Wyznania - Jean-Jacques Rousseau (jak czytać książki w internecie za darmo txt) 📖

Russa. [przypis tłumacza]

189. gospodarstwo — tu: gospodarowanie, zarządzanie. [przypis edytorski]

190. alembik — dawne naczynie służące do destylacji płynów. [przypis edytorski]

191. Spektator, [The Spectator] — tytuł angielskiego pisma periodycznego z początku XVIII w., za którego wzorem Marivaux zaczął wydawać „Spektatora francuskiego” (1725). [„The Spectator”, pierwsza nowoczesna gazeta, promował wartości oświeceniowe i poruszał głównie tematy społeczne; ukazywał się w latach 1711–1712, wznowiony na krótko w 1714; wszystkie numery opublikowano w postaci kilkutomowej książki, przetłumaczonej m.in. na francuski (1714); red. WL]. [przypis tłumacza]

192. Passendorf, Samuel von (1632–1694) — publicysta i historyk niemiecki, którego dzieła przekładano wielokrotnie na francuski. [prekursor niemieckiego oświecenia; jako prawnik i filozof zajmował się teorią prawa naturalnego, wywierając znaczny wpływ na poglądy Rousseau; red. WL]. [przypis tłumacza]

193. Saint-Evremond, [Charles de Marguetel de Saint-Denis de] (1616–1703) — fr. pisarz, filozof, dworzanin. [przypis tłumacza]

194. Henriada — poemat Woltera opiewający Henryka IV. [przypis tłumacza]

195. Bayle, [Pierre] (1647–1706) — słynny filozof francuski. [przypis tłumacza]

196. La Bruyère, [Jean de (1645–1696)] — jeden z wielkich klasyków francuskich XVII w., moralista i psycholog. [przypis tłumacza]

197. Książę de la Rochefoucauld, [François de (1613–1680)] — słynny pisarz z XVII w., który ujął swoje „refleksje moralne” w mały tomik aforystycznych uwag. [przypis tłumacza]

198. Fleury, André Hercule de (1653–1743) — fr. polityk, kardynał; jako pierwszy minister (1726–1743) króla Francji Ludwika XV uporządkował i ustabilizował finanse państwa. [przypis edytorski]

199. plan loterii... — w XVIII w. roiło się od takich planów, z których wszelacy awanturnicy ofiarowali się rządom w ich powszechnych wówczas kłopotach. [przypis tłumacza]

200. niemożebne (daw.) — niemożliwe. [przypis edytorski]

201. impromptu — improwizacja. [przypis edytorski]

202. pani domu — damą tą była księżna de Luxembourg (patrz księga X). [przypis tłumacza]

203. specyfik doktora Tronchin — był używany w leczeniu chorób wenerycznych. [przypis edytorski]

204. wokacja (z łac.) — powołanie. [przypis edytorski]

205. lazarysta — członek Zgromadzenia Misjonarzy, założonego w Paryżu w 1625 przez Wincentego à Paulo, powołanego do pracy misyjnej, szkolnictwa i opieki nad chorymi w małych miejscowościach. [przypis edytorski]

206. superior (łac.: wyższy) — przełożony w zakonie, np. opat, przeor. [przypis edytorski]

207. solfedżio, częściej: solfeż (z wł. solfeggio) — czytanie nut głosem, podstawowe ćwiczenie w nauce śpiewu. [przypis edytorski]

208. Clérambault, Nicolas Luis (1676–1749) — fr. kompozytor i organista, pozostawił m.in. 25 świeckich kantat o tematyce inspirowanej mitologią antyczną. [przypis edytorski]

209. labuś (daw., z fr. l’abbé: ksiądz) — księżulek. [przypis edytorski]

210. objęcie (daw.) — pojętność, zdolność pojmowania, uczenia się; objęcie mam dość łatwe: pojmuję dość łatwo. [przypis edytorski]

211. osławiać (daw.) — zniesławiać, oczerniać. [przypis edytorski]

212. pies ogrodnika (fraz.) — ktoś, kto nie pozwala innym z czegoś korzystać, mimo że sam tego nie używa. [przypis edytorski]

213. południowe upodobania — homoseksualizm. [przypis edytorski]

214. antonianie a. antonici — członkowie Zakonu szpitalnego św. Antoniego, założonego w 1095, zlikwidowanego w 1803. [przypis edytorski]

215. Listy z gór — głośne polemiczne pismo Russa. [przypis tłumacza]

216. Fréron, [Élie (1718–1776)] — dziennikarz i pisarz XVIII w., głośny zwłaszcza nienawiścią Woltera. [przypis tłumacza]

217. paryżanin, tytułowany przez wszystkich Mistrzem — w oryginale: un Parisien nommé M. le Maître, „paryżanin nazwiskiem p. Le Maître” (fr. maître oznacza „mistrz”); muzyk ten nazywał się Jacques-Louis-Nicolas Le Maître (ur. ok. 1701), był głównym organistą kapituły w katedrze św. Piotra w Genewie; tam, gdzie w tłumaczeniu występuje „Mistrz”, należy czytać „Le Maître”. [przypis edytorski]

218. Conditor alme siderum — łaciński hymn gregoriański z VII w., śpiewany w liturgii wieczornej podczas adwentu. [przypis edytorski]

219. jamb — w metryce iloczasowej: stopa (sekwencja sylab) złożona z dwóch sylab: krótkiej i długiej (w wierszach polskich odpowiednikiem sylaby długiej jest sylaba akcentowana, zaś krótkiej nieakcentowana). [przypis edytorski]

220. motet (muz.) — rodzaj kompozycji wokalnej na wiele głosów, przeważnie z tekstem o tematyce religijnej, zwykle śpiewanej bez akompaniamentu. [przypis edytorski]

221. gaskonada (z fr.) — przechwałki, bufonada, chełpliwość (mieszkańcy Gaskonii, krainy w płd.-zach. Francji, mieli w kraju opinię chełpliwych). [przypis edytorski]

222. Dawna kapituła genewska (...) na wygnaniu — rezydencję biskupa i kapituły katolickiej w 1535 przeniesiono z Genewy, zdominowanej przez zwolenników Kalwina, do pobliskiego Annecy. [przypis edytorski]

223. Bellay — chodzi o Belley we wsch. Francji, ok. 50 km od Annecy, będące siedzibą biskupią od V w.; nazwę Bellay nosi zamek na zachodzie Francji. [przypis edytorski]

224. diapazon (z gr.) — rozpiętość, skala (zwykle: instrumentu lub głosu). [przypis edytorski]

225. aby w zamęcie rewolucji spowodowanej w Turynie abdykacją króla, nie zapomniano o niej — pamięć zawodzi autora: Wiktor Amadeusz II abdykował 3 września 1730, zaś pani de Warens wyjechała do Paryża w kwietniu 1730, w towarzystwie Klaudiusza Anet i pułkownika d’Aubonne. Zapewne celem było uzyskanie poparcia Francji dla planowanego przez d’Aubonne powstania we francuskojęzycznym kantonie Vaud przeciw władzy niemieckojęzycznego patrycjatu Berna i przywrócenia władzy Sabaudii nad Vaud. W sierpniu propozycje d’Aubonne’a zostały przez sabaudzkiego dyplomatę w Paryżu przekazane Wiktorowi Amadeuszowi II. [przypis edytorski]

226. nie godzę się bynajmniej z Horacym — w Satyrach (I, 2, w. 80–85) Horacy stwierdza, że zamożna mężatka mimo przepychu pereł i szmaragdów nie ma smuklejszych nóg ani lepszych bioder niż kurtyzana, więc woli dziewczęta bez ozdób, odsłaniające swoje zalety i wady. [przypis edytorski]

227. polor — dobre maniery, ogłada towarzyska. [przypis edytorski]

228. nieznacznie — niezauważalnie, niepostrzeżenie. [przypis edytorski]

229. sztuka amazonek — jazda konna. [przypis edytorski]

230. Toune — ob. Thônes, gdzie siedzibą rodu Gallay był niewielki dworek La Tour. [przypis edytorski]

231. fawor (daw., z łac.) — przychylność; wyróżnienie, łaska; względy. [przypis edytorski]

232. owszem — tu: przeciwnie. [przypis edytorski]

233. kuplet — żartobliwa, satyryczna piosenka o budowie zwrotkowej z wyrazistym refrenem. [przypis edytorski]

234. Mouret, Jean-Joseph (1682–1738) — fr. kompozytor, autor operowych tragedii lirycznych i oper baletowych, czołowy przedstawiciel muzyki barokowej we Francji. [przypis edytorski]

235. stopa — daw. miara długości, ok. 30 cm. [przypis edytorski]

236. galant (daw.) — mężczyzna odznaczający się wyszukaną uprzejmością. [przypis edytorski]

237. puścić się na coś (daw.) — zdecydować się na coś, odważyć się na coś, zaryzykować. [przypis edytorski]

238. moje zamiłowanie do muzyki pozwoliłoby mi polubić ten zawód — Rousseau nie mówi jaki: może organisty? [przypis tłumacza]

239. widokiem tego pięknego jeziora — Lozanna leży na stoku opadającym ku Jezioru Genewskiemu. [przypis edytorski]

240. Quel caprice!... (fr.) — Co za kaprys! Co za niesprawiedliwość! Jak to! Twoja Klarysa zdradziłaby twą miłość? [przypis edytorski]

241. etc. (łac.) — skrót od et caetera: i tak dalej. [przypis edytorski]

242. partycja (daw.) — partytura, szczegółowy zapis nutowy utworu muzycznego. [przypis edytorski]

243. a vista a. a prima vista (wł.: pierwszy raz widząc) — od razu, bez wcześniejszego przygotowania; w muzyce: o odegraniu lub odśpiewaniu utworu, którego nuty wykonawca widzi po raz pierwszy. [przypis edytorski]

244. postępek — tu: postępowanie. [przypis edytorski]

245. Vevay — ob. Vevey, niewielkie miasto w pobliżu Lozanny. [przypis edytorski]

246. tam (...) umieścić bohaterów mego romansu — Nowa Heloiza [pierwsze wydanie tego romansu (1761) nosiło tytuł: Listy dwojga kochanków, mieszkańców małego miasteczka u stóp Alp; red. WL]. [przypis tłumacza]

247. archimandryta — przełożony klasztoru prawosławnego. [przypis edytorski]

248. patent — tu daw.: dokument poświadczający upoważnienie do pewnych czynności, z łac. panens, patentis: otwarty, jawny. [przypis edytorski]

249. lingua franca (wł.: język Franków) — uproszczony gramatycznie język używany od średniowiecza w basenie M. Śródziemnego w kontaktach handlowych i dyplomatycznych między Arabami a Europejczykami, będący mieszanką francuskiego, włoskiego, greckiego, hiszpańskiego i arabskiego. [przypis edytorski]

250. wety (daw.) — deser. [przypis edytorski]

251. Mirate, signori, questo e sangue Pelasgo (wł.) — patrzcie, panowie, oto krew Pelazgów. Pelazgowie: lud zamieszkujący Grecję i wyspy na Morzu Egejskim przed przybyciem Greków. [przypis edytorski]

252. emulacja (daw., z łac.) — rywalizacja. [przypis edytorski]

253. deputacja (z łac.) — przedstawicielstwo, poselstwo. [przypis edytorski]

254. Porta Ottomańska a. Wysoka Porta (hist.) — rząd, dwór lub ogólnie państwo tureckie za panowania sułtanów; określenie stosowane szczególnie w kontekście dyplomatycznym. [przypis edytorski]

255. wylanie (przestarz.) — wylewność, żywiołowa szczerość, serdeczność. [przypis edytorski]

256. Rousseau pierwszy — był to Jean-Baptiste Rousseau (1670–1741), francuski dramaturg i poeta; przypisywano mu oszczercze wiersze, z powodu których został w 1712 dożywotnio wygnany z Francji. [przypis edytorski]

257. marsowy (daw.) — związany z wojną, z rzemiosłem wojennym. [przypis edytorski]

258. Schomberg, Friedrich Hermann (1615–1690) — marszałek Francji, generał armii portugalskiej i brytyjskiej. [przypis edytorski]

259. Mars (mit. rzym.) — bóg wojny. [przypis edytorski]

260. limonada (daw.) — lemoniada. [przypis edytorski]

261. Więceś ty (...) myślał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; znaczenie: więc ty myślałeś. [przypis edytorski]

262. kutwa — skąpiec. [przypis edytorski]

263. w Genewie albo Szwajcarii — Genewa była niezależnym miastem, dołączyła do Konfederacji Szwajcarskiej dopiero po wojnach napoleońskich, w roku 1815. [przypis edytorski]

264. Oświadczywszy tedy, iż widzi, że jestem porządny chłopak — widocznie nie miałem wówczas jeszcze fizjonomii, jaką mi dawano później w moich portretach. [przypis autorski]

265. publikaninie (hist.) — w państwie rzymskim dzierżawcy dochodów państwowych w prowincjach, pobierający podatki i opłaty i przekazujący skarbowi państwa zakontraktowaną sumę; różnica pomiędzy zebranymi pieniędzmi a kwotą umówioną ze skarbem stanowiła dochód publikanów, toteż często narzekano na ich chciwość i wyzysk. [przypis edytorski]

266. Astrea — obszerna powieść sielankowa Honoriusza d’Urfé, publikowana w częściach między 1607 a 1627, niezmiernie popularna w Europie; jej akcja rozgrywa się w V w. w lasach w okolicach Forez. [przypis edytorski]

267. gotowizna (daw., pot.) — pieniądze w gotówce. [przypis edytorski]

268. terasa (daw.) — taras. [przypis edytorski]

269. Batistini, właśc. Jean-Baptiste Stuck (1680–1755) — francuski kompozytor i wiolonczelista pochodzenia włosko-niemieckiego, autor wielu oper i kantat. [przypis edytorski]

270. ordynaria — część wynagrodzenia służby dworskiej wypłacana w naturze. [przypis edytorski]

271. kolacjonować — porównywać odpis lub tłumaczenie z oryginałem. [przypis edytorski]

272. Le Sage [a. Lesage, Alain-René (1668–1747)] — słynny pisarz francuski na przełomie XVII i XVIII w., autor Gil Blasa i Diabła kulawego. [przypis tłumacza]

273. Gil Blas — powieść łotrzykowska Lesage’a, przedstawiająca przygody młodego łazika poznającego różne środowiska społeczne; jej polski tytuł to Przypadki Idziego Blasa. [przypis edytorski]

274. empirejskie niebo — w dawnej kosmologii: znajdująca się za sferą gwiazd najdalsza, najbardziej zewnętrzna sfera wszechświata, będąca siedzibą Boga, miejscem pobytu aniołów i świętych. [przypis edytorski]

275. kataster — urzędowy spis gruntów i budynków z informacją o ich właścicielach, służący m.in. do ustalania wielkości podatków. [przypis edytorski]

276. kontrybucja — daw.: danina na rzecz władcy lub państwa; dziś: okup wojenny, który pokonane państwo musi zapłacić państwu zwycięskiemu. [przypis edytorski]

277. herborysta (z łac. herba: trawa, ziele) — znawca ziół. [przypis edytorski]

278. laudanum — nalewka z opium, w XVIII–XIX w. używana w niewielkich dawkach jako specyfik na różne dolegliwości. [przypis edytorski]

279. zresztą (daw.) — co do reszty, poza tym. [przypis edytorski]

280. w czasie wycieczki do Davenport — podczas pobytu w Anglii w 1766 Rousseau na zaproszenie majętnego dżentelmena Richarda Davenporta zamieszkał w posiadłości Wootton Hall, w hrabstwie Staffordshire, oddalonej o ok. 30 km od rodzinnej rezydencji gospodarza w Davenport Park. [przypis edytorski]

281. w innej bezużytecznej nauce, o której nie mam żadnego pojęcia — botanika. [przypis tłumacza]

282. kordiał (daw.) — lek wzmacniający (szczególnie serce; łac. cor, cordis: serce, cordialis: serdeczny); szlachetny trunek. [przypis edytorski]

283. nieznacznie — niezauważalnie, niepostrzeżenie. [przypis