Wyznania - Jean-Jacques Rousseau (jak czytać książki w internecie za darmo txt) 📖

urojenie, mrzonka. [przypis edytorski]

90. miast (daw.) — zamiast. [przypis edytorski]

91. zawód (daw.) — tu: zmaganie się, staranie, próba dokonania czegoś. [przypis edytorski]

92. carnifex (łac.) — oprawca, kat. [przypis edytorski]

93. opona (daw.) — tkanina ochronna a. ozdobna. [przypis edytorski]

94. wydawać lekcje — recytować przed kimś zadany materiał lekcyjny. [przypis edytorski]

95. terasa (daw.) — taras. [przypis edytorski]

96. spektator (z łac.) — widz. [przypis edytorski]

97. Labor omnia vincit improbus (łac.) — ustawiczna praca zwycięża wszystko; cytat z Georgik (I, 145–146) Wergiliusza. [przypis edytorski]

98. W dziesiątym roku życia miałem o tym lepszy sąd niż Cezar w trzydziestym — żartobliwe nawiązanie do militarnych dokonań i planów rzymskiego wodza i polityka Gajusza Juliusza Cezara (100–44 p.n.e.), który mając 26 lat objął dowództwo nad oddziałami rzymskimi w zaatakowanej przez króla Pontu Mitrydatesa VI Bitynii i odparł agresję; mając 32 lata jako kwestor prowincji planował zbrojne wystąpienie przeciw Rzymowi, jednak brakowało mu odpowiedniej armii. [przypis edytorski]

99. Euklid a. Euklides (ok. 300 p.n.e.) — czołowy matematyk grecki; „ojciec geometrii”, autor dzieła Elementy, do XIX w. będącego podstawowym podręcznikiem geometrii i wzorem ścisłości wykładu, w którym usystematyzował wiedzę matematyczną i jako pierwszy przedstawił ją w formie systemu wniosków z zaproponowanego przez siebie zestawu aksjomatów. [przypis edytorski]

100. Poliszynel — jedna z charakterystycznych postaci włoskiej komedii dell’arte, zwykle występująca z kogucim piórem, charakteryzująca się złośliwością, nieuprzejmością i egoizmem. [przypis edytorski]

101. niestosunek (daw.) — brak odpowiedniości, należytej proporcji. [przypis edytorski]

102. wzięcie (daw.) — postać i sposób poruszania się. [przypis edytorski]

103. kauzyperda (pot.) — prawnik (zwykle: nieudolny, od łac. causam perdere, tj. przegrać sprawę). [przypis edytorski]

104. dependent — praktykant u adwokata lub notariusza. [przypis edytorski]

105. pryncypał (daw.) — zwierzchnik, przełożony. [przypis edytorski]

106. Larydon — aluzja do bajki La Fontaine’a Wychowanie (VIII, 24), w której dwa psy z jednego miotu, Cezar i Larydon, zostają odmiennie wychowane: pierwszy do polowań w lesie, drugi do łatwego życia i wygód w kuchni; Cezar wydaje gromadkę dzielnego potomstwa, Larydon ginie pod płotem. [przypis edytorski]

107. zatrudnienie (daw.) — zajęcie, czynność. [przypis edytorski]

108. as — tu: drobna moneta rzymska. [przypis edytorski]

109. pewna (daw.) — skrócone: rzecz pewna; dziś: pewne. [przypis edytorski]

110. Hesperyd ogród (mit. gr.) — ogród pilnowany przez siostry Hesperydy, nimfy zachodzącego słońca, w którym rosła jabłoń rodząca złote jabłka; jej owoce miał zdobyć Herakles. [przypis edytorski]

111. więcej zmysłowcem — dziś popr.: bardziej zmysłowcem. [przypis edytorski]

112. traktiernia (daw.) — podrzędna restauracja; jadłodajnia. [przypis edytorski]

113. funt — tu jako pieniądz francuski: liwr (fr. livre), jednostka obrachunkowa i moneta używana w XVII i XVIII w. [przypis edytorski]

114. su, właśc. sous (fr.) — daw. drobna moneta francuska, o wartości 1/20 liwra (funta). [przypis edytorski]

115. Palais-Royal (fr.: Pałac Królewski) — pałac położony w centrum Paryża, 150 m od Luwru, w latach 1643–1661 siedziba Ludwika XIV, następnie własność książąt orleańskich, którzy w latach 1780–1784 wokół udostępnionych publicznie ogrodów pałacowych zbudowali galerie mieszczące sklepy i kawiarnie, tworząc najważniejsze miejsce handlowe w mieście. [przypis edytorski]

116. stracić się — zgubić się. [przypis edytorski]

117. kontramarka (daw.) — znaczek, numerek otrzymywany przy oddawaniu ubrania na przechowanie personelowi w teatrze, sali koncertowej itp. [przypis edytorski]

118. mizantropia (z gr.) — niechęć do ludzi. [przypis edytorski]

119. szyldwach (daw., z niem.) — żołnierz pełniący wartę, strażnik. [przypis edytorski]

120. owszem — tu: przeciwnie. [przypis edytorski]

121. Dzieckiem jeszcze — będąc jeszcze dzieckiem. [przypis edytorski]

122. pustota — lekkomyślność i skłonność do figlów. [przypis edytorski]

123. Pontverre, Benoìt Quimier de (1656–1733) — ksiądz katolicki, był proboszczem Confignon od 1691. [przypis edytorski]

124. Rycerze Łyżki — katoliccy szlachcice sabaudzcy, którzy w 1528 pod przewodnictwem Francois de Ternier, pana na Pontverre, ślubowali podbić kalwińską Genewę: na szyjach wieszali sobie drewniane łyżki, chełpiąc się, że zjedzą nimi genewczyków. [przypis edytorski]

125. bigot — dewot; człowiek przywiązujący przesadną wagę do zewnętrznych form pobożności, zaniedbujący przy tym duchowość wewnętrzną i moralność. [przypis edytorski]

126. Warens, Françoise-Louise de a. Louise Éléonore de la Tour du Pil (1699–1762) — wydana za mąż w wieku 14 lat, w 1726 porzuciła męża, przeszła na katolicyzm i została agentką Wiktora Amadeusza II, otrzymując roczną pensję za opiekę nad protestantami pragnącymi przejść na katolicyzm. [przypis edytorski]

127. prozelita — neofita, nowo pozyskany wyznawca jakiejś wiary. [przypis edytorski]

128. Vevai, Vevay — ob. Vevey, niewielkie miasto w pobliżu Lozanny. [przypis edytorski]

129. Wiktor Amadeusz II (1666–1732) — władca z dynastii sabaudzkiej, od 1675 książę Sabaudii, od 1720 król Sardynii; abdykował w 1730. [przypis edytorski]

130. tyglów — dziś popr. D lm: tygli. [przypis edytorski]

131. pani de Longuevilie — księżna [Anna Genowefa Burbon] de Longueville (1619–1679) odgrywała wybitną rolę polityczną w czasie Frondy. [przypis tłumacza]

132. parlatorium — rozmównica, pomieszczenie w klasztorze przeznaczone do rozmów z gośćmi. [przypis edytorski]

133. katechumen — osoba przygotowująca się do przyjęcia chrztu. [przypis edytorski]

134. snadź (daw.) — widocznie, zapewne. [przypis edytorski]

135. La Motte, Antoine Houdar de (1672–1731) — fr. poeta i dramaturg, należący do grona tzw. „nowożytników”, wiodących spór ze zwolennikami form antycznych. [przypis edytorski]

136. milord marszałek — patrz księga XII. [George Keith (1686–1778), ostatni lord marszałek Szkocji; red. WL]. [przypis tłumacza]

137. Emil — powieść Russa, mająca za przedmiot wychowanie dzieci. [przypis tłumacza]

138. grenadier — od XVIII w.: żołnierz doborowego oddziału przeznaczonego do ataków na bagnety; na grenadierów wybierano rosłych i silnych mężczyzn. [przypis edytorski]

139. zelant (z łac.) — gorliwy wyznawca. [przypis edytorski]

140. Piotr z Amiens a. Piotr Pustelnik (ok. 1050–1115) — pustelnik i kaznodzieja, organizator i przywódca nieudanej krucjaty ludowej (1096). [przypis edytorski]

141. fertyczny — ruchliwy, ożywiony, żwawy. [przypis edytorski]

142. Hannibal Barkas (246–183 p.n.e.) — wybitny kartagiński wódz; przez wiele lat prowadził walki z Rzymianami; wsławił się umiejętnościami taktycznymi oraz przeprowadzeniem 60-tysięcznej armii, łącznie ze słoniami bojowymi, z Hiszpanii przez Pireneje i Alpy do Italii, czym zaskoczył Rzymian. [przypis edytorski]

143. ludwik a. luidor (fr. Louis d’or: złoty Ludwik) — złota moneta francuska z podobizną króla, bita w latach 1640–1791. [przypis edytorski]

144. Diderot, [Denis (1713–1784)] — słynny pisarz i filozof XVIII w., zrazu przyjaciel Russa, później z nim poróżniony (patrz księga IX). [przypis tłumacza]

145. Grimm, [Friedrich Melchior von (1723–1807] — Niemiec z urodzenia, wydający w Paryżu dziennik „Correspondance litteraire”, był zrazu przyjacielem Russa, który go później uważał za swego najcięższego wroga. [przypis tłumacza]

146. konwikt — szkoła z internatem, zwykle przyklasztorna; też: sam internat. [przypis edytorski]

147. lejbgwardzista (z niem.) — członek straży przybocznej monarchy. [przypis edytorski]

148. Sklawończyk, wł. Schiavoni (hist.) — zapożyczone z włoskiego określenie Słowianina z terenów nad płn. Adriatykiem, używane w okresie Republiki Weneckiej; słowo stosowane w muzułmańskiej Hiszpanii jako odpowiednik arabskiego określenia Słowianina lub europejskiego niewolnika. [przypis edytorski]

149. plucha (daw.) — flejtuch, brudas. [przypis edytorski]

150. więcej — tu dziś popr.: bardziej. [przypis edytorski]

151. papizm — tu: używane dawniej przez protestantów określenie katolicyzmu. [przypis edytorski]

152. Historia Kościoła i cesarstwa — wspomniane w księdze I dzieło Histoirie de l’Église et de l’Empire pastora protestanckiego Jeana Le Sueura (1603–1681), wydane w Genewie w latach 1672–1677. [przypis edytorski]

153. Augustyn z Hippony (354–430) — filozof i teolog chrześcijański, autor licznych traktatów, m.in. Państwo Boże, oraz autobiograficznych Wyznań; jeden z tzw. ojców Kościoła. [przypis edytorski]

154. Grzegorz I zw. Wielkim (ok. 540–604) — papież (od 590), reformator organizacji kościelnej; autor kazań i licznych listów; jeden z tzw. ojców Kościoła. [przypis edytorski]

155. Maurowie — od średniowiecza do pocz. XIX w.: europejska nazwa na określenie muzułmańskich mieszkańców Płw. Iberyjskiego i płn.-zach. Afryki, z pochodzenia w większości Berberów (rdzennych mieszkańców Afryki Płn.). [przypis edytorski]

156. wielka choroba (daw.) — epilepsja, padaczka. [przypis edytorski]

157. Can maledet! brutta bestia! (dialekt piemoncki) — Pies przeklęty, dzika bestia. [przypis edytorski]

158. Henryk IV (1553–1610) — król Nawarry (od 1572), następnie król Francji (od 1589), pierwszy z dynastii Burbonów; protestant, przez państwa katolickiej Świętej Ligi uznany za uzurpatora, w 1593 oficjalnie przeszedł na katolicyzm; ogłosił edykt nantejski (1598) gwarantujący wolność wyznania i kończący wojny religijne w kraju. [przypis edytorski]

159. mocen (daw.) — zdolny; mający moc, zdolność czynienia czegoś. [przypis edytorski]

160. sold — daw. drobna moneta włoska. [przypis edytorski]

161. nieznacznie — niezauważalnie, niepostrzeżenie. [przypis edytorski]

162. trocha (daw.) — odrobina, niewielka ilość czegoś. [przypis edytorski]

163. giunca — rodzaj słonego włoskiego sera. [przypis edytorski]

164. Cerber (mit. gr.) — trzygłowy pies, pilnujący wejścia do krainy zmarłych; tu przen.: groźny strażnik. [przypis edytorski]

165. niepodobieństwo (daw.) — coś niemożliwego a. nieprawdopodobnego. [przypis edytorski]

166. subiekt (daw.) — sprzedawca w sklepie. [przypis edytorski]

167. jakobin — tu: francuski dominikanin; od nazwy paryskiej siedziby zakonu: klasztoru św. Jakuba, założonego przy głównej osi miejskiej, gdzie rozpoczynał się szlak pielgrzymkowy z Paryża do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela. [przypis edytorski]

168. pani de Sevigné — margrabina [Maria de Rabutin-Chantal] de Sevigné (1626–1696), dama za Ludwika XIV, która dzięki swym listom pisanym do córki znalazła się w gronie wielkich klasyków francuskich. [przypis tłumacza]

169. uważają każdy legat jako zrabowany — dziś popr.: uważają każdy legat za zrabowany. [przypis edytorski]

170. afektacja — przesada w okazywaniu uczuć, egzaltacja. [przypis edytorski]

171. larum (łac.) — alarm. [przypis edytorski]

172. dudek (daw., pot.) — głupiec. [przypis edytorski]

173. Achilles i Tersyt (mit. gr.) — bohaterowie Iliady, wojownicy achajscy biorący udział w oblężeniu Troi: Achilles był mężny, zaś Tersytes kłótliwy i tchórzliwy. [przypis edytorski]

174. Wyznanie wiary wikarego sabaudzkiego — głośny ustęp z Emila [traktatu pedagogicznego autorstwa Rousseau; red. WL]. [przypis tłumacza]

175. wartogłów (daw.) — narwaniec. [przypis edytorski]

176. baczność — uwaga. [przypis edytorski]

177. dystrakcja — czynnik rozpraszający, utrudniający skupienie się. [przypis edytorski]

178. atrybucje — uprawnienia komuś przysługujące. [przypis edytorski]

179. infuła — wysokie, ceremonialne nakrycie głowy dostojników kościelnych; przen.: wysoka godność kościelna. [przypis edytorski]

180. kruskantyzm — kruskantyzm jest synonimem puryzmu językowego, uprawianego przez Akademię della Crusca [założoną we Florencji w 1582 w celu dbałości o poprawność języka włoskiego; red. WL]. [przypis tłumacza]

181. Dangeau, abbé de, właśc. Louis de Courcillon (1643–1723) — francuski duchowny i gramatyk, członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

182. pastorał — długa laska, symbol władzy biskupiej. [przypis edytorski]

183. Fedr a. Fedrus, właśc. Phaedrus (ok. 15–ok. 50 n.e.) — rzym. poeta pochodzenia greckiego, autor poczytnych łacińskich adaptacji bajek Ezopa. [przypis edytorski]

184. Wergiliusz, właśc. Publius Vergilius Maro (70–19 p.n.e.) — rzymski poeta, autor m.in. Eneidy, poematu epickiego o wędrówkach Eneasza i założeniu Rzymu. [przypis edytorski]

185. ministerium (daw.) — ministerstwo. [przypis edytorski]

186. Heron z Aleksandrii (ok. 10–ok. 70) — gr. matematyk, fizyk i wynalazca; konstruktor m.in. fontanny Herona: urządzenia hydraulicznego złożonego z trzech zbiorników umieszczonych na różnych wysokościach oraz łączących je rurek, w którym dzięki wypieraniu wody i powietrza z dwu niższych zbiorników na najwyższym przez rurkę wytryskuje woda. [przypis edytorski]

187. zresztą (daw.) — co do reszty, poza tym. [przypis edytorski]

188. Saint-Preux i pani de Wolmar — bohaterowie Nowej Heloizy, słynnej powieści