Wyznania - Jean-Jacques Rousseau (jak czytać książki w internecie za darmo txt) 📖

nie mógł uwierzyć w przewrotność i fałsz, aż dopiero stawszy się ich ofiarą. [przypis autorski]

441. gotowalnia (daw.) — pokój do ubierania się, stolik z lustrem i przyborami do robienia toalety (toaletka), bądź sama czynność ubierania się, strojenia. [przypis edytorski]

442. ksiądz de Saint-Pierre, [właśc. Charles-Irénée Castel] (1658–1743) — pisarz z zakresu ekonomii politycznej i filozofii. [przypis tłumacza]

443. Bernis, [François-Joachim de Pierre de] (1715–1794) — zawdzięczał swoją karierę kościelną, w której doszedł do najwyższych godności, głównie lekkim wierszykom i poparciu pani de Pompadour. [przypis tłumacza]

444. Buffon, [Georges-Louis Leclerc de] (1707–1788) — słynny naturalista i jeden z najświetniejszych pisarzy francuskich. [przypis tłumacza]

445. Rouelle, Guillaume François (1703–1770) — francuski chemik i aptekarz; w 1738 rozpoczął nauczanie publiczne w swoim laboratorium, jego uczniami byli m.in. Diderot i Lavoisier. [przypis edytorski]

446. wilia (daw.) a. wigilia — dzień poprzedzający jakieś wydarzenie; w wilię: w przeddzień. [przypis edytorski]

447. Royer, Joseph-Nicolas-Pancrace (1705–1755) — francuski kompozytor i klawesynista. [przypis edytorski]

448. di prima intenzione (wł.) — od razu, na gorąco (zrobione). [przypis edytorski]

449. Buononcini, popr. Bononcini, Giovanni Battista (1670–1747) — włoski kompozytor epoki baroku; kapelmistrz w Bolonii, następnie Mediolanie, Rzymie, Wiedniu, Berlinie i Londynie, gdzie konkurował z Händlem. [przypis edytorski]

450. Tkliwe Muzy — fr. Les Muses galantes, co przypomina tytuł opery baletowej Ramenau Les Indes galantes (1735), opowiadającej o Amorze, bogu miłości, który z Europy, gdzie młodych wzywa pod swe sztandary bogini wojny Bellona, udaje się na inne lądy, odwiedzając m.in. Amerykę (tj. Indie Zachodnie). [przypis edytorski]

451. Tasso, Torquato (1544–1595) — włoski poeta renesansowy, autor sławnego eposu rycerskiego Jerozolima wyzwolona. [przypis edytorski]

452. Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) — jeden z największych poetów rzymskich, znany głownie z utworów o tematyce miłosnej, np. Ars amatoria (Sztuka kochania) i poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany). [przypis edytorski]

453. Anakreon — Anakreont z Teos (ok. 570 – ok. 485 p.n.e.), grecki poeta, autor sławiących uroki życia pieśni biesiadnych i miłosnych. [przypis edytorski]

454. dytyramb (lit.) — w staroż. Grecji pieśń pochwalna ku czci boga wina Dionizosa, śpiewana przez chór przy akompaniamencie fletu, w połączeniu z tańcami; współcześnie: podniosły, patetyczny utwór pochwalny. [przypis edytorski]

455. księżna Ferrary — Eleonora a. Leonora d’Este (1537–1581), znana jako ukochana poety Torquata Tassa. [przypis edytorski]

456. Barjac — lokaj kardynała de Fleury, ministra. [przypis tłumacza]

457. Alary, Pierre-Joseph (1689–1770) — francuski duchowny i pisarz, członek Akademii Francuskiej (1723), jeden z nauczycieli małoletniego Ludwika XV. [przypis edytorski]

458. z powodu wojny — toczonej wówczas wojny o sukcesję austriacką (1740–1748), wywołanej objęciem tronu Austrii po śmierci Karola VI przez kobietę, Marię Teresę, i nieuznawaniem tego następstwa przez Prusy; w konflikt zaangażowała się większość mocarstw; Francja i Hiszpania walczyły po stronie Prus, zaś Wielka Brytania i królestwo Sardynii, obejmujące Sabaudię, po stronie Austrii. [przypis edytorski]

459. lazaret (daw.) — miejsce kwarantanny lub odosobnienia chorych zakaźnie, zwłaszcza dla trędowatych; później także: szpital polowy. [przypis edytorski]

460. ansa — uraza. [przypis edytorski]

461. cekin — tu: dawna złota moneta włoska, bita od XIII w. w Wenecji, nazywana później dukatem. [przypis edytorski]

462. inkaust (daw.) — atrament. [przypis edytorski]

463. znaleźć coś jakimś (daw.) — uznać coś za jakieś; ocenić jako. [przypis edytorski]

464. z umysłu (daw.) — rozmyślnie, specjalnie. [przypis edytorski]

465. łaski Republiki — chodzi o Republikę Wenecką. [przypis edytorski]

466. przeważny — dziś: przeważający; stanowiący większość. [przypis edytorski]

467. narów (tu daw.) — zły nawyk. [przypis edytorski]

468. Amelot de Chaillon (1689–1749) — wówczas minister spraw zagranicznych. [przypis tłumacza]

469. de Maurepas hrabia, [właśc. Jean-Frédéric Phélypeaux] (1701–1781) — minister za Ludwika XV i XVI. [przypis tłumacza]

470. Koralina i siostra jej Kamilla (Veronese) — Maria Anna oraz Giacoma Antonia Veronese, córki włoskiego aktora Carlo Veronese, które zdobyły rozgłos w Paryżu (od 1744), doskonale grając sprytne pokojówki w wystawianych przez teatr Comédie-Italienne komediach dell’arte; od swych typowych ról znane jako Koralina i Kamilla. [przypis edytorski]

471. domino — płaszcz maskaradowy z kapturem. [przypis edytorski]

472. Obecni, widząc zajeżdżającą gondolę o barwach ambasadora, zdumieli się — obywatelom weneckim nie wolno było utrzymywać żadnych stosunków z cudzoziemskimi ambasadorami i ich dworem. [przypis tłumacza]

473. una siora maschera (wł.) — zamaskowana pani (siora to skrócenie od signora); formułą „buongiorno, siora maschera” (dzień dobry, pani w masce) podczas karnawału tradycyjnie witano zamaskowaną osobę: przebranie z maską ukrywało tożsamość, płeć i klasę społeczną. [przypis edytorski]

474. stanu (daw.) — państwo. [przypis edytorski]

475. Sklawończyk, wł. Schiavoni (hist.) — zapożyczone z włoskiego określenie Słowianina z terenów nad płn. Adriatykiem, używane w okresie Republiki Weneckiej. [przypis edytorski]

476. oblig — pisemne uznanie długu. [przypis edytorski]

477. ważnym ostrzeżeniem, jakie otrzymaliśmy świeżo od pana Vincent (...) Było to w czasie, kiedy książę Lobkowitz ciągnął na Neapol, hrabia zaś de Gages dokonał owego pamiętnego odwrotu — w zachowanej korespondencji dyplomatycznej list z Wenecji do Neapolu powołujący się na informacje od Vincenta z 26 października 1743 nosi datę 2 listopada 1743, natomiast ofensywa austriacka i strategiczny odwrót armii hiszpańsko-neapolitańskiej pod Velletri miały miejsce dopiero wiosną 1744. [przypis edytorski]

478. rufian (daw.) — stręczyciel. [przypis edytorski]

479. bielizna — tu daw.: nakrycie stołu, obrus. [przypis edytorski]

480. friulski — pochodzący z Friuli, regionu w płn.-wsch. Włoszech, na wsch. od Wenecji. [przypis edytorski]

481. barkarola — tradycyjna pieśń weneckich gondolierów. [przypis edytorski]

482. Conservami la bella... (wł.) — Zachowaj mnie, piękna, do której me serce tak płonie. [przypis edytorski]

483. motet (muz.) — rodzaj kompozycji wokalnej na wiele głosów, przeważnie z tekstem o tematyce religijnej. [przypis edytorski]

484. chybić — tu przen.: zawieść, nie dopisać; pominąć. [przypis edytorski]

485. Mendicanti, właśc. San Lazzaro dei Mendicanti — barokowy kościół w Wenecji. [przypis edytorski]

486. per non parer troppo coglione (wł.) — drastyczne wyrażenie, którego sens jest: „aby nie uchodzić za dudka”. [przypis tłumacza]

487. Padoana — najpewniej Giustina Padoana (dosł.: padewska, z miasta Padwa), kurtyzana zamieszana w skandal w Wenecji w 1742. [przypis edytorski]

488. cinda (jęz. wenecki) — pas, pasek. [przypis edytorski]

489. in vestito di confidenza (wł.) — w intymnym odzieniu. [przypis edytorski]

490. seraj — pałac władcy muzułmańskiego, mieszczący harem, czyli mieszkanie żon i nałożnic władcy. [przypis edytorski]

491. hurysy — w islamie: wiecznie piękne i młode dziewice, czekające wiernych w raju muzułmańskim. [przypis edytorski]

492. Zanetto, lascia le donne, e studia la matematica (wł.) — Jasiu, zostaw kobiety, a weź się do matematyki. [przypis tłumacza]

493. na współkę — dziś popr. wspólnie bądź na spółkę. [przypis edytorski]

494. szpinet — dawny instrument muzyczny, odmiana klawesynu. [przypis edytorski]

495. kwintal — tu: quintal, daw. francuska jednostka wagi, równa 100 funtów (livres), tj. ok. 49 kg. [przypis edytorski]

496. funt — daw. jednostka wagi, tu funt paryski równy ok. 0,49 kg. [przypis edytorski]

497. Wyspy Boromejskie — grupa trzech niewielkich wysp i dwóch malutkich wysepek położonych na polodowcowym jeziorze Maggiore w Alpach, na granicy Włoch i Szwajcarii. [przypis edytorski]

498. ...lub też sporządzenie bodaj uzupełnienia, którego pono bardzo potrzebuje — poniechałem tego zamiaru. [przypis autorski]

499. Montesquieu (1689–1755) — znakomity pisarz polityczno-filozoficzny, autor Listów perskich i Ducha Praw. [przypis tłumacza]

500. dependent (daw., z łac. dependens, dependentis: zależny) — praktykant lub pomocnik pracujący u adwokata, notariusza itp. [przypis edytorski]

501. objęcie (daw.) — pojętność. [przypis edytorski]

502. Locke, [John] (1632–1704) — filozof angielski, bardzo popularny we Francji w XVIII w., patron Woltera i encyklopedystów. Filozofia jego, odrzucając tzw. „idee wrodzone”, przyjmowała wrażenia zmysłowe jako podstawę poznania ludzkiego; skłaniała się przy tym do liberalizmu i tolerancji. [przypis tłumacza]

503. epigram a. epigramat (z gr. epigramma: inskrypcja) — bardzo krótki utwór poetycki, zwykle dowcipny, z wyrazistą puentą. [przypis edytorski]

504. Ascoytia — ob. Azkoitia, miasto i gmina w płn. Hiszpanii, w Kraju Basków. [przypis edytorski]

505. fruktyfikować (daw., z łac. fructificare: owocować) — tu: czerpać korzyści. [przypis edytorski]

506. qui pro quo (łac.) — nieporozumienie, pomyłka; dosł.: kto zamiast którego. [przypis edytorski]

507. La Poplinière, Alexandre Jean Joseph Le Riche de (1693–1762) — bogaty poborca podatkowy, mecenas muzyki i literatury. [przypis edytorski]

508. contralto (wł., muz.) — kontralt, najniższy głos żeński. [przypis edytorski]

509. Hezjod (VIII–VII p.n.e.) — epik grecki porównywany z Homerem, autor m.in. dydaktycznego poematu o rolnictwie pt. Prace i dni. [przypis edytorski]

510. bitwa pod Fontenoi — wspaniałe zwycięstwo Maurycego Saskiego nad Anglikami i Austriakami (1745). [przypis tłumacza]

511. dramat Woltera — Wolter liczył wówczas lat 51 i znajdował się od dawna na szczycie chwały. [przypis tłumacza]

512. nieudały (daw.) — nieudany. [przypis edytorski]

513. recytatyw — melodeklamacja na tle muzycznym, element opery. [przypis edytorski]

514. do Dunkierki, gdzie miał kierować odjazdem floty przeznaczonej do Szkocji — pod koniec 1745, w celu wsparcia powstania jakobitów na mocy układu Ludwika XV z pretendentem do tronu Anglii i Szkocji Karolem Edwardem Stuartem; ekspedycję odwołano w grudniu. [przypis edytorski]

515. być za poczmistrzem (daw.) — być żoną poczmistrza. [przypis edytorski]

516. Jélyotte, Pierre (1713–1797) — śpiewak opery paryskiej (tenor), uważany za najświetniejszego w swoich czasach. [przypis edytorski]

517. tercet (muz.) — tu: utwór muzyczny dla trójki wykonawców. [przypis edytorski]

518. Lekkomyślne zobowiązanie — wszystkie te sceniczne utwory Russa są bardzo słabe. [przypis tłumacza]

519. traktiernia (daw.) — jadłodajnia. [przypis edytorski]

520. zamtuz (daw.) — dom publiczny. [przypis edytorski]

521. Ancelet — temu to panu Ancelet ofiarowałem komedyjkę mego pióra, pt. Jeńcy wojenni, napisaną po klęskach Francuzów w Bawarii i w Czechach, której nigdy nie odważyłem się pokazać ani przyznać się do niej, a to dla tej osobliwej przyczyny, iż nigdy król ani Francja, ani Francuzi nie spotkali się z gorętszą i szczerszą pochwałą niż w tej sztuce i że ja, republikanin i opozycjonista, nie śmiałem się pokazać chwalcą narodu, którego wszystkie zasady były przeciwne moim. Bardziej zgnębiony nieszczęściami Francji niż sami Francuzi, lękałem się, aby nie uznano za pochlebstwo i tchórzliwość tych oznak szczerego przywiązania, którego epokę i przyczyny podałem w pierwszej części Wyznań, a którego wstydziłem się okazywać. [przypis autorski]

522. pani d’Epinay, [właśc. Louise Florence Pétronille Tardieu d’Esclavelles d’Épinay] (1726–1783) — była to żona generalnego dzierżawcy, poza tym płaskiego utracjusza i hulaki. Od r. 1749 była z przyczyny wybryków męża separowana majątkowo. Po rozstaniu się z panem de Francueil zawiązała stosunek miłosny z Grimmem; związek ten trwał od r. 1755 do końca jej życia. Obdarzona wybitnym talentem literackim, współpracowała często w Correspondance littéraire Grimma; pedagogiczny jej romans Rozmowy między matką a córką odznaczyła Akademia „nagrodą cnoty” Monthyona. Głośne są Pamiętniki pani d’Epinay, długo uważane za wiarogodny dokument (por. Od tłumacza); ukazały się w r. 1818. [przypis tłumacza]

523. osobliwe zwierzenia — tyczyły, zdaje się, choroby, której udzielił pani d’Epinay jej mąż, a którą ona znowuż obdarzyła pana de Francueil. [przypis tłumacza]

524. de Bellegarde, Élisabeth Sophie Françoise Lalive (1730–1813) została 28 lutego 1748 żoną Claude’a Constanta Césara, hrabiego d’Houdetot. [przypis edytorski]

525. wabny (daw.) — dziś: powabny, pociągający. [przypis edytorski]

526. chybiać — tu: zaniedbywać, pomijać, zawodzić. [przypis edytorski]

527. d’Alembert, [Jean Le Rond] (1717–1783) — znakomity geometra i filozof, współtwórca Encyklopedii i obok Diderota najwybitniejsza osobistość grupy tzw. encyklopedystów. [przypis tłumacza]

528. Encyklopedia — pomnikowe wydawnictwo dokonane pod redakcją Diderota i d’Alemberta, które miało olbrzymi wpływ na rozwój myśli w XVIII w., skupiając