Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
2216. celować kogoś (daw.) — dorównywać komuś a. przewyższać kogoś. [przypis redakcyjny]
2217. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2218. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2219. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2220. nos dwudziury (daw.) — nos o dwu dziurkach. [przypis edytorski]
2221. źrzeńca (daw.) — źrenica. [przypis redakcyjny]
2222. trafić się z kimś (daw.) — spotkać się z kim. [przypis redakcyjny]
2223. Sylen — wychowawca i nieodstępny towarzysz Bachusa, starzec rzadko kiedy trzeźwy. [przypis redakcyjny]
2224. biegun (daw.) — [tu:] włóczęga, tułacz. [przypis redakcyjny]
2225. skałuba (daw.) — otwór, dziura. [przypis redakcyjny]
2226. darski (daw.) — dzielny, dziarski. [przypis redakcyjny]
2227. samotrzeci (daw.) — dwaj towarzysze i sam trzeci [przypis redakcyjny]
2228. zacny synu Herkula — Kardynał Hipolit Este; o jego zwycięstwie nad Wenecjanami (strofa 2) była już mowa 3, 57. [przypis redakcyjny]
2229. Sowy do Aten (nieść) — przysłowie na oznaczenie zbytecznej i niepotrzebnej czynności: w Atenach na pomnikach i monetach pełno było sów, ptaków bogini Ateny, opiekunki miasta. [przypis redakcyjny]
2230. Sam — wyspa Samos; słynęła w starożytności z wyrobu waz i w ogóle artystycznych naczyń glinianych. [przypis redakcyjny]
2231. Darmo do Samu z inszych państw kryształ przychodzi — w oryg. vasi, a więc gliniane naczynia, wazy, nie kryształ. W Samos wyrabiano wazy na wywóz; cały zwrot ma więc to samo znaczenie, co „sowy nieść do Aten” lub „krokodyle do Egiptu”. [przypis redakcyjny]
2232. Afrani — Afranio, dworzanin ferarski, przyjaciel Ariosta. [przypis redakcyjny]
2233. Banio właśc. Bagnio — Ferarczyk, poświęcił mu Ariost jedną z swych satyr. [przypis redakcyjny]
2234. stos (daw., z niem.) — raz, cios. [przypis redakcyjny]
2235. przytrudniejszem — (przysłówek:) trudniej, zbyt trudno. [przypis redakcyjny]
2236. gwałt (daw.) — mnóstwo. [przypis redakcyjny]
2237. obłamki (daw.) — wieża. [przypis redakcyjny]
2238. darda (daw.) — broń piechoty, włócznia, oszczep. [przypis redakcyjny]
2239. spiżany (daw.) — spiżowy. [przypis redakcyjny]
2240. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2241. strzelba (daw.) — [tu:] strzelanie. [przypis redakcyjny]
2242. czyn (daw.) — [tu:] machina wojenna. [przypis redakcyjny]
2243. topień (daw.) — topielec. [przypis redakcyjny]
2244. twarz (daw.) — [tu:] postać. [przypis redakcyjny]
2245. zatwardzywa (daw.) — dziś: zatwardza. [przypis edytorski]
2246. Barbarya — kraina w płn. Afryce, Tunis. [przypis redakcyjny]
2247. zołdan — sułtan. [przypis redakcyjny]
2248. Noradyn — żołdan (sułtan) egipski. [przypis redakcyjny]
2249. do wyspu żagle wielkie miece,/ Co wszerz Afrykę, wzdłuż ma Wulkanowe piece — poeta ma tu na myśli zapewne wysepkę Limosa, prawie w połowie drogi z Afryki do Sycylii, gdzie w Etnie są „wulkanowe piece”. [przypis redakcyjny]
2250. wysep (daw.) — [dziś r.ż.:] wyspa. [przypis redakcyjny]
2251. Makrobowie — „Długoletni” (gr. μακρός i βίος); naród w głębi Afryki. [przypis redakcyjny]
2252. gwałt (daw.) — mnóstwo. [przypis redakcyjny]
2253. cug (daw.) — [tu:] pierwszeństwo. [przypis redakcyjny]
2254. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2255. samotrzeci (daw.) — dwaj towarzysze i sam trzeci. [przypis redakcyjny]
2256. Lipaduza — mała wysepka na płd. od Sycylii; są tam ruiny starej wieży, którą nazywają wieżą Orlanda. [przypis redakcyjny]
2257. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2258. smakować (daw.) — dodawać smaku, cukrować. [przypis redakcyjny]
2259. w tąż (daw.) — również. [przypis redakcyjny]
2260. skaźca (daw.) — gwałciciel, łamca. [przypis redakcyjny]
2261. łamca (daw.) — wiarołomca, krzywoprzysięzca; por. kłamca. [przypis edytorski]
2262. cofnąć (daw.) — [dziś:] cofnąć się. [przypis redakcyjny]
2263. najostrszy (daw.) — dziś: najbardziej ostry. [przypis edytorski]
2264. wodza — 4. przypadek lm [tj. B.; od M.lp: wodza; część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
2265. plon (daw.) — [tu:] zdobycz. [przypis redakcyjny]
2266. mieć za to (daw.) — uważać, miarkować. [przypis redakcyjny]
2267. [Dudon] syn książęcia Danesa — w oryg.: „Era Dudon figliuol d’Uggier Danese”, „Był Dudon synem Ugiera Duńczyka”, z czego tłumacz przez nieuwagę zrobił „książęcia Danesa”. [przypis redakcyjny]
2268. płazą (daw.) — [dziś:] płazem. [przypis redakcyjny]
2269. płazą (daw.) — [dziś r.ż.:] płazem; [tj. nie ostrzem]. [przypis redakcyjny]
2270. samotrzeć (daw.) — (przysłówek: jak?) z dwoma towarzyszami i sam trzeci. [przypis redakcyjny]
2271. wojn (daw.) — 2. przypadek [tj. D.] lm [dziś: wojen]. [przypis redakcyjny]
2272. rosół (daw.) — [tu:] słona woda. [przypis redakcyjny]
2273. Eurus — wiatr wschodni. [przypis redakcyjny]
2274. Auster — wiatr południowy. [przypis redakcyjny]
2275. Korus — wiatr północno-zachodni. [przypis redakcyjny]
2276. niebłagany (daw.) — nieubłagany, srogi. [przypis redakcyjny]
2277. skałuba (daw.) — otwór, dziura. [przypis redakcyjny]
2278. wieżaty (daw.) — wysoki, jak wieża. [przypis redakcyjny]
2279. skrzydłonogi strach — strach pobudzający do szybkiej ucieczki. [przypis edytorski]
2280. naukler (daw.) — żeglarz. [przypis redakcyjny]
2281. przez dzięki — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]
2282. niecierpliwy tesknic — nie mogący znosić. [przypis redakcyjny]
2283. [Orland szablę] wydarł beł wiedmie, gdy jej psował / Pyszny ogród — Wiedźma Faleryna, królowa Organi, sporządziła czarodziejską szablę, którą miała zabić Orlanda; ten jednak zabrał jej wyczarowany miecz i zniszczył nim zaczarowany jej ogród. [przypis redakcyjny]
2284. gwałt (daw.) — mnóstwo. [przypis redakcyjny]
2285. bleszczyła (daw.) — błyszczała. [przypis redakcyjny]
2286. telej — gatunek materyi kosztownej. [przypis redakcyjny]
2287. duży (daw.) — silny; [najduższy: najsilniejszy]. [przypis redakcyjny]
2288. głupie (daw.) — przysłówek: głupio. [przypis redakcyjny]
2289. gmach (daw.) — [tu:] pokój. [przypis redakcyjny]
2290. Adyg — Adyga, rzeka w płn. Włoszech. [przypis redakcyjny]
2291. w końcu gór wysokich — [tj.] Gór [właśc. Wzgórz] Euganejskich w płn. Włoszech. [przypis redakcyjny]
2292. Antenor — Trojanin, miał po zburzeniu Troi przybyć do Italii i założyć miasto Padwę. [przypis redakcyjny]
2293. Karłowi / Da ratunek przeciwko złemu Lombardowi — Karolowi Wielkiemu przeciw Longobardom. [przypis redakcyjny]
2294. Pontygier — zamek Poitiers we Francji, własność rodziny Maganca. [przypis redakcyjny]
2295. Nikolo — Nikolo d’Este, ojciec Herkulesa. [przypis redakcyjny]
2296. Izabella — Izabella d’Este, córka Herkulesa I, księcia Ferrary, a małżonka Franciszka Gonzagi, księcia Mantuy. [przypis redakcyjny]
2297. Herkol — Herkules I d’Este, książę Ferrary, ojciec Alfonsa i Hipolita; pozbawiony tronu i wygnany z Ferrary przez brata swego, bękarta Mikołaja I, Leonella, bawił na dworze Alfonsa I, króla Neapolu, („króla Katalony”), gdzie zostawił pamięć swych dzieł rycerskich; powrócił z wygnania i objął rządy w Ferrarze dopiero po śmierci Borsa, brata Leonella. [przypis redakcyjny]
2298. kolera (daw.) — gniew. [przypis redakcyjny]
2299. ma dość mocy zeń (daw.) — na niego, (tj. tyle, ile on). [przypis redakcyjny]
2300. paiż (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]
2301. dużość (daw.) — siła, moc. [przypis redakcyjny]
2302. kolco (daw.) — kółko. [przypis redakcyjny]
2303. sowity obojczyk — podwójny. [przypis redakcyjny]
2304. telej — gatunek materii kosztownej. [przypis redakcyjny]
2305. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2306. cofać (daw.) — [dziś:] cofać się. [przypis redakcyjny]
2307. płazą (daw.) — płazem [tj. nie ostrzem]. [przypis redakcyjny]
2308. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2309. tęten (daw.) — tętent. [przypis redakcyjny]
2310. jarczak — rodzaj siodła. [przypis redakcyjny]
2311. bleszczy (daw.) — błyszczy się. [przypis redakcyjny]
2312. nagłówek — część uzdy, przypadająca na głowę końską. [przypis redakcyjny]
2313. niebłagany (daw.) — nieubłagany, srogi. [przypis redakcyjny]
2314. najbystrszy (daw.) — dziś: najbardziej bystry. [przypis edytorski]
2315. zatyłek (hełmu) — część tylna. [przypis redakcyjny]
2316. cyga — fryga, bąk. [przypis redakcyjny]
2317. wydać (daw.) — [tu:] opuścić, zdradzić. [przypis redakcyjny]
2318. niebłagany (daw.) — nieubłagany, srogi. [przypis redakcyjny]
2319. paiż (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]
2320. duży (daw.) —- silny; [najduższy: najsilniejszy]. [przypis redakcyjny]
2321. wodza — r.ż. [część uprzęży]. [przypis redakcyjny]
2322. kolco (daw.) — kółko; [por. kolczyk]. [przypis redakcyjny]
2323. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2324. skofia (daw.) — obsada kity, rurka stalowa, w której tkwi kita. [przypis redakcyjny]
2325. duży (daw.) — silny; [najduższy: najsilniejszy]. [przypis redakcyjny]
2326. O wspaniały Alfonsie! gdy cię (...) / W róg czoła kamień trafił — (Strofy 3–5). Hiszpanie zdobywszy szańce Alfonsa, Bastia del Genivolo (31 grudnia 1511), wycięli w pień całą załogę razem z dowódcą, Vestidello Pagano. Alfons nadciągnął jednak z wojskiem i po kilkugodzinnym szturmie zdobył na powrót Bastię, przy czym sam trafiony kamieniem, stracił na chwilę przytomność; cała załoga hiszpańska już to w walce, już też po zdobyciu szańców poniosła śmierć z ręki rozjuszonych zwycięzców. [przypis redakcyjny]
2327. Bastya — Bastia del Genivolo, szańce nad rzeką Zanniolo w płn. Włoszech. [przypis redakcyjny]
2328. Kordubeńczyk — mieszkaniec miasta Korduby (Kordowa) w Hiszpanii, tu zamiast: Hiszpan. [przypis redakcyjny]
2329. Westydl — Vestidello Pagano, dowódca osady ferarskiej w Bastii del Genivolo (1517). [przypis redakcyjny]
2330. numidzki – od: Numidia, dzisiejszy Algier. [przypis redakcyjny]
2331. zatyłek — część tylna (tu: hełmu). [przypis redakcyjny]
2332. duży (daw.) — silny; [duższy: silniejszy]. [przypis redakcyjny]
2333. berdysz — rodzaj topora wojennego. [przypis redakcyjny]
2334. sporuszona [rana] (daw.) — pogorszona, obrażona. [przypis redakcyjny]
2335. ubłagany rycerz (daw.) — rycerz, którego gniew opuścił. [przypis redakcyjny]
2336. źrzeńca — źrenica. [przypis redakcyjny]
2337. jaskinne proroctwo — proroctwo ogłoszone w jaskini. [przypis redakcyjny]
2338. zwrot — powrót. [przypis redakcyjny]
2339. przekaz (daw.) — przeszkoda, zawada. [przypis redakcyjny]
2340. skamiał (daw.) — skamieniał. [przypis redakcyjny]
2341. celować kogoś (daw.) — dorównywać komuś a. przewyższać kogoś. [przypis redakcyjny]
2342. liście (daw.) — r.n. [tj. to liście; dziś: M. lp ten liść, M. lm te liście; M. lp to listowie]. [przypis redakcyjny]
2343. bleszczy się (daw.) — błyszczy się. [przypis redakcyjny]
2344. cuda (daw.) — dziwy, potwory. [przypis redakcyjny]
2345. najbystrszy (daw.) — dziś: najbardziej bystry. [przypis edytorski]
2346. darski (daw.) — dzielny, dziarski. [przypis redakcyjny]
2347. najprzykrszy (daw.) — dziś: najbardziej przykry. [przypis edytorski]
2348. temlak (daw.) — temblak. [przypis redakcyjny]
2349. paiż (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]
2350. karacena (daw.) — pancerz łuskowaty. [przypis redakcyjny]
2351. wypławione [karaceny] — zahartowane za pomocą pławienia w wodzie. [przypis redakcyjny]
2352. potwora (daw.) — [dziś r.m.:] potwór. [przypis redakcyjny]
2353. jakiemsi (daw.) — jakimś. [przypis redakcyjny]
2354. pojazd (daw.) — jazda, podróż konna. [przypis redakcyjny]
Uwagi (0)