Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
1459. Bowo — Bowo z Agrymontu, brat Amona, miał dwu synów prawych: Wiwiana i Malagizego, i nieślubnego Aldygiera. [przypis redakcyjny]
1460. Gerard — Gerard z Rusylonu, syn Bernarda z Clermont, a brat Amona, Bowa itd. [przypis redakcyjny]
1461. Bertolag a. Bertoladz z Bajony — pochodził z domu Maganzów, wrogiego panom z Jasnej Góry (Clermont). [przypis redakcyjny]
1462. Lanfuza — Saracenka, matka Ferata. [przypis redakcyjny]
1463. Malgiz — Malagigi, brat Wiwiana, syn Bowa, czarodziej. [przypis redakcyjny]
1464. obmówisko (daw.) — zła sława. [przypis redakcyjny]
1465. czołem uderzyć komuś (daw.) — żegnać się z kimś. [przypis redakcyjny]
1466. niepamiętny (daw.) — [tu:] odbierający pamięć. [przypis redakcyjny]
1467. Lete — „niepamiętna” rzeka w podziemiu; kto się napił jej wody, tracił pamięć wszystkiego. [przypis redakcyjny]
1468. twardziejszy (daw. forma) — bardziej twardzi; wytrzymali. [przypis redakcyjny]
1469. ptaka wiecznie żyjącego — feniksa, który się przez ogień wiecznie odradzał (por. XXVI 3, w. 6). [przypis redakcyjny]
1470. szkapa — r.m. [tj. ten szkapa]. [przypis redakcyjny]
1471. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
1472. Maurowie — mieszkańcy północnej Afryki, zwani gdzie indziej (I 1, w. 4) Murzynami. [przypis redakcyjny]
1473. przez dzięki (daw.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]
1474. zołna — żołna, gatunek ptaka. [przypis redakcyjny]
1475. Ryciardot, Ryciardyn — Ricciardetto, syn Amona, brat Rynalda i Bradamanty. [przypis redakcyjny]
1476. dużość (daw.) — siła, moc. [przypis redakcyjny]
1477. z nieba aż piątego — według pojęć średniowiecznych niebo planety Mars. [przypis redakcyjny]
1478. chynąć się (daw.) — wpaść, rzucić się. [przypis redakcyjny]
1479. Bellona — siostra Marsa, bogini wojny. [przypis redakcyjny]
1480. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
1481. zawodnik (daw.) — koń biegający w zawód, koń w ogóle. [przypis redakcyjny]
1482. zapona (daw.) — to, co służy do zapinania: spinka, guz. [przypis redakcyjny]
1483. fontana (daw.) — źródło. [przypis redakcyjny]
1484. Bestya szpetna, brzydka — tą „bestyą” jest wedle wszelkiego podobieństwa do prawdy chciwość; pewna część wykładaczów widzi w niej (mniej słusznie) zabobon. [przypis redakcyjny]
1485. Śmie jeszcze honorowi uwłaczać boskiemu, / Chcąc się za Boga udać (...) aby rozumiano, / Że jej od nieba klucze i od piekła dano — poeta ma zapewne na myśli nadużycia, jakich się dopuszczano z odpustami. [przypis redakcyjny]
1486. gbur (daw.) — chłop. [przypis redakcyjny]
1487. bezpiecznie (daw.) — śmiało. [przypis redakcyjny]
1488. kwiat złotej liliej — tj. godło Francji, gdyż królowie francuscy używali herbu lilii. [przypis redakcyjny]
1489. lew — jak wiadomo, herb Wenecji, oznacza też Wenecję samą. [przypis redakcyjny]
1490. Pierwszy, co swą utopił broń w brzuchu bestyej / Franciszkiem się mianował (...) Maksymilian drugi (...) tuż podle Karła stał piątego — wymienieni tu bohaterowie: Franciszek I, król francuski, cesarz Maksymilian I i Karol V. [przypis redakcyjny]
1491. nienatkany (daw.) — nienasycony. [przypis redakcyjny]
1492. gardziel (daw.) — r.m. [tj. ten gardziel]. [przypis redakcyjny]
1493. Na kudłatem lew grzbiecie miał to pismo swoje: »Dziesiąty« — papież Leon X. [przypis redakcyjny]
1494. Artur — zwany także Artusem, król brytyjski, odnowiciel zakonu „Okrągłego Stołu”; miał żyć w V wieku. [przypis redakcyjny]
1495. Piton — smok, prześladujący Latonę, zabity przez jej syna, Apollina. [przypis redakcyjny]
1496. Hydra — potwór wylęgły w bagnie lernejskim (na płd. od Argos w Peloponezie); był to smok z 50 głowami, z których jedna była nieśmiertelna. [przypis redakcyjny]
1497. rówień (daw.) — równy. [przypis redakcyjny]
1498. podłabić (daw.) — pognieść. [przypis redakcyjny]
1499. poroże — rogi. [przypis redakcyjny]
1500. niedobytą z gruntu fortecę wywróci — Franciszek I zdobył fortecę mediolańską, która uchodziła za niezdobytą. [przypis redakcyjny]
1501. Ta broń, która bestyej garła pozbawiła — tj. miecz, który też trzeba rozumieć przez wyraz ogólniejszy broń (strofa 35, w. 1). [przypis redakcyjny]
1502. Broń (...) co światu lubych dała przyczynę radości — przez zabicie „bestyej”. [przypis redakcyjny]
1503. Bernard — Bernardo Dovizi z Bibbieny, znany lepiej pod nazwą kardynała Bibbieny (1470–1520), autor pierwszej włoskiej komedii pt. Calandria. [przypis redakcyjny]
1504. Bibiena — miejscowość Bibbiena pod miastem Arezzo w Toskanii. [przypis redakcyjny]
1505. Sena — miasto Siena w Toskanii. [przypis redakcyjny]
1506. Gismund — kardynał Zygmunt Gonzaga, brat margrabiego Franciszka. [przypis redakcyjny]
1507. Ludowik — Ludowik z Aragonii, kardynał. [przypis redakcyjny]
1508. Jan — Jan Salwiati, kardynał. [przypis redakcyjny]
1509. Franciszek — Franciszek Gonzaga, książę mantuański, mąż Izabelli d’Este. [przypis redakcyjny]
1510. Federyk — Federyk Gonzaga, syn Franciszka, książę mantuański. [przypis redakcyjny]
1511. Z tych jeden, Gwidobalda syn zacny dobrego — w oryg. „De l’un di questi il figlio Guidobaldo”, a więc „syn Gwidobald”, tj. Gwidobald II, książę Urbinu, syn Franciszka Marii della Rovere, książęcia Urbinu. [przypis redakcyjny]
1512. Fliszk — Flisco, Fiesco, wieś pod Kremoną w płn. Włoszech. [przypis redakcyjny]
1513. Ludwik z Gazola — Ludwik Gonzaga da Gazolo; Gazuolo, miejscowość nad rzeką Oglio. [przypis redakcyjny]
1514. mierny — [tu:] celny. [przypis redakcyjny]
1515. Esteńscy Herkulowie dwaj — Herkules I d’Este, książę Ferrary, i wnuk jego, Herkules II. [przypis redakcyjny]
1516. Hipolit (z Esteńskimi Herkulami) — kardynał Hipolit Este, statysta, wojownik, niepospolity matematyk, mecenas Ariosta. [przypis redakcyjny]
1517. Medici — Julian Medici, opiekun sztuk i literatury. [przypis redakcyjny]
1518. Hipolit — syn Juliana Medici, mecenas literatów i sam literat. [przypis redakcyjny]
1519. Juljan — Julian Medici (w. 3). [przypis redakcyjny]
1520. Ferant — Ferdynand Gonzaga, sławny wódz, syn Franciszka i Izabelli d’Este, brat Federyka. [przypis redakcyjny]
1521. Awalowie — margrabiowie Franciszek z Peskary i Alfons z Wastu, z rodu d’Awalo. [przypis redakcyjny]
1522. Awalowie, co za herb twardą skałę mają — „skała” oznacza tu Iskię, niegdyś posiadłość Awalów. [przypis redakcyjny]
1523. Tyfeus — Tyfoeus, najmłodszy syn Gai i Tartara, potwór o stu łbach smoczych, walczył z Jowiszem (Zeusem) o panowanie nad światem; Jowisz pokonawszy go, strącił do Tartaru; wedle Pindara leży spętany pod Etną, wypuszczając ognisty oddech na ziemię. [przypis redakcyjny]
1524. Franciszek z Peskaryej — margrabia Peskary, mąż poetki Wiktorii Kolonna. [przypis redakcyjny]
1525. Peskarya — miasto Peskara nad Adriatykiem w płd. Włoszech. [przypis redakcyjny]
1526. Alfons z Wastu — Alfons d’Awalo, margrabia Wastu, wychowanek Wiktorii Kolonna. [przypis redakcyjny]
1527. Wast — miasto nad Morzem Adriatyckim w środkowych Włoszech. [przypis redakcyjny]
1528. Konsalwo — Ferdynand Konsalwo, słynny wódz hiszpański, zwany „el gran capitano”. [przypis redakcyjny]
1529. Iberia — Hiszpania. [przypis redakcyjny]
1530. Monfer — Monferrat, miasto w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]
1531. Wilelm z Monferu — Wilhelm margrabia Montferratu, z rodu Paleologów. [przypis redakcyjny]
1532. rówień (daw.) — równy. [przypis redakcyjny]
1533. kazać na coś (daw.) — puszyć [się] na coś. [przypis redakcyjny]
1534. bezpiecznie (daw.) — śmiało. [przypis redakcyjny]
1535. wojn — 2. przypadek lm [tj. D. od: wojna]. [przypis redakcyjny]
1536. przykrszy (daw. forma) — bardziej przykry. [przypis redakcyjny]
1537. Pentesylea — królowa Amazonek, przybyła Trojanom z pomocą; zabita przez Achillesa. [przypis redakcyjny]
1538. najostrsze (daw. forma) — najostrzejsze. [przypis redakcyjny]
1539. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
1540. syn Ulienów — Rodomont. [przypis redakcyjny]
1541. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
1542. sierdzistość (daw.) — gniew. [przypis redakcyjny]
1543. dużość (daw.) — siła, moc. [przypis redakcyjny]
1544. wojna — [tu:] bitwa. [przypis redakcyjny]
1545. Wiecie o tem z drugiemi już historyami (...) — poeta odwołuje się tu na Bojarda Orlando innamorato, Księga III, Pieśń II, gdzie cała ta rzecz szeroko jest opisana. [przypis redakcyjny]
1546. swą pruć (daw.) — być upartym, upierać się. [przypis redakcyjny]
1547. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
1548. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
1549. strofować się (daw.) — kłopotać się. [przypis redakcyjny]
1550. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
1551. wodze — 4. przypadek lm [tj. B.; M.lp: wodza; część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
1552. Rugier (...) wypuścił szablę i leży na drodze — leży szabla, nie Rugier. [przypis redakcyjny]
1553. dużo (daw.) — silnie, moc. [przypis redakcyjny]
1554. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
1555. hecowany (daw.) — polerowany. [przypis redakcyjny]
1556. paiż (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]
1557. Babilonu i wieże wysokiej dziedzica — „dziedzic Babilonu i wieże” jest (wedle romantycznych podań średniowiecznych) Nemrod, przodek Rodomonta. [przypis redakcyjny]
1558. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
1559. źrzeńca (daw.) — źrenica. [przypis redakcyjny]
1560. stanowić (daw.) — zastanowić; zatrzymać. [przypis redakcyjny]
1561. durny (daw.) — głupi, szalony. [przypis redakcyjny]
1562. zabaczyć (daw.) — zapomnieć. [przypis redakcyjny]
1563. skaza (daw.) — [tu:] spustoszenie, szkoda. [przypis redakcyjny]
1564. szkapa — r.m. [tj. ten szkapa]. [przypis redakcyjny]
1565. monastyr — klasztor. [przypis redakcyjny]
1566. półgodzinie (daw. forma) — pół godziny. [przypis redakcyjny]
1567. kęs (daw.) — trochę. [przypis edytorski]
1568. gwałt (daw.) — [tu:] mnóstwo. [przypis redakcyjny]
1569. ud — udo. [przypis redakcyjny]
1570. markiez z Wiednia (Vienne) — Oliwier, margrabia Burgundii, ojciec Gryfona i Akwilanta; „z Vienne”, gdyż miasto Vienne w Burgundii. [przypis redakcyjny]
1571. Wiedeń, Wienna — tu: miasto Vienne we Francji. [przypis redakcyjny]
1572. poraz (daw.) — klęska, pogrom. [przypis redakcyjny]
1573. zdrajczyna (daw. forma) — zdrajczyni. [przypis redakcyjny]
1574. różny (daw.) — różnobarwny. [przypis redakcyjny]
1575. dwujętne miechy (daw.) — miechy z dwiema rękojeściami, drążkami. [przypis redakcyjny]
1576. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
1577. (zameczek) podobny temu, / Gdy z miasta ku przedmieściu idzie kto wielkiemu — zwrot niezrozumiały z winy tłumacza; w oryg.: „Podobny może widzieć Parmeńczyk przy gościńcu, którym idzie ku Borgo” (miejscowość Borgo San-Donnino w pobliżu Parmy). [przypis redakcyjny]
1578. termoodońskie pola — pola nad rzeką Termodontem w Małej Azji. [przypis redakcyjny]
1579. Hipolita — królowa Amazonek, mieszkających nad rzeką Termodon w Kapadocji (w Małej Azji). [przypis redakcyjny]
1580. irald (daw.) — herold. [przypis redakcyjny]
1581. Gdy poznał Duryndanę Gradas doświadczoną (...) dla której przeszłemi / Czasy wyprawiwszy się z wojski (...) Kastylijskie królestwo podbił (...) / A Francyej (...) rozkazował — król serykański Gradas przeprawił się z ogromnym wojskiem do Europy po to, żeby zdobyć szablę Orlanda, Duryndanę, i rumaka Rynalda, Bajarda. Wylądowawszy w Hiszpanii, pokonał króla Marsylego i wtargnąwszy z nim razem do Francji, obległ Paryż i wziął cesarza Karola do niewoli; pokonany jednak przez Astolfa w pojedynku, musiał ustąpić z Francji (Bojardo, Orlando innamorato Księga I, Pieśń IV–VII). [przypis redakcyjny]
1582. paiż (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]
1583. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
1584. niepożądny (daw.) — niepożądany. [przypis redakcyjny]
1585. jeśli (daw.) — [tu:] czy, czy też. [przypis edytorski]
Uwagi (0)