach. [przypis edytorski]

349. Fénelon, [François, właśc. François de Salignac de la Mothe (1651–1715)] — biskup i słynny pisarz francuski, autor pedagogicznego romansu Przygody Telemaka [1699]. [przypis tłumacza]

350. bigot — dewot; człowiek przywiązujący przesadną wagę do zewnętrznych form pobożności, zaniedbujący przy tym duchowość wewnętrzną i moralność. [przypis edytorski]

351. Oratorium — tu: francuski zakon oratorian, Kongregacja Oratorium Naszego Pana Jezusa Chrystusa, założona w 1611 przez kardynała Pierre’a de Bérulle, inicjatora tzw. francuskiej szkoły duchowości, katolickiego ruchu duchowego, misyjnego i reformatorskiego. [przypis edytorski]

352. Port-Royal — żeński klasztor założony w XII w., koło którego w XVII w. skupili się janseniści, rozsławiając imię klasztoru zaciętymi walkami religijnymi. [przypis tłumacza]

353. Lamy, Bernard (1640–1715) — francuski zakonnik (oratorianin), teolog i matematyk, kartezjanin, przyjaciel Malebranche’a; autor licznych pism, m.in. Entretiens sur les Sciences (Rozmowy o umiejętnościach, 1684). [przypis edytorski]

354. Logika Port-Royal — zwyczajowa nazwa podręcznika La logique, ou l’art de penser (Logika, czyli sztuka myślenia), będącego wykładem dedukcji, teorii poznania i metodologii nauk, napisanego przez głównych przedstawicieli jansenizmu: Antoine’a Arnaulda i Pierre’a Nicole’a, wydanego anonimowo w 1662, popularnego aż do XX w. [przypis edytorski]

355. Locke, [John] (1632–1704) — słynny filozof angielski, który miał duży wpływ na encyklopedystów, zwłaszcza na Woltera. [przypis tłumacza]

356. Malebranche, [Nicolas] (1638–1715) — filozof francuski, ksiądz z kongregacji oratorianów. [przypis tłumacza]

357. Leibniz, [Gottfried Wilhelm] (1646–1716) — słynny filozof i matematyk niemiecki. [przypis tłumacza]

358. Kartezjusz, właśc. René Descartes [(1596–1650)] — filozof francuski z XVII w., twórca nowoczesnej filozofii, autor głośnej Rozprawy o metodzie. [przypis tłumacza]

359. in verba magistri (łac.: na słowa nauczyciela) przysięgać — ślepo powtarzać za kimś (Horacy, Listy, ks. I, I, 14). [przypis edytorski]

360. Reynaud, Charles-René (1656–1728) — francuski matematyk, duchowny z zakonu oratorianów, autor m.in. pełnego kursu algebry i analizy matematycznej: Analyse démontrée (2 t., 1708), oraz podstawowego podręcznika matematyki: Science du calcul (t. 1: 1714, t.2: 1735). [przypis edytorski]

361. problemat (daw.) — problem, zagadnienie do rozwiązania. [przypis edytorski]