Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
2356. zawodnik (daw.) — koń biegający w zawód, koń w ogóle. [przypis redakcyjny]
2357. zżąć (daw.) — ścisnąć, zjąć, złączyć. [przypis redakcyjny]
2358. zebrany wszystek w się — wziąwszy się w kupę, skurczony. [przypis redakcyjny]
2359. lane świece (daw.) — [tu:] wielkie. [przypis redakcyjny]
2360. porfir — serpentyn, marmur czarny w zielone cętki. [przypis redakcyjny]
2361. frambuga (daw.) — sklepienie półkoliste, arkada. [przypis redakcyjny]
2362. buczny (daw.) — pyszny, wspaniały. [przypis redakcyjny]
2363. ruby (daw.) — gruby. [przypis redakcyjny]
2364. sflorysować (daw.) — pokryć rzeźbionym kwieciem, floresami. [przypis redakcyjny]
2365. fodza (daw.) — sposób, moda. [przypis redakcyjny]
2366. poświata (daw.) — [tu:] światło księżycowe. [przypis redakcyjny]
2367. Amaltea — koza, karmiąca Zeusa-niemowlę na Krecie. Róg tej kozy, utrącony o drzewo, ozdobiły nimfy zielenią i napełniwszy owocami, podarowały Zeusowi. Wdzięczny bóg obraz rogu umieścił na niebie, a róg oddał nimfom, obdarzywszy go tą cudowną własnością, że się treści jego nigdy przebrać nie miało. Stąd „róg Amalteej”: róg obfitości. [przypis redakcyjny]
2368. zrzeńca — źrenica. [przypis redakcyjny]
2369. Lukrecya z Borgiów — córka osławionego papieża Aleksandra VI, druga żona Alfonsa I d’Este; poprzednio miała już dwóch mężów i z tych czasów historia niezbyt pochlebne daje jej świadectwo (zm. 1520). [przypis redakcyjny]
2370. Teobald — Antonio Tebaldeo z Ferrary, jeden z lepszych poetów XVI w.; jakiś czas sekretarz Lukrecji Borgii, później przyjął święcenia duchowne w Rzymie, przyjaciel Bemba, Kastyliona, malarza Rafaela, który go uwiecznił, umieszczając jego portret w Parnasie; zm. 1537. [przypis redakcyjny]
2371. Strozza — Ercole Strozzi, poeta ferarski, opiewał Lukrecję Borgię i jej brata Cezara, zamordowany skrycie w r. 1508, mając lat 37. [przypis redakcyjny]
2372. Lin — Linos, przedhistoryczny wieszcz i poeta grecki. [przypis redakcyjny]
2373. Izabella (córka Herkola) — Izabella d’Este, córka Herkulesa I, księcia Ferrary, a małżonka Franciszka Gonzagi, księcia Mantuy. [przypis redakcyjny]
2374. Kalandr — Gian-Giacobo Calandra, Mantuańczyk, pisał prozą o miłości. [przypis redakcyjny]
2375. Bardelon — Gian-Giacobo Bardelon, Mantuańczyk, pisarz zresztą nieznany. [przypis redakcyjny]
2376. Elizabeta — Elżbieta Gonzaga, siostra margrabiego Franciszka, żona Gwidobalda I, księcia Urbinu. [przypis redakcyjny]
2377. Leonora — Gonzaga, córka margrabiego Franciszka, żona Franciszka della Rivere, którego wuj, papież Juliusz II, zrobił księciem Urbinu. [przypis redakcyjny]
2378. Sadolet — znakomity pisarz i poeta XVI w., razem z Bembusem sekretarz Leona X, wreszcie kardynał. [przypis redakcyjny]
2379. Bembus właśc. Bembo, Pietro (1470–1547) — Wenecjanin, był naprzód sekretarzem Leona X, później kardynałem; jeden z najsławniejszych autorów włoskich XVI w., pisał z równą biegłością po włosku i po łacinie. [przypis redakcyjny]
2380. Kastylion — Baltazar Kastylione, autor dzieła Il cortegiano (Dworzanin), które przerobił nasz Górnicki. [przypis redakcyjny]
2381. Muty Arelius — Muzio Aurelio, a właściwie: Giovanni Mazzarello, łaciński i włoski poeta. [przypis redakcyjny]
2382. Lukrecya Bentywola — naturalna córka Herkulesa I, księcia Ferrary („Ferarczyka”), żona Annibala Bentiwoglio z rodziny dynastów bolońskich. [przypis redakcyjny]
2383. Kamil — Camillo Paleotti z Bolonii, dworzanin kardynała Bibieny. [przypis redakcyjny]
2384. Amfryza — właściwie Amfrysos, rzeka w Tesalii, nad którą Apollon („pasterz” w. 7) pasał przez 9 lat stada Admeta. [przypis redakcyjny]
2385. A drugi (...) Gwido Posthum — rozumie się: śpiewa o jej, tj. Lukrecji Bentywoli sprawach. [przypis redakcyjny]
2386. Izaur — rzeka Isauro we Włoszech, wpada do Morza Adriatyckiego pod miastem Pesaro. [przypis redakcyjny]
2387. ziemia, gdzie się schodzi / Izaur z morzem (...) Nazwana będzie, swego nie tracąc imienia — tak tłumacz przełożył „nominata sara” i zaopatrzył dodatkiem: „swego nie tracąc imienia”. Wedle Kochanowskiego więc Pesaro (gdyż to o nim tu mowa) ma mieć dwa imiona: jedno własne, a drugie od Gwidona Posthuma, co się zgoła nie zgadza z oryginałem. Ariost mówi tylko, że ta ziemia „będzie wspominana od Inda do Maura” (nominata sara dall’ Indo al Mauro). [przypis redakcyjny]
2388. Gwido Posthum — Gwido Silvestri, zwany „Postumo”, rodem z Pesaro, żołnierz, lekarz, poeta ceniony przez Leona X, umarł młodo. [przypis redakcyjny]
2389. Dyana — Diana d’Este, córka Zygmunta, brata ks. Herkulesa. [przypis redakcyjny]
2390. Kalkanin — Celio Calcagnini, profesor poetyki w uniwersytecie ferarskim. [przypis redakcyjny]
2391. Mones — Moneses, jeden z królów partyjskich. [przypis redakcyjny]
2392. Kawal — Cavallo Marco z Ankony, dobry poeta, ale nieszczęśliwy gracz, skończył samobójstwem. [przypis redakcyjny]
2393. Kawal (...) tak zaśpiewa, iż żadne parnaskie krynice / Nie zrównają, lub je koń wybił nogopióry, / Nie wiem, czy z Helikonu czy z Parnasu góry. — Bellerofonta skrzydlaty rumak, Pegaz, miał kopytem wybić źródło natchnień, Hippokrene, według jednych na Helikonie, wedle drugich na Parnasie. Kawal (wł. cavallo: koń) i koń: gra wyrazów. [przypis redakcyjny]
2394. wydrożony (daw.) — dziś: wydrążony. [przypis edytorski]
2395. Beatrycze — Beatrycze d’Este, małżonka Ludwika Sforzy, księcia mediolańskiego, który za życia jej był potężny, po jej śmierci utracił księstwo i umarł w więzieniu we Francji. [przypis redakcyjny]
2396. lecieć (daw.) — marnieć. [przypis redakcyjny]
2397. Koredz — Niccolo da Corregio z domu Viskontich, poeta, autor sonetów i dwu poematów w stancach. [przypis redakcyjny]
2398. Tymot — Timoteo Bendedei, uczony Ferarczyk. [przypis redakcyjny]
2399. na brzegu Ady — w oryg. ogólnikowo: „gdzie kapał starożytny bursztyn” (Il fiume ove sudar gli antichi elettri, tj. Pad, nie Adda). [przypis redakcyjny]
2400. Widać twarz najwdzięczniejszą (...) — (strofy 88–90). Kogo poeta [Ariosto] opiewa w tych trzech stancach, długo między wykładaczami nie było zgody. Dziś już nie ulega, zdaje się, żadnej wątpliwości, że ten ósmy posąg przedstawia Aleksandrę Benucci, wdowę po Tytusie Strozzi, w której się nasz poeta długo kochał, aż wreszcie ją zaślubił, otaczając jednak to małżeństwo swoje starannie tajemnicą, żeby nie utracić posiadanych godności kościelnych, a raczej połączonych z nimi dochodów. W zwrocie więc „(...) zda się gniewać [białagłowa], iż swemi chwalił ją ktoś wierszami niedouczonemi” kryje się sam poeta i tym się też z łatwością tłumaczy, że „jedynie tych dwojga imiona artysta przemilczał”. U [Piotra] Kochanowskiego zamiast tylko tych dwojga (Sol questi duo l’artefice havea occulti) niezgrabnie i niejasno: „Insze (imiona) rzemieśnik podał ciemnej niepamięci”. [przypis redakcyjny]
2401. pawiment (daw.) — posadzka. [przypis redakcyjny]
2402. jakiemsi (daw.) — jakimś. [przypis redakcyjny]
2403. bezpieczeństwo (daw.) — śmiałość. [przypis redakcyjny]
2404. osława (daw.) — [tu:] dobra sława [zwykle: zła]. [przypis redakcyjny]
2405. trefny (daw.) — [tu:] dziwny. [przypis redakcyjny]
2406. biegłość (daw.) — ciekawość. [przypis redakcyjny]
2407. mimo miasto biegłeś murowane, / Od przeźroczystej rzeki wkoło opasane (...) — mimo Mantuę nad rz. Mincio. [przypis redakcyjny]
2408. Benak — jezioro Garda w płn. Włoszech. [przypis redakcyjny]
2409. Gdy mury rozwalono Agenorowego / Węża — Kadmos, wyprawiony przez ojca Agenora, króla fenickiego, na poszukiwanie siostry swej Europy, porwanej przez Zeusa, założył miasto Teby w Beocji; zabiwszy smoka (węża), stróża pobliskiego źródła, posiał na roli jego zęby, z których wyrośli zbrojni mężowie, praojcowie tebańskiej szlachty. Stąd Teby nazywa poeta murami Agenorowego węża. Po zdobyciu Teb przez siedmiu bohaterów, schroniła się córka wróżbity Tejrezjasza, Manto, do Italii, gdzie jej syn, Oknos, założył miasto, które nazwał od imienia swej matki Mantuą. [przypis redakcyjny]
2410. głupie (daw.) — przysłówek: głupio. [przypis redakcyjny]
2411. w haftowaniu subtelnej roboty,/ Zrównać jej Pallas (...) nie mogła — aluzja do umiejętności Arachne i jej rywalizacji z Ateną. [przypis edytorski]
2412. zakochać — zakochać się. [przypis redakcyjny]
2413. wyszpocić — wykrzywić, przekręcić, zmienić. [przypis redakcyjny]
2414. córka Ledy — Helena, córka Ledy i Tyndareusa; uwiedziona przez Parysa, stała się powodem wojny trojańskiej. [przypis redakcyjny]
2415. Obietnice, które trzy boginie czyniły w Idzie — sąd Parysa rozstrzygający o przyznaniu jabłka „dla najpiękniejszej” jednej spośród trzech bogiń: Herze, Atenie lub Afrodycie; Hera obiecywała Parysowi władzę, Atena mądrość, Afrodyta miłość najpiękniejszej kobiety na świecie. [przypis edytorski]
2416. Ida — góra we Frygii (w Małej Azji). [przypis redakcyjny]
2417. głos (daw.) — pogłoska, wieść. [przypis redakcyjny]
2418. we dni chmurne księżyca pewnego — (...) pewnego miesiąca. [przypis redakcyjny]
2419. Wiesz o najbliższem mieście (...) Ostatki biednych Trojan, kiedy uciekały / Przed Atylą (...) ono zbudowały — Ferrara, którą wedle powszechnego mniemania mieli założyć uciekający przed Attylą mieszkańcy Padwy, nazwani tu (w. 7) Trojanami, gdyż Padwę miał założyć Trojanin Antenor (Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, I, 1). [przypis redakcyjny]
2420. ludzcejszy (daw.) — bardziej ludzki. [przypis redakcyjny]
2421. darda (daw.) — broń piechoty, włócznia, oszczep. [przypis redakcyjny]
2422. rosół (daw.) — [tu:] nieprzyjemne położenie. [przypis redakcyjny]
2423. cera (daw.) — [tu:] mina, wyraz twarzy. [przypis redakcyjny]
2424. Melara — wieś nad Padem w prowincji Rovigo w płn. Włoszech. [przypis redakcyjny]
2425. Sermido — Sermide, zamek nad Padem. [przypis redakcyjny]
2426. Figarella — Figarolo, wysepka w korycie Padu. [przypis redakcyjny]
2427. Stellata — zameczek nad Padem. [przypis redakcyjny]
2428. Gdzie Padus srogi zniża rozdwojone rogi — tj. rzeka traci swą siłę, gdyż się rozszczepiła na dwie odnogi. [przypis redakcyjny]
2429. Bondena — Bondeno, zamek nad Padem. [przypis redakcyjny]
2430. Tealdu (...) wieże obie — na zach. krańcu Ferrary, zbudowane dopiero w 970 przez Tealda d’Este; mały anachronizm. [przypis redakcyjny]
2431. od miasta wyspę najbliższą mijają / W której tylko źwierzowie pomniejszy mieszkają — Belwedere; Alfons wzniósł na niej piękne budowle i założył park, w którym trzymał rzadkie zwierzęta i ptaki. [przypis redakcyjny]
2432. Onę [wyspę], co się jedynem chlubić śmie kochaniem / Tyberyusza — wyspę Capri w Zatoce Neapolitańskiej. [przypis redakcyjny]
2433. Cyrce — znana z Odysei czarownica, zamieniająca ludzi w zwierzęta; [też: Kirke]. [przypis redakcyjny]
2434. kasztellik — zameczek. [przypis redakcyjny]
2435. Gabana — torre di Gaibana, warowna wieża na prawym brzegu odnogi Padu „Po di Pomaro”. [przypis redakcyjny]
2436. Fossa — torre della Fossa, warowna wieża na lewym brzegu odnogi Padu „Po di Primaro”. [przypis redakcyjny]
2437. Ginie z oczu Argenta, Giron w zad zostaje — w oryg. (145, 6) „Viene e fuggesi Argenta e ’l suo girone”, „Argenta i jej obwód” tj. murowany okół; tłumacz uważał widocznie il girone za imię własne. [przypis redakcyjny]
2438. Wierzę, że jeszcze wtenczas Bastyej nie było, / Na którą Hiszpanowi dzisiaj patrzyć miło — „miło” chyba w znaczeniu ironicznym; w oryg. „di che non troppo si vantar Spagnuoli”; o Bastii zob. uwagę do 42, 3–5. [przypis redakcyjny]
2439. poszta (daw.) — poczta. [przypis redakcyjny]
2440. Urbin — miasto w Umbrii. [przypis redakcyjny]
2441. Gwidon — Gwidobald I, książę Urbinu. [przypis redakcyjny]
2442. Federyk — książę Urbinu. [przypis redakcyjny]
2443. Halszka — Elżbieta Gonzaga, żona Gwidobalda I, księcia Urbinu. [przypis redakcyjny]
2444. Kali — Cagli, miejscowość na wsch. stokach Apeninu. [przypis redakcyjny]
2445. Góra, co ją Gaur dzieli i Metaur — Monte Furlo. [przypis redakcyjny]
2446. Gaur — Gauno, rzeczka w śr. Włoszech, dopływ Metauru. [przypis redakcyjny]
2447. Metaur — rzeka w Umbrii, wpada pod Signigalią do Morza Adriatyckiego. [przypis redakcyjny]
2448. Ostya — [Ostia] miasto portowe nad ujściem Tybru. [przypis redakcyjny]
2449. do tego / Miasta, gdzie kości schował syn Anchiza swego — Eneasz pogrzebał swego ojca Anchizesa w mieście Trapani (w staroż. Drepanum) na Sycylii. [przypis redakcyjny]
2450. źrzeńca — źrenica. [przypis redakcyjny]
2451. ostydły (daw.) — ostygły. [przypis redakcyjny]
Uwagi (0)