Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
1960. smakować (daw.) — dodawać smaku, cukrować. [przypis redakcyjny]
1961. Lestrygonowie — bajeczny naród ludożerców (por. Homer Odyseja X). [przypis redakcyjny]
1962. Eurysteusz — stryjeczny brat „Alcyda”. W nocy, kiedy się miał urodzić Herkules, zapowiedział Jowisz (Zeus), że dziś urodzi się mąż potężny, mający panować całemu plemieniu, z którego pochodzi. Posłyszawszy to Junona (Hera), przyspieszyła urodzenie Eurysteusza, który w ten sposób uzyskał władzę nad swym stryjecznym bratem, Herkulesem, i zadał mu znane prace, jedną od drugiej trudniejszą. [przypis redakcyjny]
1963. Lerna — bagnisko w Peloponezie (por. Hydra lerneńska). [przypis redakcyjny]
1964. Nemea — mała dolinka w Peloponezie; tu miał Herkules zabić lwa nemejskiego. [przypis redakcyjny]
1965. Erymant — góry w Arkadii; jedną z prac Herkulesa było złapanie żywcem potężnego odyńca, grasującego w tych górach. [przypis redakcyjny]
1966. bezpiecznie (daw.) — śmiało. [przypis redakcyjny]
1967. źrzeńca (daw. forma) — źrenica. [przypis redakcyjny]
1968. rozwlokła woda (daw.) — rozwleczona, rozpostarta. [przypis redakcyjny]
1969. wnęty (daw.) — ponęty. [przypis redakcyjny]
1970. liście (daw.) — r.n. [tj. to liście]. [przypis redakcyjny]
1971. wodze — 4. przypadek lm [tj. B.; od M.lp: wodza; część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
1972. krążyć coś (daw.) — okrążać, otaczać. [przypis edytorski]
1973. szedziwy (daw.) — sędziwy. [przypis redakcyjny]
1974. zawodnik (daw.) — koń biegający w zawód, koń w ogóle. [przypis redakcyjny]
1975. Enoch — ojciec Matuzala, miał się za życia dostać do raju. [przypis redakcyjny]
1976. pierwsze niebo — [tu:] księżyc. [przypis redakcyjny]
1977. Febe — siostra Apollina-Febusa, Diana (Artemis). [przypis redakcyjny]
1978. pojazd (daw.) — jazda, podróż konna. [przypis redakcyjny]
1979. lec (daw.) — lejc, powódek [część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
1980. pojazd (daw.) — jazda, podróż konna. [przypis redakcyjny]
1981. pohoży (daw.) — pomyślny, nadarzający się. [przypis redakcyjny]
1982. mincarz (daw.) — kujący monetę. [przypis redakcyjny]
1983. Sylwester — papież św. Sylwester I, któremu cesarz Konstantyn miał darować Rzym i okolicę. [przypis redakcyjny]
1984. Konstantyn — Konstantyn Wielki, cesarz rzymski (274–337). [przypis redakcyjny]
1985. dar [...] okazały, / Który dał Sylwestrowi Konstantyn wspaniały — mowa o darowiźnie Rzymu i okolicy papieżowi św. Sylwestrowi przez cesarza Konstantyna Wielkiego [rzekoma darowizna Konstantyna to fałszerstwo z VIII w., co udowodniono kilkadziesiąt lat przed powstaniem Orlanda]. [przypis redakcyjny]
1986. lepie (daw. forma: r.n.) — lep. [przypis redakcyjny]
1987. szedziwy (daw.) — sędziwy. [przypis redakcyjny]
1988. meat (daw.) — otwór, kanał. [przypis redakcyjny]
1989. upsnąć się (daw.) — potknąć się, zjechać na dół. [przypis redakcyjny]
1990. przedaj (daw.) — sprzedaż. [przypis redakcyjny]
1991. obnażony w rozum (daw.) — pozbawiony rozumu. [przypis redakcyjny]
1992. orlentalska strona — orientalska, [orientalna], wschodnia. [przypis redakcyjny]
1993. W ten czas urodzi się mąż serdeczny i śmiały — Hipolit Esteński ur. w r. 1479 („a pisać do piąciuset lat dwadzieścia będą” 4, 8), któremu poeta poświęca strofy 5–8. [przypis redakcyjny]
1994. monarcha rzek — Pad. [przypis redakcyjny]
1995. sławniejsze miasto — [tu:] Ferrara. [przypis redakcyjny]
1996. pierwszy (daw.) — pierwotny, poprzedni. [przypis redakcyjny]
1997. podołek (daw.) — łono. [przypis redakcyjny]
1998. gwałt (daw.) — mnóstwo. [przypis redakcyjny]
1999. łabęć (daw.) — łabędź. [przypis redakcyjny]
2000. pobliżu (daw. forma) — w pobliżu. [przypis redakcyjny]
2001. łabęć (daw.) — łabędź. [przypis redakcyjny]
2002. najbystrsza (daw. forma) — najbardziej bystra; najszybsza. [przypis redakcyjny]
2003. liście (daw.) — r.n. [tj. to liście]. [przypis redakcyjny]
2004. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2005. Anchizyades — syn Anchizesa, Eneasz. [przypis redakcyjny]
2006. Troil — syn Priama, zmierzył się z Achillesem, lecz został pokonany. [przypis redakcyjny]
2007. najprzykrszy (daw. forma) — najbardziej przykry. [przypis redakcyjny]
2008. kasztel (daw.) — zamek. [przypis redakcyjny]
2009. pogotowi — [tu:] (w rymie) pogotowiu. [przypis redakcyjny]
2010. kochać w kimś (daw.) — [dziś:] kochać się w kim. [przypis redakcyjny]
2011. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2012. kasztel (daw.) — zamek. [przypis redakcyjny]
2013. przeraźliwe oko (daw.) — [tu:] przenikliwe, bystre oko; [por. daw. razić: uderzać, dźgać, przeszywać]. [przypis redakcyjny]
2014. bojca (daw.) — 4. przypadek [tj. B.] lm; zwykle bojce: bodźce. [przypis redakcyjny]
2015. tęten (daw.) — tętent. [przypis redakcyjny]
2016. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2017. tylec (daw.) — tylna część. [przypis redakcyjny]
2018. duży (daw.) — silny; najduższy: najsilniejszy. [przypis redakcyjny]
2019. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2020. Frontalin — dla rymu zamiast: Frontalat. [przypis redakcyjny]
2021. jakiemsi (daw., gw.) — jakimś. [przypis redakcyjny]
2022. nowożenia (daw.) — nowożeniec. [przypis redakcyjny]
2023. aza — pytajnik: czy też? przybiera znaczenie przysłówka może. [przypis redakcyjny]
2024. ludzcejszy (daw. forma) — bardziej ludzki. [przypis redakcyjny]
2025. wczesny czas (daw.) — [tu:] sposobny czas. [przypis redakcyjny]
2026. bezpiecznie (daw.) — śmiało. [przypis redakcyjny]
2027. wzwód (daw.) — most zwodzony. [przypis redakcyjny]
2028. wodza — r.ż. [część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
2029. niebłagany (daw.) — nieubłagany, srogi. [przypis redakcyjny]
2030. sprzeciwić się czemuś (daw.) — iść w zawód, starać się przewyższyć. [przypis redakcyjny]
2031. bleszczy (daw.) — błyszczy. [przypis redakcyjny]
2032. źrzeńca (daw. forma) — źrenica. [przypis redakcyjny]
2033. snadniusieńko (daw.) — łatwiusieńko; daw. snadnie: łatwo. [przypis redakcyjny]
2034. W tej wojnie, Hipolicie, coś ją miał (...) Piętnaście galer wziąwszy oraz Wenetowi — ma na myśli zwycięstwo kardynała Hipolita d’Este nad Wenecjanami, którym odebrał liczne galery. [przypis redakcyjny]
2035. Geta — Getowie, naród tracki, mieszkający nad dolnym Dunajem; tu trzeba rozumieć Tatarów. [przypis redakcyjny]
2036. Tego dnia, gdyś na wojnę krew swą wyprawował (...) — strofy (5–9). Wenecjańska flota płynęła w górę Padu ku Ferrarze; ostrzeliwana z lądu skutecznie przez Alfonsa, wysadziła wojsko na ląd, które się oszańcowało na brzegu. Hipolit posłał do szturmu na szańce silny oddział pod dowództwem Herkulesa Kantelmo, syna księcia Sory, i Aleksandra Ferrufina. Szturm się nie udał; Ferrufin uszedł, Aleksander dostał się w ręce najemników słowiańskich, którzy nie mogąc się między sobą zgodzić na to, do kogo jeniec ma należeć, pozbawili go życia. [przypis redakcyjny]
2037. zasadka (daw.) — zasadzka. [przypis redakcyjny]
2038. Ferrufin — Aleksander Ferrufino, dowódca oddziału kardynała Hipolita w nieudałym szturmie na szańce wenecjańskie. [przypis redakcyjny]
2039. Lestrygony — Lestrygonowie, bajeczny naród ludożerców (Homer, Odyseja, X). [przypis redakcyjny]
2040. zwyciężca (daw.) — r.ż. [tj. ta zwyciężca; dziś: zwycięzca]. [przypis redakcyjny]
2041. dzianet — rumak. [przypis redakcyjny]
2042. w półtoru mil (daw.) — o półtorej mili. [przypis edytorski]
2043. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
2044. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
2045. stan (daw.) — budowa ciała, postać, postawa. [przypis redakcyjny]
2046. przez dzięki (daw.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]
2047. bezwierny (daw.) — wiarołomny. [przypis redakcyjny]
2048. wypuszczać wodze [koniowi] — ruszyć biegiem. [przypis redakcyjny]
2049. wodze — 4. przypadek lm [tj. B.; od M.lp: wodza; część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
2050. wiarozmienny (daw.) — niedochowujący wiary, niedotrzymujący słowa. [przypis edytorski]
2051. źrzenica (daw.) — źrenica. [przypis redakcyjny]
2052. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2053. głupie (daw. przysłówek) — głupio. [przypis redakcyjny]
2054. najludzcejszy (daw.) — najbardziej ludzki. [przypis redakcyjny]
2055. wojn (daw.) — [forma] 2. przypadka [tj. D.] lm [od M.lp wojna]. [przypis redakcyjny]
2056. kolera (daw.) — gniew. [przypis redakcyjny]
2057. przygórek (daw.) — pagórek. [przypis redakcyjny]
2058. bezpiecznie (daw.) — śmiało. [przypis redakcyjny]
2059. Galaciella a. Galacya — córka Agolanta, matka Rugiera i Marfizy. [przypis redakcyjny]
2060. wróżka (daw.) — wróżba. [przypis redakcyjny]
2061. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2062. najchytrszy a. nachytrszy (daw. forma) — najbardziej chytry. [przypis redakcyjny]
2063. Do miasta, gdzie Mars krwawy ulubił mieszkanie — do Rzymu. [przypis redakcyjny]
2064. Beltram — brat Rugiera, a stryj Rugiera II i Marfizy. [przypis redakcyjny]
2065. Jako [Beltram] w pokrewnej topił swe żądze miłości — tj. pożądał żony swego brata Rugiera, Galacjelli, matki Marfizy i Rugiera. [przypis redakcyjny]
2066. Rysa — miasto Reggio w Kalabrii (w płd. Włoszech). [przypis redakcyjny]
2067. Mongrana — dom Mongrana, z którego pochodził Rugier. [przypis redakcyjny]
2068. Jasna Góra — Clermont. [przypis redakcyjny]
2069. nadplenić — nadpsuć, zmniejszyć. [przypis redakcyjny]
2070. dobra myśl (daw.) — wesołość. [przypis redakcyjny]
2071. mężczyński (daw.) — męski, właściwy mężczyznom. [przypis edytorski]
2072. Harpalice — królewna tracka, pobiła syna Achillesa, Neoptolema, i wypędziła go z Tracji. [przypis redakcyjny]
2073. Tomirys — wojownicza królowa Massagetów, miała według Herodota pokonać i zabić Cyrusa starszego. [przypis redakcyjny]
2074. Wiele przed Orytyą (...) żyło — w oryg. „Non fu chi Turno, non chi Ettor soccorse”. Otóż tą wojowniczką, która „Hektorowi przybyła na pomoc”, nie była Orytia, jak wyłożył tłumacz, lecz Pentezylea, królowa Amazonek. [przypis redakcyjny]
2075. Kamilla — rycerka w Eneidzie Wergilego. [przypis redakcyjny]
2076. Dydona — królowa kartagińska, opuszczona przez Eneasza, zakończyła samobójstwem. [przypis redakcyjny]
2077. Zenobia — wojownicza królowa Palmiry, pokonana w r. 273 przez Aureliana. [przypis redakcyjny]
2078. zwyciężca (daw.) — r.ż. [tj. ta zwyciężca; dziś: zwycięzca]. [przypis redakcyjny]
2079. przez dzięki (daw.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]
2080. Pontan — Giovanni Pontano, rodem z Umbrii, był sekretarzem na dworze aragońskim w Neapolu; mąż uczony, poeta, statysta [daw.: mąż stanu, polityk] niepospolity; zm. 1503 r. [przypis redakcyjny]
2081. Marull — Michele Marullo Tarcagnota, z pochodzenia Grek, układał epigramy łacińskie na wzór Marcjalisowych, zm. 1500. [przypis redakcyjny]
2082. Dwaj Strozzów, ociec z synem, — ojciec Wespazjan (1422–1505) i syn Herkules (1471–1508), obaj poeci. [przypis redakcyjny]
2083. Bembus — Bembo Pietro (1470–1547), Wenecjanin, był naprzód sekretarzem Leona X, później kardynałem; jeden z najsławniejszych autorów włoskich XVI w., pisał z równą biegłością po włosku i po łacinie. [przypis redakcyjny]
2084. Kapel — Bernardo Cappel, statysta [daw.: mąż stanu, polityk], poeta liryczny włoski, jeden z najlepszych XVI w. (1504–1565). [przypis redakcyjny]
2085. Co wydał z obyczajmi dworzanina swemi — hrabia Baltazar Castilione, autor dzieła Dworzanin (Il corteggiano), na którym się wzorował nasz Górnicki, pisząc swego Dworzanina; [odnośnie budowy w. 3 i 4:] co nie ściąga się na wyraz [tj. nie odnosi się do wyrazu] „Kapel”, lecz na domyślny zaimek „ten” [a. „ten, co” i zastępuje nazwisko autora Il corteggiano]. [przypis redakcyjny]
2086. Alaman — Ludwik Alamani (1495–1556), poeta; wygnany z Florencji przez Medyceuszów, schronił się do Francji, gdzie się cieszył łaską Franciszka I i Henryka II. [przypis redakcyjny]
2087. Ludwik z Alamanem, Marsowi podobni... — w 4 ostatnich wierszach tej stancy popełnił tłumacz dwa błędy: 1) Nie
Uwagi (0)