Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
2573. Gonzaga — Julia Gonzaga, żona Wespazyana Kolonna, pana na Fondi, była tak piękna, że sławny korsarz Barbarossa, chcąc ją posłać w podarunku sułtanowi, napadł niespodzianie nocą na Fondi i Julia ledwo się zdołała uratować ucieczką. [przypis redakcyjny]
2574. Powinna z nią [Julią Gonzagą] — Izabella Kolonna, żona Ludwika Gonzagi „Rodomonta”, wspomniana już XXXVII 9–12. [przypis redakcyjny]
2575. Anna Aragonia — córka Ferdynanda Aragońskiego, małżonka sławionego przez Ariosta Alfonsa d’Avalo, margrabiego Vastu (stąd „światłość Wastu”). [przypis redakcyjny]
2576. (Anna) siostrę z sobą ma — Joannę Aragońską, żonę Askaniusza Kolonna, sławioną dla piękności przez ówczesnych poetów i filozofów. [przypis redakcyjny]
2577. Tej wiersze najuczeńszej wdzięczne białej głowy — mowa o Wiktorii Kolonna, małżonce Franciszka z Peskary; sławi ją Ariost w Pieśni XXXVII 12–20. [przypis redakcyjny]
2578. Aretyn — Bernard Akkolti z Arezzo, słynny poeta i improwizator; jakkolwiek w podeszłym już wieku, żył jeszcze za czasów Ariosta. [przypis redakcyjny]
2579. wnuka Aretynowego — właśc. synowca (nipote, z czego Kochanowski zrobił wnuka, zbałamucony łac. nepos: wnuk) Benedykta Akkolti, kardynała („w birecie pięknym z sukna czerwonego”). [przypis redakcyjny]
2580. kardynał z Mantuej — Herkules Gonzaga, syn ostatniego margrabiego mantuańskiego, Franciszka Gonzagi, i Izabelli d’Este. [przypis redakcyjny]
2581. Kampedzi — uczony kardynał Lorenzo Campeggio. [przypis redakcyjny]
2582. Laktancy — Lattantio Tolomei z Sieny, poeta współczesny Ariostowi, brat Claudia Tolomei. [przypis redakcyjny]
2583. Klaudy Tolomej — Claudio Tolomei z Sieny, poeta, starał się o przeszczepienie miar starożytnych do poezji włoskiej. [przypis redakcyjny]
2584. Dreseni — raczej Trissino Giangiorgio (1478–1550), poeta włoski, autor epopei Italia liberata da’ Goti i tragedii Sophonisbe. [przypis redakcyjny]
2585. Molza — Molza Francesco z Modeny, poeta liryczny, pisał po łacinie i po włosku (ur. 1489, zm. 1544). [przypis redakcyjny]
2586. Montyn — Florian Montyn, jeden z mniej znanych poetów włoskich. [przypis redakcyjny]
2587. ten, co do źrzódła żywego Prostą drogą wieść umie Askreusowego — Askra, miasto w Beocji, gdzie się urodził poeta Hezjod; źrzódło Askreusowe: poezja; Ten, co umie wieść (...) itd. jest Giulio Camillo, Dalmatyniec rodem, profesor boloński, powołany później przez Franciszka I do Paryża. [przypis redakcyjny]
2588. Pansa — Paolo Pansa, uczony Genueńczyk, nauczyciel niefortunnego spiskowca, Jana Ludwika Fiesco. [przypis redakcyjny]
2589. Latyn — Latino Giovennale, legat Pawła III w Wenecji, poeta łaciński i włoski. [przypis redakcyjny]
2590. Kamillo — Giulio Camillo, Dalmatyniec rodem, profesor w Bolonii, przez Franciszka I powołany do Paryża. [przypis redakcyjny]
2591. Berna — Franciszek Berna, krewniak kardynała Bibbieny, znakomity poeta, twórca i ojciec burleski, zwanej od niego poesia bernesca (zm. 1535). [przypis redakcyjny]
2592. Sanga — Jan Sanga, sekretarz i ulubieniec Klemensa VII, poeta łaciński. [przypis redakcyjny]
2593. Flaminiusz Antoni — Flamminio Marc’ Antonio, poeta piszący po łacinie. [przypis redakcyjny]
2594. Kamilla, Bernę, Sangę, więc i Antoniego / Flaminiusza z Julem — w oryg. Giulio Camillo, z czego tłumacz przez nieuwagę zrobił dwie osoby. [przypis redakcyjny]
2595. Sasso — Panfilo Sasso, poeta włoski, zm. 1527 r. [przypis redakcyjny]
2596. Bernardyn Kapel — Bernardo Cappel, statysta, poeta liryczny włoski, jeden z najlepszych XVI w. (1504–1565). [przypis redakcyjny]
2597. Piotr — [tu:] Piotr Bembus, Bembo Pietro (1470–1547), Wenecjanin, był naprzód sekretarzem Leona X, później kardynałem; jeden z najsławniejszych autorów włoskich XVI w., pisał z równą biegłością po włosku i po łacinie. [przypis redakcyjny]
2598. Gaszpar [Gaspar] Obidzi — przyjaciel i wielbiciel Bemba. [przypis redakcyjny]
2599. Bewadzan — Bewazzano, rodak i przyjaciel kard. Bembo, poeta łaciński i włoski. [przypis redakcyjny]
2600. Tryfon — Trifon Gabriel, Wenecjanin, sławny poeta i uczony, Sokratesem swego czasu nazwany. [przypis redakcyjny]
2601. Cel — Celio Calcagnini, profesor poetyki w uniwersytecie ferarskim. [przypis redakcyjny]
2602. Majnardyn — Mainardo, sławny lekarz w Ferrarze. [przypis redakcyjny]
2603. Piotr Arretyn — [Aretino] tak nazwany od miasta ojczystego Arezzo (Arretium); obdarzony z natury niezwykłymi zdolnościami i dowcipem, zbyt często tych darów na złe używał, dając się zwłaszcza swymi zjadliwymi satyrami we znaki wielkim tego świata i dlatego biczem książąt, flagello de principi, nazwany. Najcenniejsze z jego dzieł są komedie. [przypis redakcyjny]
2604. Frakastoron — Frankastor Hieronim z Werony, sławny lekarz, filozof i poeta łaciński. [przypis redakcyjny]
2605. Widzę Frakastorona, Gabryela — jedno z dwojga: albo tłumacz wziął Trifon Gabriele (15, 8 oryginału) za dwie osoby i umieścił Tryfona w 5, a Gabriela w 7 (i to podobniejsze do wiary), albo pomyliwszy imię Frakastorona, Hieronim, napisał Gabryel. [przypis redakcyjny]
2606. Tass — Bernardo Tasso, ojciec Torkwata (1493–1569), także poeta, autor epopeicznego poematu w stu pieśniach pt. Amadigi. [przypis redakcyjny]
2607. Mikołaja Tiepolo — senator rzeczypospolitej weneckiej, zasłużył się około podniesienia akademii padewskiej. [przypis redakcyjny]
2608. Amanio — Mikołaj, współczesny Ariostowi poeta włoski. [przypis redakcyjny]
2609. Fulgozy Antonius — Genueńczyk, poeta z przydomkiem Odludek „Fileremo”. [przypis redakcyjny]
2610. Waleryusz — Gian-Francesco Valerio z Wenecji, przyjaciel poety, wielki wróg niewiast; wspomina o nim Ariost jeszcze XXVII 137, 6. Obwiniony później, że się dał przekupić królowi francuskiemu, Franciszkowi I, skończył „między słupami św. Marka i Teodora” na Piazzecie, tj. został powieszony. [przypis redakcyjny]
2611. Baryni — Barignan Pietro, poeta, rodem z Pesaro. [przypis redakcyjny]
2612. Piko — Jan Franciszek Pico, książę Mirandoli, synowiec sławnego humanisty Jana Pico Mirandoli, uczony i płodny pisarz XVI w., zamordowany przez własnego synowca, Galeotta, który nocnym napadem zdobył Mirandolę. [przypis redakcyjny]
2613. Pius — Alberto Pio, książę Karpi, hetman Franciszka I, znany także jako uczony pisarz. [przypis redakcyjny]
2614. Sannazar Jakub (1458–1530) — Neapolitańczyk, znakomity poeta włoski i łaciński. [przypis redakcyjny]
2615. odbiegły (daw.) — odbieżany, opuszczony. [przypis redakcyjny]
2616. Pistofil — Bonawentura Pistofilo, sekretarz księcia Alfonsa, także poeta, przyjaciel Ariosta, który mu siódmą satyrę poświęcił. [przypis redakcyjny]
2617. Aciawol — w oryg. lm Acciaiuoli; trzech Florentczyków tego nazwiska, ojciec syn i synowiec, wszyscy trzej poeci łacińscy; przebywali współcześnie z Ariostem na dworze ferarskim. [przypis redakcyjny]
2618. Andziar — nieznany zresztą przyjaciel Ariosta. [przypis redakcyjny]
2619. Annibal Malaguccy — krewniak Ariosta, którego matka pochodziła z rodziny Malaguccych, jeszcze dziś kwitnącej w Reggio. [przypis redakcyjny]
2620. Odoard — O. Malaguzzi z Reggio, krewny Ariosta, nie spełnił pokładanych w nim nadziei poety. [przypis redakcyjny]
2621. Wiktor — Wiktor Fausto, uczony Grek, nadzorca galer w arsenale weneckim, znany także jako budowniczy okrętowy. [przypis redakcyjny]
2622. Tankred — profesor akademii padewskiej. [przypis redakcyjny]
2623. przez śrzodek (daw.) — przez, za pomocą, za pośrednictwem. [przypis redakcyjny]
2624. najludzcejszy (daw.) — najbardziej ludzki. [przypis edytorski]
2625. źrzeńca (daw.) — źrenica. [przypis redakcyjny]
2626. głowy (daw.) — część łóżka lub posłania, gdzie głowa spoczywa. [przypis redakcyjny]
2627. braterskie (daw.) — po bratersku, [przypis redakcyjny]
2628. rówień (daw.) — równy. [przypis redakcyjny]
2629. uważny (daw.) — ważny; [poważany; por. daw.: uważać kogo, tj. szanować]. [przypis redakcyjny]
2630. nasuwień (daw.) — zwierzchnia szata rycerska, delia. [przypis redakcyjny]
2631. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
2632. Egeus (...) Kiedy na szabli swojej znak poznał (...) którą przypiął do boku swojego Tezeusz (...) — Egeus, król ateński, żegnając się z Ajtrą, córką króla Trezenu, Pitteusa, z którą miał syna, podarował jej miecz, po którym kiedyś miał poznać syna. Tym synem był Tezeus. Gdy dorósł, wyprawiła go matka do Aten, gdzie go ze zdumieniem poznał po owym mieczu Egeus w chwili, gdy go macocha Medea, obawiając się podejrzanego jej młodzieńca, chciała zgładzić trucizną. [przypis redakcyjny]
2633. stygijskie (...) odnogi — rzeki podziemnej Styksu, podziemie samo. [przypis redakcyjny]
2634. Mongrana — dom Mongrana, z którego pochodził Rugier. [przypis redakcyjny]
2635. Jasna Góra — [tu:] Clermont. [przypis redakcyjny]
2636. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
2637. dobra myśl (daw.) — zabawa. [przypis redakcyjny]
2638. gwałt (daw.) — mnóstwo. [przypis redakcyjny]
2639. miecz (...) miceński — grecki, od Micen, grodu naczelnego wodza Greków, Agamemnona. [przypis redakcyjny]
2640. Synon — Grek, który podstępnem opowiadaniem skłonił Trojan do wprowadzenia do miasta drewnianego konia z zbrojnymi Grekami w wnętrzu. [przypis redakcyjny]
2641. Agryppa — znakomity wojownik rzymski, przyjaciel Augusta. [przypis redakcyjny]
2642. Królową jednę — Leonorę, córkę Ferdynanda, króla Neapolu, matkę Hipolita. [przypis redakcyjny]
2643. Hipolit — kardynał Hipolit d’Este, statysta, wojownik, niepospolity matematyk, mecenas Ariosta. [przypis redakcyjny]
2644. [Serce królewskie] Nie może objąć w młodem ciele nauk — Hipolit, mając lat zaledwie 9, został arcybiskupem ostryhomskim (strygońskim), a już jako trzynastoletni młodzieniec „siedział w konsystorzu” jako kardynał. [przypis redakcyjny]
2645. strygoński biskup — kardynał Hipolit d’Este, statysta, wojownik, niepospolity matematyk, mecenas Ariosta. [przypis redakcyjny]
2646. Trak — mieszkaniec Tracji, tu metonimicznie: Turek. [przypis redakcyjny]
2647. Fuszko — Tomasz Fuszko, wychowawca, a później sekretarz kardynała Hipolita d’Este. [przypis redakcyjny]
2648. ostrów — wyspa rzeczna. [przypis redakcyjny]
2649. z nieszczęśliwem Insubrów książęciem — Starożytni Insubrowie mieli swe siedziby w okolicy Mediolanu; Insubrów książę — Ludwik Sforca „il Moro” (Murzyn), zięć — Herkulesa, księcia ferarskiego, a szwagier Hipolita, zrobił młodzieńca arcybiskupem mediolańskim i zasięgał jego rady w pokoju i wojnie; Hipolit w szczęściu i w nieszczęściu, nawet gdy Sforca stracił swe księstwo, dochował mu wiary. [przypis redakcyjny]
2650. żądła wężowe [rozpuszcza] — chorągiew z wężami, herbem Sforzów. [przypis redakcyjny]
2651. I widomemi znaki zarazem szlakuje, / Iż brat przyrodzony ich zdrajcą się najduje — Hipolit odkrył spisek swych braci Ferdynanda i Juliusza na życie swoje własne i Alfonsa. (Por. 3, 60–62). [przypis redakcyjny]
2652. tego imienia dziedzicem zostaje / Które Cyceronowi Rzym (...) wprzód daje — tj. imienia „ojca ojczyzny”. [przypis redakcyjny]
2653. Armatę, co się w morzu, przegrawszy, topiła (...) — poeta wspomina tu po raz czwarty zwycięstwo Hipolita nad flotą wenecjańską. Por. 3, 57; 36, 2 i 40, 2. [przypis redakcyjny]
2654. celować kogoś (daw.) — dorównywać komuś a. przewyższać kogoś. [przypis redakcyjny]
2655. nasuwień (daw.) — zwierzchnia szata rycerska, delia. [przypis redakcyjny]
2656. buczny (daw.) — pyszny, wspaniały. [przypis redakcyjny]
2657. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2658. wyprawny [koń] (daw.) — ćwiczony, sprawny, zwinny. [przypis redakcyjny]
2659. zrąb (daw.) — parkan. [przypis redakcyjny]
2660. trzaskawica (daw.) — grzmot. [przypis redakcyjny]
2661. duży (daw.) — silny; [najduższy: najsilniejszy]. [przypis redakcyjny]
2662. wskórać (daw.) — [tu:] przyjść do siebie. [przypis redakcyjny]
2663. spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]
2664. Mulcyber — przydomek Wulkana zamiast samegoż Wulkana. [przypis redakcyjny]
2665. wypławić (daw.) — [tu:] zahartować za pomocą pławienia w wodzie. [przypis redakcyjny]
2666. podrąbić (daw.) — podrąbać; [por. dzisiejsze: podrobić]. [przypis redakcyjny]
2667. różnie (daw.) — w różne strony. [przypis redakcyjny]
2668. czuć się (daw.) — mieć przytomność. [przypis redakcyjny]
2669. w cieśniejszą iść (daw.) — chwycić się za pas, za bary, za szyję. [przypis redakcyjny]
2670. lekkość (daw.) — lekceważenie, wzgarda, ubliżenie, zniewaga. [przypis redakcyjny]
2671. przepych (daw.) — pycha. [przypis redakcyjny]
2672. jelec — rękojeść. [przypis redakcyjny]
2673. duży (daw.) — silny. [przypis redakcyjny]
2674. dużo (daw.) — silnie, moc. [przypis redakcyjny]
2675. stan (daw.) — [tu:] budowa ciała, postać, postawa. [przypis redakcyjny]
2676. żylisty (daw.) — żylasty. [przypis redakcyjny]
2677. żąć
Uwagi (0)