Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
2453. niebłagany (daw.) — nieubłagany, srogi. [przypis redakcyjny]
2454. podla (daw.) — [przysłówek:] podle; [według, wzdłuż]. [przypis redakcyjny]
2455. Przeciwko górze, która noc jasną ogniami / Zawsze czyni, a dzień ćmi gęstemi dymami — mowa o wulkanie Etna. [przypis redakcyjny]
2456. Agrygenta — (dziś Girgenti) miasto na płd. wybrzeżu Sycylii. [przypis redakcyjny]
2457. wodza — 4. przypadek lm [tj. B.; od M.lp: wodza; część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
2458. niezliczona rzecz (daw.) — mnóstwo. [przypis redakcyjny]
2459. lane świece (daw.) — [tu:] wielkie świece. [przypis redakcyjny]
2460. fodza (daw.) — sposób, moda. [przypis redakcyjny]
2461. przez dzięki (daw.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]
2462. Galerana — córka króla hiszpańskiego, Galafrona, małżonka Karola Wielkiego. [przypis redakcyjny]
2463. Alda — żona Orlanda. [przypis redakcyjny]
2464. z wyspy olbrzymskiej — t. j. cyklopskiej, Sycylii. [przypis redakcyjny]
2465. wysepek (daw.) — [dziś r.ż.:] wysepka. [przypis redakcyjny]
2466. złożenie — pokój, schowek. [przypis redakcyjny]
2467. panacea (daw.) — lekarstwo na wszystkie choroby. [przypis redakcyjny]
2468. dyktam (daw.) — ziele lecznicze. [przypis redakcyjny]
2469. pierwszy (daw.) — pierwotny, poprzedni. [przypis redakcyjny]
2470. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
2471. berdysz (daw.) — rodzaj topora wojennego. [przypis redakcyjny]
2472. jakiejsi (daw.) — jakiejś. [przypis redakcyjny]
2473. duży (daw.) — silny; [najduższy: najsilniejszy]. [przypis redakcyjny]
2474. Konstantyn — cesarz wschodnio-rzymski (bizantyński). [przypis redakcyjny]
2475. Maurowie — Nubowie, mieszkańcy Nubii (Abissynii), zwani też Murzynami. [przypis redakcyjny]
2476. pierwszy (daw.) — pierwotny, poprzedni. [przypis redakcyjny]
2477. pierwszy (daw.) — pierwotny, poprzedni. [przypis redakcyjny]
2478. Mongrana — dom Mongrana, z którego pochodził Rugier. [przypis redakcyjny]
2479. Góra jasna — [tu:] Clermont. [przypis redakcyjny]
2480. ark (daw., z łac. arcus) — łuk (tryumfalny). [przypis redakcyjny]
2481. fochy (daw.) — [tu:] figle, kuglarstwa. [przypis redakcyjny]
2482. Leon — syn cesarza Konstantyna. [przypis redakcyjny]
2483. Beatryce — małżonka Amona, matka Bradamanty. [przypis redakcyjny]
2484. mścić (daw.) — [dziś:] mścić się. [przypis redakcyjny]
2485. niebłagany (daw.) — nieubłagany, srogi. [przypis redakcyjny]
2486. nu (daw.) — [wykrzyknienie; dziś:] no. [przypis redakcyjny]
2487. Pirtous — Pirytous, Lapita (Lapitowie: naród w Tesalii) przyjaciel Tezeusza; na jego weselu wszczęli zaproszeni przezeń Centaurowie (potwory mające ludzką postać po pas i tułów koński) walkę z Lapitami, lecz zostali pokonani. [przypis redakcyjny]
2488. wyszpocić (daw.) — wykrzywić, przekręcić, zmienić. [przypis redakcyjny]
2489. Karkason — Carcassonne, miasto w południowej Francji. [przypis redakcyjny]
2490. Perpinian — miasto w płd.-zach. Francji. [przypis redakcyjny]
2491. wodze — 4. przypadek lm [tj. B.; od M.lp: wodza; część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
2492. jednorożec — zwierz bajeczny: koń z rogiem na czole [przypis redakcyjny]
2493. Ister — inna nazwa Dunaju (w dolnym biegu). [przypis redakcyjny]
2494. Białgród a. Białogród — miasto w Serbii nad Dunajem. [przypis redakcyjny]
2495. może (daw.) — można. [przypis redakcyjny]
2496. Watran — król bułgarski. [przypis redakcyjny]
2497. nasuwień (daw.) — zwierzchnia szata rycerska, delia. [przypis redakcyjny]
2498. zasiadacz — zapewne: spodnie. Linde tego znaczenia nie zna. Oryginał nie daje też żadnej wskazówki, gdyż tłumacz widocznie źle pojąwszy to miejsce, dał też zupełnie chybione tłumaczenie. Ariost mówi tylko o „szarłatnym nasuwniu” (vestir vermiglio), na którym była haftowana kiść prosa (una pannocchia) z całym źdźbłem (con tutto il gambo). [Piotr] Kochanowski pomieszawszy pannocchia z panno (sukno, odzienie), a gambo z gamba (noga), wprowadził do tekstu drugą część ubrania, ów zagadkowy zasiadacz, okrywający nogi, którego w oryginale nie ma. [przypis redakcyjny]
2499. niebłagany (daw.) — nieubłagany, srogi. [przypis redakcyjny]
2500. hecowany (daw.) — polerowany. [przypis redakcyjny]
2501. jednorożec — zwierz bajeczny: koń z rogiem na czole. [przypis redakcyjny]
2502. z tę stronę (daw.) — dziś: z tą stroną. [przypis edytorski]
2503. Romania — cesarstwo greckie (bizantyńskie). [przypis redakcyjny]
2504. jednorogi źwierz (daw.) — jednorożec, zwierz bajeczny: koń z rogiem na czole. [przypis redakcyjny]
2505. niebłagany (daw.) — nieubłagany, srogi. [przypis redakcyjny]
2506. Polikrates — potężny władca wyspy Samos, dał się zwabić perskiemu satrapie Orojtesowi do Magnezy i tam stracił życie. [przypis redakcyjny]
2507. Dyonizyus, mistrz z króla — Dionizjusz Młodszy, tyran syrakuzański, pozbawiony władzy, miał być „mistrzem”, tj. nauczycielem w Koryncie. [przypis redakcyjny]
2508. mistrz (daw.) — [tu:] nauczyciel. [przypis redakcyjny]
2509. Maryusz — [Mariusz] syn chłopa spod Arpinum, dostąpił najwyższych godności w Rzymie; zm. 86 przed Chr. [przypis redakcyjny]
2510. Serwius — Serwius Tullius, król rzymski, miał być synem niewolnicy. [przypis redakcyjny]
2511. Albin — St. Aubin we Francji. [przypis redakcyjny]
2512. Korwin Matyasz — Maciej Korwin, król węgierski, zm. 1490. Posądzony o zabójstwo króla Władysława, siedział długo w więzieniu, aż go powołano na tron węgierski. [przypis redakcyjny]
2513. rzeźwi (daw.) — rzeźwy. [przypis redakcyjny]
2514. rycerz jednorogi — rycerz mający w herbie jednorożca. [przypis redakcyjny]
2515. poszta (daw.) — poczta. [przypis redakcyjny]
2516. lepie (daw.) — lep. [przypis redakcyjny]
2517. w ocemgnieniu — dziś: w okamgnieniu. [przypis edytorski]
2518. twarz (daw.) — postać. [przypis redakcyjny]
2519. Karol — [tu:] Karol Wielki. [przypis redakcyjny]
2520. z drugą (...) stronę (daw.) — dziś: z drugiej strony. [przypis edytorski]
2521. źrzeńca (daw.) — źrenica. [przypis redakcyjny]
2522. sierdzity (daw.) — zły, rozgniewany. [przypis redakcyjny]
2523. taras (daw.) — [tu:] więzienie; [por. zatarasować]. [przypis redakcyjny]
2524. starosta — [tu:] dozorca więzienia. [przypis redakcyjny]
2525. lana świeca (daw.) — [tu:] wielka świeca. [przypis redakcyjny]
2526. Konstanty — Konstantyn, cesarz wschodnio-rzymski (bizantyński). [przypis redakcyjny]
2527. rówień (daw.) — równy. [przypis redakcyjny]
2528. duży (daw.) — silny; [najduższy: najsilniejszy]. [przypis redakcyjny]
2529. z to serca (daw.) — serca wystarczająco, tyle, ile trzeba. [przypis redakcyjny]
2530. praktykować (daw.) — domyślać się, wnioskować, wróżyć. [przypis redakcyjny]
2531. darda (daw.) — broń piechoty, włócznia, oszczep. [przypis redakcyjny]
2532. pojazd (daw.) — jazda, podróż konna. [przypis redakcyjny]
2533. bezpiecznie (daw.) — śmiało. [przypis redakcyjny]
2534. dużość (daw.) — siła, moc. [przypis redakcyjny]
2535. pojazd (daw.) — jazda, podróż konna. [przypis redakcyjny]
2536. duży (daw.) — silny; [najduższy: najsilniejszy]. [przypis redakcyjny]
2537. pławiony (daw.) — [tu:] hartowany. [przypis redakcyjny]
2538. bystrszy (daw.) — bardziej bystry; szybszy. [przypis edytorski]
2539. rozsiepywać (daw.) — rozrywać. [przypis redakcyjny]
2540. pochmurze (daw.) — pochmurne niebo. [przypis redakcyjny]
2541. pad — [tu:] padanie. [przypis redakcyjny]
2542. niebłagany (daw.) — nieubłagany, srogi. [przypis redakcyjny]
2543. zażęty troską (daw.) — ściśnięty, przygnieciony troską. [przypis redakcyjny]
2544. liście (daw.) — r.n. [tj. to liście; dziś: M. lp ten liść, M. lm te liście; M. lp to listowie]. [przypis edytorski]
2545. wzgardzać żywot (daw.) — dziś z N.: wzgardzać (czym?) żywotem. [przypis edytorski]
2546. powienny (daw.) — powiewny. [przypis redakcyjny]
2547. głupie (daw.) — (przysłówek:) głupio; w głupi sposób. [przypis redakcyjny]
2548. poskoczny (daw.) — prędki, nierozważny. [przypis redakcyjny]
2549. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
2550. parlament (daw.) — [tu:] sąd cesarski. [przypis redakcyjny]
2551. pław niezbrodzony (daw.) — woda [głęboka, niedająca się przebyć w bród]; morze. [przypis redakcyjny]
2552. Ginepra — Ginepra z domu Corregio, może córka wspomnianej w następnym wierszu Weronki. [przypis redakcyjny]
2553. Mammea — Mamma Beatrice, córka Mikołaja da Correggio. [przypis redakcyjny]
2554. Weronka — Weronika da Gambara, małżonka hrabiego Giberto Corregio, jedna z pierwszych poetek włoskich. [przypis redakcyjny]
2555. Tu przeciwko mię z Molu Weronka powstaje — w oryg. 3, 5: „Mamma e Ginevra e l’altre da Correggio / Veggo del molo in su Testremo corno: / Veronica da Gambara e eon loro (...)”: „Mammęę, Gineprę i inne panie z domu Coreggio / Widzę na ostatnim kraju grobli: / Weronika da Gambara jest z nimi (...)”. Miejsce więc zupełnie jasne. Cóż jednak zrobił niewprawny, a raczej niebaczny tłumacz? Oto „del molo” (pisane zapewne w jego wydaniu przez M) połączył z Weroniką i zrobił nazwisko „z Molu”; niepodobna bowiem łączyć z molu (...) powstaje, gdyż na molo się nie siedzi, a zresztą nie było przyczyny pozostawienia włoskiego wyrazu, gdy go można przetłumaczyć (tu np. grobla, tama). [przypis redakcyjny]
2556. chór uczonych panien aoński — Aonia, część Beocji, gdzie Helikon, siedziba Muz; aoński chór znaczy więc tyle, co chór Muz. [przypis redakcyjny]
2557. Juliusa zacnej krwie widzę poważnego, z niem Sforcę Hipolita przyjaciela jego — w jaki sposób Julius i Sforza znaleźli się między samymi niewiastami? Zagadkę rozstrzyga oryginał, gdzie czytamy: „Veggo un’ altra Ginevra, pur uscita / Del medesimo sangue, e Giulia seco; / Veggo Ippolita Sforza (...)”. Tłumacz więc dokonał tej cudownej zmiany płci, gdyż opuściwszy „drugą Gineprę” (Correggio), z Julii (również Correggio) zrobił „Juliusa zacnej krwie”, a z Hipolity Sforza (prawdopodobnie żony Aleksandra Bentivoglio) jakiegoś Sforzę Hipolita! [przypis redakcyjny]
2558. Najrozkoszniejszą dziewkę widzę, Trywultyą Margaretę — są to jednak dwie osoby: Trywultia i Margareta. [przypis redakcyjny]
2559. Trywultya — córka Jana Trivulzio z Mediolanu, biegła w językach klasycznych, zasłynęła jako poetka już w 14. roku życia. [przypis redakcyjny]
2560. Margeta — zapewne Margeta Gonzaga, dama na dworze urbińskim, występuje w Dworzaninie Kastyliona. [przypis redakcyjny]
2561. Emilia — Emilię Pię di Carpi, żonę Antoniego da Montefeltro na dworze urbińskim, wspomina z wielkimi pochwałami B. Kastilione. [przypis redakcyjny]
2562. Andziela Borgia — krewna i dama dworu Lukrecji Borgia. [przypis redakcyjny]
2563. Gracyoza — Gracjoza Pia, znana jedynie z listu, który pisała do Bemba. [przypis redakcyjny]
2564. Ryciardeta z Estu — nieznana zresztą, krewna Bianki i Diany. [przypis redakcyjny]
2565. Bijanka — [Bianca] d’Este, córka Zygmunta, brata ks. Herkulesa. [przypis redakcyjny]
2566. Turka Barbara — z znakomitej w Ferrarze rodziny Turchi, bliżej nieznana. [przypis redakcyjny]
2567. Laura — zapewne Laura Dianti, kochanka księcia Alfonsa I d’Este. [przypis redakcyjny]
2568. Ginepra, światłość krwie Malateścinej — prawdopodobnie siostra księcia Herkulesa I d’Este, żona Zygmunta Malatesty, pana Ryminu. [przypis redakcyjny]
2569. By była w Aryminie pod ten czas mieszkała, / Gdy Gallia zwycięzcę Cesarza witała, / Który rzeczkę przeszedszy (...) — rzeczka Rubikon niedaleko Ariminum stanowiła za czasów Cezara granicę między Italią a Galią; kto ją przekroczył z wojskiem, stawał się nieprzyjacielem ojczyzny. Cezar długo się namyślał, wreszcie ze słowami: „Kości rzucone” przeszedł Rubikon i rozpoczął wojnę domową. [przypis redakcyjny]
2570. Bodzolo — Fryderyk Gonzaga, tak nazwany od zamku Bozolo pomiędzy Kremoną a Mantuą, słynny wojownik. [przypis redakcyjny]
2571. Torella — rodzina Torellich liczyła się za Ariosta do najznakomitszych we Włoszech. [przypis redakcyjny]
2572. Z Bentywolą Torellę, Wiszkontki rodzone — w przekładzie wygląda tak, jakoby Bentywola i Torella były „Wiszkontki rodzone”, co się zupełnie nie zgadza z oryginałem. Ariost wylicza tu ogólnikowo panie z rodziny Torellów, Bentywolów, Wiskontów
Uwagi (0)