Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
1734. pośledniejszy (daw.) — późniejszy. [przypis redakcyjny]
1735. późny (daw.) — dawny, odległy czasem. [przypis redakcyjny]
1736. durny (daw.) — głupi, szalony. [przypis redakcyjny]
1737. dużość (daw.) — siła, moc. [przypis redakcyjny]
1738. ma z nię [tj. zuchwałą dużość] śmiałości — ma tyle śmiałości, że wystarczy na zuchwałą dużość. [przypis redakcyjny]
1739. Bartold — koń Brandymarta. [przypis redakcyjny]
1740. wypuszczać koniowi [rozumie się: wodze] — ruszyć biegiem. [przypis redakcyjny]
1741. wzwód (daw.) — most zwodzony. [przypis redakcyjny]
1742. pojazd (daw.) — jazda, podróż konna. [przypis redakcyjny]
1743. hecowany (daw.) — polerowany. [przypis redakcyjny]
1744. pierwospy (daw.) — pierwszy sen. [przypis redakcyjny]
1745. nagi — [tu:] nieokryty zbroją. [przypis redakcyjny]
1746. szedziwy (daw.) — sędziwy. [przypis redakcyjny]
1747. złożenie (daw.) — pokój, schowek. [przypis redakcyjny]
1748. zawieść (daw.) — [tu:] zgubić. [przypis redakcyjny]
1749. Narbona — miasto Narbonne w południowej Francji. [przypis redakcyjny]
1750. wcześnie (daw.) — wygodnie. [przypis redakcyjny]
1751. Pragnął (...) / Ten król, by (...) mieć szablę (...) Duryndanę... — wyprawę Gradasa do Hiszpanii i do Francji celem zdobycia Duryndany i Bojarda, a następnie udaremniony przez Malagizego pojedynek z Rynaldem opowiada Bojardo w Księdze I, Pieśni IV i n., i tam też odsyła poeta czytelnika: „ale już sami czytaliście o tem” (91, w. 1). [przypis redakcyjny]
1752. potwora (daw.forma r.ż.) — potwór. [przypis redakcyjny]
1753. szalić światem (daw.) — oszukiwać, zwodzić. [przypis redakcyjny]
1754. głupie (daw. przysłówek) — głupio. [przypis redakcyjny]
1755. w długą iść (daw.) — w odwlokę. [przypis redakcyjny]
1756. dużość (daw.) — siła, moc. [przypis redakcyjny]
1757. bezpieczny (daw.) — śmiały. [przypis redakcyjny]
1758. bezpieczeństwo (daw.) — śmiałość. [przypis redakcyjny]
1759. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
1760. wolny glejt (daw.) — list żelazny, zapewniający bezpieczeństwo. [przypis redakcyjny]
1761. pyskłać się (daw.) — babrać, mazać się. [przypis redakcyjny]
1762. zrzeńca (daw. forma) — źrenica. [przypis redakcyjny]
1763. szubieńca (daw. forma) — szubienica. [przypis redakcyjny]
1764. do swej stać Febowi usługi / Żyd mężny kazał — Jozue wstrzymał słońce, ażeby mógł dokonać zwycięstwa nad Amorytami. [przypis redakcyjny]
1765. przez dzięki (daw.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]
1766. Tak jadowitej czyni złe robactwo żmije — „robactwo żmije” tworzy jedno pojęcie: „robak-żmija”; por. „trup dziecka”. [przypis redakcyjny]
1767. zakochać (daw.) — dziś: zakochać się. [przypis redakcyjny]
1768. prościzna (daw.) — dusza prosta. [przypis redakcyjny]
1769. sam a sam (daw.) — sam na sam. [przypis redakcyjny]
1770. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
1771. z pierwotka (daw.) — z początku. [przypis redakcyjny]
1772. aza — pytajnik: czy też? przybiera znaczenie przysłówka może. [przypis redakcyjny]
1773. trefny (daw.) — [tu:] dziwny. [przypis redakcyjny]
1774. fodza (daw.) — sposób, moda. [przypis redakcyjny]
1775. duższy (daw.) — silny; najduższy: najsilniejszy. [przypis redakcyjny]
1776. powiat Montferański — okolica miasta Montferrand, połączonego za Ludwika XIII z Clermontem (Jasną Górą) w jedną całość pod nazwą Clermont-Ferrand. [przypis redakcyjny]
1777. paiż (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]
1778. celować kogoś (daw.) — dorównywać komuś a. przewyższać kogoś. [przypis redakcyjny]
1779. paiż (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]
1780. uprząść (daw.) — ułożyć, zmyślić. [przypis redakcyjny]
1781. Gotya — Gothia, kraina w Szwecji. [przypis redakcyjny]
1782. wydziwiać (daw.) — popisywać się. [przypis redakcyjny]
1783. wypuszczać koniowi — (rozumie się: wodze) ruszyć biegiem. [przypis redakcyjny]
1784. dużo (daw.) — silnie, moc. [przypis redakcyjny]
1785. pojazd (daw.) — jazda, podróż konna. [przypis redakcyjny]
1786. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
1787. rozpędzywać (daw.) — rozpędzać, rozganiać. [przypis redakcyjny]
1788. wypuszczać koniowi — (rozumie się: wodze) ruszyć biegiem. [przypis redakcyjny]
1789. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
1790. blizu (daw.) — blisko. [przypis redakcyjny]
1791. wrotny (daw.) — [sługa] zawierający [tj. zamykający] i otwierający wrota. [przypis redakcyjny]
1792. zawicie (daw.) — czepek. [przypis redakcyjny]
1793. scena (daw.) — [tu:] przedstawienie teatralne. [przypis redakcyjny]
1794. rówień (daw.) — równy. [przypis redakcyjny]
1795. duży (daw.) — silny; najduższy: najsilniejszy. [przypis redakcyjny]
1796. Trystan serca swego / Nie mógł do niej przyłożyć dla sczarowanego / Napoju — Tristan, jeden z najsławniejszych rycerzy „Okrągłego Stołu”, wysłany przez swego wuja, króla Kornwalii, Marka, do Irlandii, ażeby mu przywiózł narzeczoną, zakochał się w drodze w królewskiej narzeczonej, Izocie [Izoldzie], napiwszy się przypadkiem miłosnego trunku, który Izota [Izolda] otrzymała od matki, a który miał jej zapewnić stałą miłość u męża. [przypis redakcyjny]
1797. Izota — [Izolda] królewna irlandzka. [przypis redakcyjny]
1798. dużo (daw.) — silnie, moc. [przypis redakcyjny]
1799. wspaniałość (daw.) — wspaniałomyślność. [przypis redakcyjny]
1800. bezpieczna biegłość (daw.) — [tu:] nietroszcząca się o nic ciekawość. [przypis redakcyjny]
1801. biegłość (daw.) — ciekawość. [przypis redakcyjny]
1802. celować kogoś (daw.) — dorównywać komuś a. przewyższać kogoś. [przypis redakcyjny]
1803. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
1804. celować kogoś (daw.) — dorównywać komuś a. przewyższać kogoś. [przypis redakcyjny]
1805. kanikuła (z łac. canicula: pies) — inaczej Syriusz, którego pokazanie się na niebie przypada na największe upały; stąd [daw.] kanikuła: spiekota. [przypis redakcyjny]
1806. dobra myśl (daw.) — wesołość. [przypis redakcyjny]
1807. Tymagoras — malarz grecki rodem z Chalkis na Eubei. [przypis redakcyjny]
1808. Parrazys — właśc. Parrazias, sławny malarz grecki, kwitnął w pierwszej połowy IV w. przed Chr. [przypis redakcyjny]
1809. Polignotus — sławny malarz grecki, z Tasos rodem, żyjący w V w. przed Chr. w Atenach. [przypis redakcyjny]
1810. Protogen — sławny malarz grecki (w IV w. przed Chr.). [przypis redakcyjny]
1811. Apelles — z wyspy Kos sławny malarz grecki, współczesny Aleksandrowi Wielkiemu. [przypis redakcyjny]
1812. Apollodor — sławny malarz grecki, wynalazca pędzla malarskiego, żył w końcu V i na początku IV w. przed Chr. [przypis redakcyjny]
1813. Tymant — Tymantes z Sykionu, malarz, współczesny Zeuksysa. [przypis redakcyjny]
1814. Kloto — „prządka”, bogini przeznaczenia, przędła nić żywota, którą ucinała Atropos. [przypis redakcyjny]
1815. Nursyński kraj — okolica miasta Nursia, dziś Norcia w środkowych Włoszech; znajdują się tam w górze Monte-Vittore groty, w których czarownicy mieli odbywać swe schadzki. [przypis redakcyjny]
1816. praktykować (daw.) — [tu:] domyślać się, wnioskować, wróżyć. [przypis redakcyjny]
1817. Artur — zwany także Artusem, król brytyjski, odnowiciel zakonu „Okrągłego Stołu”; miał żyć w V wieku. [przypis redakcyjny]
1818. Maurycy — cesarz grecki (bizantyński). [przypis redakcyjny]
1819. postępuje z Krety do Tyczyna — w oryg. „z góry Jowisza” („dal monte di Giove”). Dlaczego tłumacz zrobił z tego Kretę? Czyżby dlatego, że Jowisz miał się urodzić i wychować na Krecie? Może by należało czytać „z Rety”, tj. z Alp Retyckich, przez które wedle Martina (Historya Francyi) miał się Sygebert (a właściwie Hildebert) przeprawić do Włoch. [przypis redakcyjny]
1820. Lambr — rzeka w płn. Włoszech, lewy dopływ Padu. [przypis redakcyjny]
1821. Benewentu książę — Grymoald. [przypis redakcyjny]
1822. Astulf — właśc. Aistulf, król longobardzki, pokonany przez Pipina; „potomka jego”, tj. syna, Dezyderiusa, wziął Karol Wielki do niewoli. [przypis redakcyjny]
1823. padoły Palestyńskie — „lito Palestino”, w starożytności fossae Philistinae, dziś Chioggia. [przypis redakcyjny]
1824. Malamokka — Malamocco, jedna z wysp na lagunach weneckich. [przypis redakcyjny]
1825. Ludwik z Borbonu — w oryg.: Luigi Borgognion, Ludwik Ślepy (887–929), król Arelatu, czyli Burgundii. [przypis redakcyjny]
1826. Hunni — [tu:] Węgrzy. [przypis redakcyjny]
1827. drugi Karzeł — tu: Karol z domu andegaweńskiego, brat św. Ludwika, otrzymał w r. 1265 od papieża Klemensa II Neapol, pobiwszy Manfreda i Konradyna, kazał ich ściąć; w r. 1282 utracił Sycylię („nieszpory sycylijskie”), zm. 1284. [przypis redakcyjny]
1828. drugiego Karła, co na poduszczenie / Pasterskie gwałtowne wniósł za góry płomienie (...) Na głos mroków wieczornych lud jego przebrany / Duszę ze krwią wydycha przez okrutne rany — Karol Andegaweński, brat króla francuskiego, Ludwika IX, przybył „na poduszczenie” papieża Klemensa IV do Włoch, pokonał króla Neapolu, Manfreda, syna naturalnego cesarza Fryderyka II, a następnie wnuka tegoż cesarza, Konradyna (w tł. Konrada) i kazał go ściąć w Neapolu; w ten sposób został Karol królem Neapolu i Sycylii; ale nieznośny ucisk francuski wywołał na Sycylii sprzysiężenie, znane pod mianem nieszporów sycylijskich: wszyscy Francuzi zostali w jednym dniu wymordowani. [przypis redakcyjny]
1829. Manfred — syn naturalny cesarza Fryderyka II, król Neapolu. [przypis redakcyjny]
1830. Konrad — raczej Konradyn, syn Konrada IV, króla niemieckiego, a wnuk cesarza Fryderyka II, pobity przez Karola Andegaweńskiego pod Tagliacozzo w r. 1268 i ścięty w Neapolu. [przypis redakcyjny]
1831. ukazuje Francuza jednego — Jan III, hrabia z Armaniaku, przybył (1391 r.) z wojskiem do Włoch, ażeby pomagać Florentczykom przeciw księciu mediolańskiemu, Galeazzo Wiskonti [Visconti]. Obiegł on Alessandrię, lecz napadnięty z przodu przez osadę fortecy, z tyłu przez Wiskontego, poniósł sromotną klęskę i nawet sam dostał się, ranny, do niewoli, w której umarł. Niezrozumiałe zupełnie są dwa wiersze (3 i 4) stancy 21, boć „grof z Armeniaku” nie przywiódł do Włoch swego ludu „na zmowie z Wiszkontem”, lecz z Florentczykiem, i nie „grof mści się swoich krzywd surowie”, lecz Galeazzo. [przypis redakcyjny]
1832. z Armeniaku [...] przywiódł ich grof — Jan III d’Armagnac. [przypis redakcyjny]
1833. Tanar — prawy dopływ Padu. [przypis redakcyjny]
1834. Andzioinowie — Ludwik i Regnier z Anjou. [przypis redakcyjny]
1835. Andzioinów i z Marki pana — królowa neapolitańska, Joanna II, wypędziła swego męża, Jakuba Burbona, pana z Marki (de la Marche), gdy ten chciał ją pozbawić korony, i adoptowała Alfonsa V, króla Aragonii, który pokonał „Andzioinów”, tj. Ludwika i Regniera z Anjou, roszczących sobie prawa do korony Neapolu. [przypis redakcyjny]
1836. Brucyowie — mieszkańcy krainy Bruttium w płd. Włoszech (nazwa starożytna). [przypis redakcyjny]
1837. Daunowie — przedhistoryczny naród, mieszkający w późniejszej Apulii, w płd. Italii. [przypis redakcyjny]
1838. Marsowie — szczep samnicki w środkowej Italii nad rzeką Liris. [przypis redakcyjny]
1839. salentyńska włość — starożytni Salentynowie mieszkali na południowym krańcu Kalabrii. [przypis redakcyjny]
1840. Karzeł ósmy — Karol VIII Walezjusz, król francuski, zdobył Neapol, lecz wkrótce go utracił, zm. 1498. [przypis redakcyjny]
1841. Liri — rzeka Garigliano w południowych Włoszech. [przypis redakcyjny]
1842. Od jednej tylko, co łeb i brzuch tłoczy, skały, / Tyfeuszowi, bierze wstręt — pod wyspą Iskią (Ischia) miał być pogrzebany Gigant Tyfoeusz lub Tyfon; posiadał ją wówczas Inico (Inik) del Vasto z domu Awalów, ojciec sławionego poniżej (w stanzach 25–27) Alfonsa. [przypis redakcyjny]
1843. Inik ze krwie Awalów — Inico del Vasto z domu Awalów. [przypis redakcyjny]
1844. Iskia — wyspa na Morzu Śródziemnym w pobliżu Neapolu. [przypis redakcyjny]
1845. Rycerz najozdobniejszy, z nikiem niezrównany — bohaterem, którego w stancach 25–27 nad miarę i zasługi nasz poeta wychwala, jest Alfons d’Avalo, margrabia z Wastu, syn wspomnianego w stancy 23, w. 7 Inika [Inico Vasto]. [przypis redakcyjny]
1846. Nireus — po Achillesie najpiękniejszy młodzian w obozie greckim pod Troją. [przypis redakcyjny]
1847. Lada — Ladas, słynny z szybkości nóg zwycięzca na igrzyskach olimpijskich za czasów Aleksandra Wielkiego. [przypis redakcyjny]
1848. szedziwy (daw.) — sędziwy.
Uwagi (0)