Wyznania - Jean-Jacques Rousseau (jak czytać książki w internecie za darmo txt) 📖

id="annotation-362">362. zrównanie (daw.) — równanie (matematyczne). [przypis edytorski]

363. metoda łacińska z Port-Royal — według podręcznika dla dzieci Nouvelle méthode pour apprendre la langue latine (Nowa metoda nauki łaciny, 1644), napisanego przez związanego z Port-Royal gramatyka Claude’a Lancelota (ok. 1615–1695); zasady gramatyczne autor podawał w postaci rymowanek, niezbyt udanych i trudno zrozumiałych. [przypis edytorski]

364. ostrogocki — przym. od rzecz. Ostrogoci, nazwy barbarzyńskiego plemienia germańskiego, którego władcy po upadku zach. części Imperium Rzymskiego władali Italią od V do VI wieku. [przypis edytorski]

365. prozodia — nauka o brzmieniowych właściwościach mowy lub wiersza: akcencie, iloczasie, intonacji. [przypis edytorski]

366. heksametr — kanoniczna miara wierszowa antycznych eposów, którą napisano Iliadę, Odyseję i Eneidę. [przypis edytorski]

367. stopa — najmniejsza jednostka miary rytmicznej wiersza, w wersyfikacji antycznej: określony układ sylab długich i krótkich. [przypis edytorski]

368. iloczas — różnicowanie czasu wymowy głosek i wyróżnianie w języku samogłosek długich i krótkich; iloczas występował w staroż. grece i łacinie, stanowił postawę poezji antycznej. [przypis edytorski]

369. Pétau, [Denis] (1583–1652) — jezuita, słynny chronologista francuski [płodny autor, erudyta, zajmujący się patrystyką, historią, filozofią, historią dogmatyki, stworzył m.in. cenione Tabulae chronologicae (Tablice chronologiczne, 1628), których skrócona wersja Rationarium temporum, została przetłumaczona na francuski; red. WL]. [przypis tłumacza]

370. planisfera (astr.) — mapa nieba, pomocniczy przyrząd do rozpoznawania gwiazd i konstelacji, złożony z dwu ruchomych elementów osadzonych na wspólnej osi: koła z obrazem całej półkuli nieba oraz nakrywającej go tarczy z owalnym otworem, służącej do pokazywania części nieba widocznej dla obserwatora. [przypis edytorski]

371. za czym (daw.) — po czym; więc, zatem, wobec tego. [przypis edytorski]

372. ta twarda teologia przerażała mnie niekiedy — teologia jansenistów była oparta na doktrynie zepsucia natury ludzkiej oraz niezbędności łaski Bożej do przezwyciężenia pokus i osiągnięcia zbawiania, przy czym łaską Bóg obdarowuje tylko wybranych przez siebie, pozostałych potępia. Zwalczający jansenizm jezuici posługiwali się odmienną doktryną o łasce (molinizm): Bóg oferuje swoją łaskę każdemu, zaś aktem wolnej woli można ją przyjąć lub odrzucić. [przypis edytorski]

373. Mimo iż jezuita, miał on prostotę dziecka — jezuitom, których głównym celem miało być zwalczanie reformacji, przypisywano zakłamanie, przewrotność i bezwzględność, stosowanie zasady, że cel uświęca środki. [przypis edytorski]

374. dzieciństwo (daw.) — dziecinada. [przypis edytorski]

375. prognostyk — znak, zapowiedź; przepowiednia. [przypis edytorski]

376. dzień świętego Ludwika — 25 sierpnia. [przypis edytorski]

377. plenipotent — osoba upoważniona do działania w czyimś imieniu; pełnomocnik. [przypis edytorski]

378. Bontempi, [Giovanni Andrea (1624–1705)] — włoski teoretyk muzyki. [przypis tłumacza]

379. Banchieri, Tommaso Adriano (1568–1634) — włoski kompozytor, organista i teoretyk muzyki, benedyktyn. [przypis edytorski]

380. wapory (daw.) — ataki histerii, spazmy. [przypis edytorski]

381. Fizes, Antoine (1690–1765) — ceniony lekarz i profesor na wydziale medycyny w Montpellier. [przypis edytorski]

382. świeżo zamężnej damy nazwiskiem du Colombier — była to Justine de Chabrière de la Roche, która w lutym 1736 wyszła za mąż za André du Colombier, radcę królewskiego w parlamencie Grenoble; spotkanie z Rousseau miało miejsce we wrześniu 1737. [przypis edytorski]

383. niejaka pani de Larnage — Suzanne-Francoise du Larnage (1693–ok. 1755); w chwili spotkania z Rousseau miała 44 lata. [przypis edytorski]

384. udawać Anglika, nazwiskiem Dudding — tj. jednego z przebywających na wygnaniu angielskich jakobitów, zwolenników przywrócenia władzy obalonej dynastii Stuartów. [przypis edytorski]

385. Zagaił o królu Jakubie, o pretendencie, o dawnym dworze w Saint-Germain — Jakub II (1633–1701), ostatni katolicki król Anglii (oraz Szkocji, jako Jakub VII), został w 1688 zdetronizowany przez parlament i uciekł do Francji; na wygnaniu przebywał w podarowanym mu przez Ludwika XIV pałacu w Saint-Germain-en-Laye pod Paryżem; po jego śmierci pretendentem do tronu został jego jedyny syn. [przypis edytorski]

386. Hamilton, Antoine a. Anthony (1646–1720) — szkocki autor piszący po francusku, wychowany we Francji, później zwolennik zdetronizowanych Stuartów, towarzyszący im na wygnaniu. [przypis edytorski]

387. Zapis — komedia Marivaux. [przypis tłumacza]

388. Celadon — bohater popularnej sielankowej powieści d’Urfégo Astrea, wiernie wielbiący tytułową ukochaną. [przypis edytorski]

389. beniaminek — ulubione, najmłodsze dziecko; ulubieniec. [przypis edytorski]

390. most gardyjski — Pont du Gard, zachowany w dolinie rzeki Gard odcinek zbudowanego przez Rzymian akweduktu. [przypis edytorski]

391. Irlandczyk nazwiskiem Fitz-Moris — prawdopodobnie Thomas Fitzmaurice (ur. ok. 1699), Irlandczyk, który w 1734 ukończył studia medyczne w Montpellier, rok później został doktorem i pozostał tam na stałe. [przypis edytorski]

392. ergo (łac.) — więc, a zatem. [przypis edytorski]

393. zresztą (daw.) — co do reszty, poza tym. [przypis edytorski]

394. poza tym najlepszy chłopak w świecie! (fr.: au demeurant le meilleur fils du monde) — cytat z wiersza List do króla o kradzieży (1538), francuskiego poety Clémenta Marota (ok. 1496–1544), który pisze o swym słudze, który go okradł: „Miałem kiedyś pachołka z Gaskonii: / łakomiec, pijak i wierutny kłamca, / oszust, złodziej, przeklętnik, bluźnierca [...] poza tym najlepszy chłopak w świecie”. [przypis edytorski]

395. admirator (łac.) — wielbiciel, entuzjasta. [przypis edytorski]

396. poziomy (daw.) — przyziemny, pospolity. [przypis edytorski]

397. profos — dowódca żandarmerii. [przypis edytorski]

398. preceptor (z łac.) — nauczyciel, wychowawca. [przypis edytorski]

399. wychowaniem dzieci pana de Mably (...) Uczniów miałem dwóch (...) Jeden (...) nazwiskiem Sainte-Marie (...) Młodszy, Condillac — w czasach autora członkowie szlachty przybierali często nazwiska od posiadłości ziemskich, dlatego członkowie rodziny mają różne nazwiska. [przypis edytorski]

400. przypomniałem sobie sposób pewnej księżniczki, która usłyszawszy skargi, iż chłopi nie mają chleba, odpowiedziała: „Czemuż nie jedzą biszkoptów?” — w oryg. „Qu’ils mangent de la brioche” (Niech jedzą ciastka), odpowiedź często przypisywana Marii Antoninie (1755–1793), żonie Ludwika XVI, ostatniej królowej Francji przed Wielką Rewolucją Francuską. Rousseau przytacza je, gdy Maria Antonina miała zaledwie 10 lat i będąc arcyksiężniczką austriacką, nie przebywała jeszcze nawet we Francji. [przypis edytorski]

401. nierządny (daw.) — nie potrafiący się rządzić, niegospodarny. [przypis edytorski]

402. Akademia — tu: Królewska Akademia Nauk, założona w roku 1666 przez Ludwika XIV w celu wspierania rozwoju badań naukowych; ob. Francuska Akademia Nauk. [przypis edytorski]

403. ustawny (daw.) — ustawiczny, nieustanny, stały. [przypis edytorski]

404. Du Peyrou, [Pierre-Alexandre (1729–1794)] — przyjaciel Russa z epoki pobytu pisarza na wygnaniu w Szwajcarii. Będzie o nim mowa w ks. XII. [przypis tłumacza]

405. Argus (mit. gr.) — stuoki, zawsze czuwający olbrzym. [przypis edytorski]

406. apologia — obrona (a zazwyczaj jednocześnie pochwała) jakiejś osoby lub poglądu. [przypis edytorski]

407. Wooton — zameczek hr. Davenport, przyjaciela Hume’a, gdzie Rousseau znalazł schronienie w czasie pobytu w Anglii. Trye: zamek ks. Conti, który również służył pisarzowi za schronienie. [przypis tłumacza]

408. de Mably, Gabriel Bonnot (1709–1785) — pisarz polityczny i socjolog, autor Prawa publicznego w Europie i Uwag nad historią Francji. Podobnie jak Rousseau uważa on nauki i sztuki jako czynniki upadku i skażenia obyczajów. [przypis tłumacza]

409. de Condillac, Étienne Bonnot (1715–1780) — młodszy brat księdza de Mably, jeden z najwybitniejszych filozofów XVIII w., głowa „szkoły sensualistycznej”. [przypis tłumacza]

410. przybyli odwiedzić brata — tj. pana domu, profosa Jeana Bonnot de Mably (1696–1729), którego synów uczył Rousseau (ks. VI). [przypis edytorski]

411. Fontenelle, [Bernard le Bovier de] (1657–1757) — wówczas nestor piśmiennictwa francuskiego, sekretarz Akademii, opierający swą wziętość głównie na dziełach z zakresu popularyzacji naukowej (Rozmowy o mnogości światów, etc.). [przypis tłumacza]

412. de Caylus, Anne Claude de (1692–1765) — francuski historyk sztuki, archeolog i literat. [przypis edytorski]

413. Bordes, Charles (1711–1781) — o którym w dalszym ciągu Rousseau wyraża się dość lekko, był to pisarz o błyskotliwych zaletach pióra, które sprawiały, iż niejednokrotnie utwory jego przypisywano Wolterowi. [przypis tłumacza]

414. książę de Richelieu, marszałek Francji, [właśc. Louis François Armand du Plessis] (1696–1788) — jedna z najświetniejszych postaci dawnego dworu, głośny zarówno z tryumfów wojennych, jak z intryg dworskich i miłosnych podbojów. [przypis tłumacza]

415. Nic tak nie objawia prawdziwych skłonności człowieka, jak rodzaj jego przywiązań — Chyba że zrazu omyli się w wyborze lub też ta, do której się przywiązał, odmieni później charakter wskutek zbiegu osobliwych przyczyn; co nie jest bezwarunkowo niemożliwe. Gdyby się chciało przyjąć bez zastrzeżeń ten wniosek, trzeba by sądzić Sokratesa z żony Ksantypy, Diona zaś z przyjaciela jego Kalippa, co byłoby sądem najniesprawiedliwszym i najfałszywszym w świecie. Zresztą, niech czytelnik uchyli tu wszelkie zelżywe zastosowanie do mojej żony. Jest ona, to prawda, bardziej ograniczona i łatwiejsza do oszukania, niż mniemałem; ale charakter jej, czysty, wyborny, bez złości, godzien jest mego pełnego szacunku i będzie go miał póki życia. [przypis autorski]

416. przepomnieć (daw.) — zapomnieć, pominąć. [przypis edytorski]

417. Gresset, [Jean-Baptiste-Louis] (1709–1777) — wybitny komediopisarz, autor doskonałej sztuki pt. Złośliwy (le Méchant). [przypis tłumacza]

418. szlagon — prowincjonalny, zasiedziały na wsi, niewykształcony szlachcic. [przypis edytorski]

419. Diderot, [Denis] (1713–1784) — jeden z najwybitniejszych pisarzy XVIII w., filozof, twórca Encyklopedii, dramaturg, zażywający ogromnego wpływu i rozgłosu w całej współczesnej Europie. [przypis tłumacza]

420. Castel, [Louis Bertrand] (1688–1757) — głośny matematyk i fizyk, pełen śmiałych i oryginalnych myśli. Spędził część życia na próbach skonstruowania tzw. „ocznego klawikordu”, tj. instrumentu, który za pomocą harmonijnego następstwa kolorów mógłby działać na oko tak, jak klawikord działa na słuch. [przypis tłumacza]

421. Réaumur, [René Antoine Ferchault de] (1683–1757) — słynny fizyk i naturalista. [przypis tłumacza]

422. Souhaitti a. Souhaitty, Jean-Jacques (1632–1697) — autor eseju Nouveaux élémens de chant ou l’essay d’une nouvelle découverte qu’on a faite dans l’art de chanter (1677), w którym proponował notowanie śpiewu cyframi arabskimi. [przypis edytorski]

423. transpozycja (muz.) — opracowanie utworu muzycznego w innej tonacji niż ta, w której został pierwotnie napisany. [przypis edytorski]

424. dławiduda (żart.) — organista. [przypis edytorski]

425. Rameau, [Jean-Philippe] (1683–1768) — najwybitniejszy muzyk francuski XVIII wieku. [przypis tłumacza]

426. przywilej — tu: królewski przywilej, będący zezwoleniem na publikację książki oraz gwarantujący wydawcy monopol na jej drukowanie przez określony okres. [przypis edytorski]

427. Desfontaines [Pierre] (1685–1745), krytyk francuski, głośny przez swoje spory z Wolterem. [przypis tłumacza]

428. Marivaux, [Pierre de] (1688–1763) — wybitny komediopisarz, którego styl, oparty na wyszukanym wysłowieniu i subtelnej obserwacji, utrwalił się w słownictwie francuskim pod mianem marivaudage’u. [przypis tłumacza]

429. Luxemburg — tu: Ogród Luksemburski w Paryżu, park miejski przy pałacu księcia de Luxemburg. [przypis edytorski]

430. Rousseau, Jan Baptysta (1671–1741) — poeta francuski, cieszący się w owym czasie znacznym rozgłosem. [przypis tłumacza]

431. Nikiasz (ok. 470–413 p.n.e.) — polityk i wódz ateński, podczas wojny peloponeskiej był jednym z trzech dowódców nieudanej wyprawy na Sycylię w celu opanowania Syrakuz; armię ateńską okrążono i rozbito (413 p.n.e.), a tych, którzy przeżyli, sprzedano w niewolę. [przypis edytorski]

432. dzieciństwo (daw.) — dziecinada. [przypis edytorski]

433. indolencja — nieudolność, niezdarność, bezradność; bezczynność. [przypis edytorski]

434. zresztą (daw.) — co do reszty, poza tym. [przypis edytorski]

435. unisono (muz., z wł.) — jednym głosem. [przypis edytorski]

436. pani de Beuzenval, właśc. Besenval, z domu Katarzyna Bielińska (1684–1761) — córka marszałka wielkiego koronnego Rzeczpospolitej, żona pochodzącego ze Szwajcarii Jeana Victora de Besenval (1671–1736), oficera i dyplomaty w służbie Francji. [przypis edytorski]

437. pani de Broglie — Théodore Elisabeth Catherine de Besenval (1718–1777), żona markiza Charlesa Guillaume’a Louisa de Broglie. [przypis edytorski]

438. kredens (daw.) — pomieszczenie przeznaczone do przechowywania zastawy stołowej oraz dla służby podającej do stołu. [przypis edytorski]

439. Wyznania Hrabiego de *** — utwór dość lekkiej treści, pióra Duclosa, późniejszego akademika i „historiografa Francji”. [przypis tłumacza]

440. to jedyny prawdziwy przyjaciel, jakiego miałem pośród ludzi pióra — wierzyłem w to tak długo i tak zupełnie, iż jemu to po powrocie do Paryża powierzyłem rękopis Wyznań. „Nieufny” Jan Jakub nigdy