Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
1849. wychowawca — r.ż. [tj. ta wychowawca]. [przypis redakcyjny]
1850. Herkules z Bachem miasta uczynili / Długo sławne — i Herkules, i Bachus urodzili się w Tebach i tak też w oryginale: „Si Tebe fece Ercole e Bacco lieta”; tłumacz przez nieuwagę położył lm: miasta. [przypis redakcyjny]
1851. Ludwik — Ludwik Sforza, książę mediolański; namówił on Karola VIII do wyprawy na Neapol, ażeby nabawić kłopotu swego wroga Alfonsa, króla Neapolu; zaniepokojony powodzeniem Karola, połączył się z Wenecjanami i papieżem Aleksandrem VI, ażeby Karolowi odciąć odwrót do Francji, co mu się jednak nie udało. [przypis redakcyjny]
1852. Mantuańczyk — Franciszek Gonzaga, książę mantuański, mąż Izabelli d’Este. [przypis redakcyjny]
1853. z Peskaryej [...] Alfons — mąż poetki Wiktorii Kolonna. [przypis redakcyjny]
1854. pirop — czerwony kamień półszlachetny; granat. [przypis edytorski]
1855. Sforca Murzyn, Sforca Maur — Ludwik Sforza, z przydomkiem il Moro, od moro: morwa, którą miał w herbie, książę mediolański. [przypis redakcyjny]
1856. z Peskaryej zaraz ukazuje / Alfonsa [...] Sforca Murzyn sztucznie go przywodzi / Pod sieć napiętą [...] strzałą żartką upada przeszyty — niewolnik Murzyn, znajdujący się w francuskim wojsku, przekupiony przez Alfonsa z Peskary, przyrzekł zamek Castel Nuovo (w Neapolu) wydać Hiszpanom; żeby jednak więcej zarobić, zdradził za pieniądze cały plan Francuzom i „żartką strzałą” zadał Alfonsowi śmiertelną ranę. Z „łotra Murzyna” (il rio Ethiopo) zrobił nasz tłumacz Sforzę z przydomkiem „il Moro” („Murzyn” u Kochanowskiego). [przypis redakcyjny]
1857. Garylan — rzeka Garigliano w płd. Włoszech. [przypis redakcyjny]
1858. Ferant Hiszpan — Ferdynand II, syn Alfonsa I, króla Neapolu. [przypis redakcyjny]
1859. Borgia — Cesare Borgia, syn papieża Aleksandra VI, słynny kondotier i okrutnik, wsparty przez Ludwika XII, króla francuskiego, którego łaski umiał sobie pozyskać, częścią wymordował, częścią powyganiał małych dynastów rzymskich i zrobił się panem całej Romanii. [przypis redakcyjny]
1860. Potem, (pokazuje) jako stolicę Ludwik z Bononiej / Przenosi — jedna z grubszych pomyłek tłumacza; w oryg.: Poi mostra il re, che di Bologna fuore / Leva la sega, e vi fa entrar le giande: „Pokazuje mu króla, który z Bononii / Wyrzuca piłę, a wprowadza żołędzie”, tj. wyrzuca Bentywolów, którzy mieli w herbie piłę, a wprowadza papieża Juliusza II, mającego w herbie dąb z żołędziami. Tymczasem tłumacz sega pomieszał widocznie z seggio (siedziba), i bałamuctwo gotowe. [przypis redakcyjny]
1861. Brześcia — miasto Brescia we Włoszech. [przypis redakcyjny]
1862. Felsyna — dawniejsza, etruska nazwa Bolonii. [przypis redakcyjny]
1863. Bitwa się sroga wszczyna — wspomniana w [stancy] 14, w. 2 bitwa pod Rawenną. [przypis redakcyjny]
1864. Enotryskie włości — włoskie; Enotria: inna nazwa Italii. [przypis redakcyjny]
1865. Maurowie — Ludwik Moro (Murzyn) i syn jego Maksymilian, książęta mediolańscy. [przypis redakcyjny]
1866. Wkorzeniać się liliom we Włoszech nie dają — tj. Francji, gdyż królowie francuscy używali herbu lilii. [przypis redakcyjny]
1867. Wraca się Francuz — Francuzi wtargnęli powtórnie do Włoch, lecz ks. Maksymilian zadał im z pomocą Szwajcarów klęskę pod Nowarą. [przypis redakcyjny]
1868. w ocemgnieniu (daw.) — w okamgnieniu. [przypis edytorski]
1869. Frańciszek — Franciszek I (1494–1547), król francuski. [przypis redakcyjny]
1870. Milan — Mediolan. [przypis redakcyjny]
1871. Wspaniały Mantuańczyk — Fryderyk Gonzaga, książę mantuański. [przypis redakcyjny]
1872. markiezów para — jeden z Peskary (Franciszek), drugi z Wastu (Alfons). [przypis redakcyjny]
1873. Prosper Kolumna — sławny hetman Karola V. [przypis redakcyjny]
1874. Bikoka — zamek w okolicy Pawii. [przypis redakcyjny]
1875. Pawia — miasto w płn. Włoszech. [przypis redakcyjny]
1876. Ze krwie Awalów bracia dwaj — Franciszek z Peskary i Alfons z Wastu. [przypis redakcyjny]
1877. pod Pawią Francuz srodze porażony — pamiętna klęska Franciszka I, króla francuskiego, pod Pawią, w 1525 r. [przypis redakcyjny]
1878. Lotrek — wyprawiony przez Franciszka I na pomoc papieżowi Klemensowi VII, obleganemu w zamku św. Anioła przez wojsko Karola V, „leniwo idąc, zastał już wolnego” za drogim okupem; następnie obległ Neapol. [przypis redakcyjny]
1879. Miasto obległ [...] / Gdzie kości przodek jego syreny położył — syrena Partenopa, zwyciężona przez Odyseusza, miała się rzucić w morze; fala zaniosła ciało na brzeg kampański i wyrzuciła na ląd w tym miejscu, gdzie założono później miasto Neapol. [przypis redakcyjny]
1880. najbystrszy (daw. forma) — najbardziej bystry; najszybszy. [przypis redakcyjny]
1881. źwierzęta, co są tak ospałe / Iż swych oczu pół roku nie otworzą — bobaki lub świstaki. [przypis redakcyjny]
1882. cknać sobie (daw.) — przykrzyć, tęsknić sobie. [przypis redakcyjny]
1883. duży (daw.) — silny; najduższy: najsilniejszy. [przypis redakcyjny]
1884. przygotowić (daw.) — przygotować. [przypis redakcyjny]
1885. najostrszy (daw. forma) — najostrzejszy. [przypis redakcyjny]
1886. duży (daw.) — silny; najduższy: najsilniejszy [przypis redakcyjny]
1887. męskie (daw. przysłówek) — męsko; po męsku. [przypis redakcyjny]
1888. żąć (daw.) — ściskać. [przypis redakcyjny]
1889. uciążać (daw.) — uskarżać się. [przypis redakcyjny]
1890. wodze — 4. przypadek lm [tj. B.; od M.lp: wodza; część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
1891. jakiemsi (daw., gw.) — jakimś. [przypis redakcyjny]
1892. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
1893. wodze — 4. przypadek lm [tj. B.; od M.lp: wodza; część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
1894. Ulizbona — Lizbona. [przypis redakcyjny]
1895. Kardona — miasto w Katalonii w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]
1896. Gades — Kadyks w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]
1897. Ewiza — Ibiza, jedna z Wysp Balearskich. [przypis redakcyjny]
1898. Hippona — miasto w staroż. Numidii, dziś Bona w Algierze. [przypis redakcyjny]
1899. Algier — miasto w krainie tegoż nazwiska w Afryce. [przypis redakcyjny]
1900. Fezza — miasto Fez w Maroko. [przypis redakcyjny]
1901. Budzany — mieszkańcy miasta Bugia w Algierze (po fr. Bougie). [przypis redakcyjny]
1902. Bizerta — starożytna Utica, miasto nadbrzeżne w płn. Afryce w krainie Tunis. [przypis redakcyjny]
1903. Syrty — Syrta Wielka i Mała, dwie zatoki wrzynające się w ląd płn. Afryki, niebezpieczne dla żeglarzy z powodu mielizn. [przypis redakcyjny]
1904. Aldzierba — wyspa w zatoce Małej Syrty. [przypis redakcyjny]
1905. Bernika — starożytna Berenice, miasto w Trypolitanii. [przypis redakcyjny]
1906. Trypol — miasto w płn. Afryce, stolica Trypolitanii. [przypis redakcyjny]
1907. Tolomita — miasto w krainie Barka na zachód od Egiptu. [przypis redakcyjny]
1908. Kareńskie góry — góry w płn. Afryce. [przypis redakcyjny]
1909. Cyrenejska droga — prowadząca ku Cyrenie (dziś Barka) w płn. Afryce. [przypis redakcyjny]
1910. Albada — kraina w Afryce, granicząca z Nubią (Abisynią). [przypis redakcyjny]
1911. Battus — założyciel miasta Cyreny w Afryce około r. 650 przed Chr. [przypis redakcyjny]
1912. cmyntarz [...] od Batta zrobiony — w oryg. il cimiter di Batto, cmentarz Batta, tj. miasta Cyrene, gdzie Battus leżał, pochowany w pobliżu agory; tłumaczenie więc mylne. [przypis redakcyjny]
1913. zbór Amonów — świątynia bożka Amona w oazie Siwah. [przypis redakcyjny]
1914. Tremizena druga — pierwsza leży w Algierze; tu mowa o jakiejś innej, głębiej w Afryce leżącej. [przypis redakcyjny]
1915. Dobada — Dobas w Abisynii. [przypis redakcyjny]
1916. Koalle — może Kollalme, miasto portowe w górnym Egipcie. [przypis redakcyjny]
1917. Etiopia — Abisynia. [przypis redakcyjny]
1918. Synap — król Nubii (Abisynii); zob. Pretojan. [przypis redakcyjny]
1919. wzwód (daw.) — most zwodzony. [przypis redakcyjny]
1920. kruczganek (daw.) — krużganek. [przypis redakcyjny]
1921. obłamek (daw.) — wieża. [przypis redakcyjny]
1922. ambra — żywica wydająca przyjemną woń. [przypis redakcyjny]
1923. sołdan (daw.) — sułtan. [przypis redakcyjny]
1924. Pretojan — w oryg. Preteianni, tj. kapłan Jan. W średniowieczu było bardzo rozpowszechnione podanie o chrześcijańskim władcy w Afryce, który nosił dziwaczne imię kapłana Jana; Marko Polo umieszcza go w Tartarii. „Preto Gijan, którego oni sami (poddani) zową Belul, my zowiemy Pop Jan (...) ma swe królestwo na południe w Afryce (...) wierzy ten król w Krystusa i ewangelie, wszakże nie po rzymsku” etc. M. Bielski, Kronika. Widocznie po części mętne, a po części fantastyczne wiadomości o Abisynii. [przypis redakcyjny]
1925. Harpie — skrzydlate potwory, ptaki z głową niewieścią. [przypis redakcyjny]
1926. paszczeka (daw.) — paszczęka. [przypis redakcyjny]
1927. cuda (daw.) — [tu:] dziwy, potwory. [przypis redakcyjny]
1928. wodze — 4. przypadek lm [tj. B.; M.lp: wodza; część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
1929. Nie lekko zgrzeszył (...) — poeta ma na myśli, jak się zdaje, papieża Juliusza II, który po bitwie pod Rawenną przyzwał Szwajcarów. [przypis redakcyjny]
1930. żytło (daw.) — życie, byt. [przypis redakcyjny]
1931. Zetes i Kalais — synowie Boreasa i Orytii, bracia Kleopatry, żony króla salmideskiego, Fineusza. [przypis redakcyjny]
1932. Fineusz — król Salmidesu w Tracji, oślepł z woli bogów, gdyż zdradzał ich wyroki; cierpiał nadto ustawiczny głód, gdyż Harpie porywały mu potrawy, zakażając resztę smrodem, za to, że z namowy macochy oślepił dwu synów z pierwszego małżeństwa; uwolnili go od tej plagi bracia pierwszej żony, Kalais i Zetes. [przypis redakcyjny]
1933. trogłowy (daw.) — trzygłowy. [przypis redakcyjny]
1934. kolera (daw.) — gniew. [przypis redakcyjny]
1935. przez dzięki (daw.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]
1936. Anaksare — właść. Anaxarete, piękna dziewica na Cyprze; wzgardziła miłością Ifisa, który się z rozpaczy przed jej domem powiesił. [przypis redakcyjny]
1937. Ifis — zakochał się w Anaxarete, pięknej dziewicy cypryjskiej, która jednak wzgardziła jego miłością; z rozpaczy Ifis powiesił się przed jej domem. [przypis redakcyjny]
1938. Dafne — nimfa, zamieniona przez Apollina w wawrzyn (po gr. δάφνη). [przypis redakcyjny]
1939. Tezeus — król ateński Tezeus, syn Ajgeusa, obiecał poślubić córkę króla Minosa, Ariadnę, za to, że mu dopomogła do zabicia Minotaura, wiary jednak nie dotrzymał. [przypis redakcyjny]
1940. Jazon — jeden z Argonautów, z pomocą córki królewskiej, Medei, zdołał zabrać złote runo w Kolchidzie i pojął ją za żonę, później jednak opuścił dla Kreusy, córki króla korynckiego, Kreona. [przypis redakcyjny]
1941. łamca przysiąg, wiary (daw.) — krzywoprzysięzca, wiarołomca; por. kłamca. [przypis redakcyjny]
1942. Latyn — król Aboryginów w Lacjum, przyjął w dom Eneasza, który złamał wiarę Dydonie. [przypis redakcyjny]
1943. Tamara — siostra Absaloma. [przypis redakcyjny]
1944. Absolomów [...] brat rodzony, / Dla Tamary [...] mieczem przebodziony — Amnon, zabity przez Absaloma za to, że gwałt uczynił siostrze jego Tamarze. [przypis redakcyjny]
1945. Tracja — południowo-wschodnia część półwyspu Bałkańskiego. [przypis redakcyjny]
1946. celować kogoś (daw.) — dorównywać komuś a. przewyższać kogoś. [przypis redakcyjny]
1947. Pamfilia — kraina w Małej Azji. [przypis redakcyjny]
1948. Karya — [Karia] kraina w Małej Azji. [przypis redakcyjny]
1949. cylicyskie państwa — Cylicja, kraina w Małej Azji. [przypis redakcyjny]
1950. wzgardzać coś (daw.) — dziś: wzgardzać czymś. [przypis redakcyjny]
1951. Alcestes — bohater noweli, opowiedzianej przez Lidię. [przypis redakcyjny]
1952. kasztel (daw.) — zamek. [przypis redakcyjny]
1953. złożenie (daw.) — pokój, schowek. [przypis redakcyjny]
1954. źrzeńca (daw. forma) — źrenica. [przypis redakcyjny]
1955. wodze — 2. przypadek lm [tj. D.; od M.lp: wodza; część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
1956. twarz (daw.) — [tu:] postać. [przypis redakcyjny]
1957. Erycyny plemię — bożek miłości, Kupido (Eros), syn Erycyny, tj. syn Wenery (Afrodyty), czczonej osobliwie na górze Eryks w Sycylii. [przypis redakcyjny]
1958. bleszczy (daw.) — błyszczy. [przypis redakcyjny]
1959. Kapadoki — mieszkańcy Kapadocji, krainy w Małej Azji. [przypis
Uwagi (0)