Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
742. Hiperborskie — północne. [przypis redakcyjny]
743. jedna (...) złoty włos poniesie w węgierskiej koronie, / Druga, skoro śmiertelnej zewłoki pozbędzie / W liczbie między włoskiemi boginiami będzie.... — jedna Beatrice d’Este była żoną króla węgierskiego Andrzeja (1234 r.), druga tego imienia założyła klasztor Gemola pod Padwą i została po śmierci (1226) zaliczona w poczet świętych. [przypis redakcyjny]
744. Rykarda — małżonka Mikołaja I d’Este, matka Herkulesa I, doczekała się powrotu z wygnania syna i wstąpienia na tron przodków. Zob. Borso i Leonel. [przypis redakcyjny]
745. Nie mogę żadną miarą pominąć Reiny — w oryg. „Non tacero la splendida regina”. Wyraz regina, drukowany w dawnych wydaniach przez R, wziął tłumacz za imię własne i zrobił ją matką Alfonsa, Hipolita i Izabelli. W rzeczywistości była nią Leonora (strofa 69) „z domu aragońskiego przesławnej rodziny”, małżonka Herkulesa I d’Este. [przypis redakcyjny]
746. Leonora — królewna aragońska, żona Herkulesa I d’Este, matka Alfonsa, Hipolita i Izabelli. [przypis redakcyjny]
747. Lukrecja Borgia — córka osławionego papieża Aleksandra VI, druga żona Alfonsa I d’Este; poprzednio miała już dwóch mężów i z tych czasów historia niezbyt pochlebne daje jej świadectwo (zm. 1520). [przypis redakcyjny]
748. wonia (daw. r. ż.) — woń. [przypis redakcyjny]
749. niewiasta (daw.) — [tu:] synowa. [przypis redakcyjny]
750. Renata z Francyej — córka francuskiego króla Ludwika XII, żona Herkulesa II d’Este. [przypis redakcyjny]
751. Alda — córka księcia saskiego, zresztą nieznana. [przypis redakcyjny]
752. Lippa z Bolonii — córka Jakuba Ariosta, przodka naszego poety; Obizzo d’Este zakochał się w niej, wziął ją ze sobą do Ferrary i po 20-letnim pożyciu poślubił na łożu śmiertelnym (r. 1347). Bracia tej Lippy przenieśli się razem z nią z Bolonii do Ferrary. [przypis redakcyjny]
753. grożąc złotem liliom — tj. Francji, gdyż królowie francuscy używali herbu lilii. [przypis redakcyjny]
754. Alfons — Alfons I, syn Herkulesa I, księcia Ferrary, brat Hipolita. [przypis redakcyjny]
755. Rawena — Rawenna, miasto nad morzem Adriatyckim w środkowych Włoszech (bitwa w r. 1516). [przypis redakcyjny]
756. Pikardowie — mieszkańcy Pikardii w północnej Francji. [przypis redakcyjny]
757. Morynowie — szczep galski, mieszkający w starożytności w okolicy dzisiejszej Boulogne. [przypis redakcyjny]
758. Normandzi — mieszkańcy Normandii w płn.-zach. Francji. [przypis redakcyjny]
759. Akwitanowie — mieszkańcy południowo-zachodniej Francji. [przypis redakcyjny]
760. bogate i złote żołędzie — rodowy herb papieża Juliusza II był dąb ze złotymi żołędziami. [przypis redakcyjny]
761. złamał kij czerwony i żółty — buława o barwach czerwonych i żółtych kolorach hiszpańskich; złamać kij (buławę) znaczy więc złamać potęgę hiszpańską. [przypis redakcyjny]
762. Fabrycy Kolonna — dowódca wojska papieskiego w bitwie pod Rawenną. [przypis redakcyjny]
763. Wielka rzymska kolumna, przez cię poimana — dowódca wojska papieskiego, Fabrycjusz Kolonna, ojciec poetki Wiktorii, dostał się w bitwie pod Rawenną 1512. r. do niewoli. Alfons mimo natarczywego żądania Francuzów, nie wydał im Fabrycego, lecz wyleczywszy z ran, odesłał do Rzymu. [przypis redakcyjny]
764. wozów, tknionych oszczepami — Hiszpanie mieli w tej bitwie jakieś wozy, ponatykane oszczepami, na kształt wojennych wozów starożytnych Persów. [przypis redakcyjny]
765. tak wielkiego stracili hetmana — naczelnego wodza francuskiego, Gastona de Foix. [przypis redakcyjny]
766. niebłagany (daw.) — nieubłagany, srogi. [przypis redakcyjny]
767. odkrycie — (przysłówek) [w sposób jawny, otwarcie] [przypis redakcyjny]
768. złotej liliej — tj. Francji, gdyż królowie francuscy używali herbu lilii. [przypis redakcyjny]
769. Nieszczęśliwa Ravenno!... — Francuzi oblegali Rawennę jeszcze przed bitwą. Po zwycięstwie Francuzów miasto było gotowe się poddać. Ale nim jeszcze ukończono rokowania, wpadła pewna część francuskiego wojska do miasta i dopuściła się straszliwych okrucieństw. To samo spotkało niedługo przedtem Brescję (Bressa w tł. Kochanowskiego), gdy tymczasem Rimini, Faenca i inne pobliskie miasta dobrowolnie się poddały. [przypis redakcyjny]
770. Bressa — miasto Brescia we Włoszech. [przypis redakcyjny]
771. Arymin — miasto w środkowych Włoszech nad Morzem Adriatyckim, dziś Rimini. [przypis redakcyjny]
772. Trywulcy — Gian-Jacopo da Trivulzio, marszałek francuski. [przypis redakcyjny]
773. Leonowie — mieszkańcy królestwa Leon w północnej Hiszpanii. [przypis redakcyjny]
774. Algarbowie — naród w południowej Portugalii. [przypis redakcyjny]
775. Sywilia — miasto Sewilla w Andaluzji (w płd. Hiszpanii). [przypis redakcyjny]
776. Gada — Kadyks w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]
777. Betys — rzeka Guadalkwiwir w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]
778. Majoryka — Majorka, jedna z Wysp Balearskich. [przypis redakcyjny]
779. Lizybona — Lizbona. [przypis redakcyjny]
780. Tolet — miasto Toledo w Hiszpanii nad rzeką Tagiem. [przypis redakcyjny]
781. Kalatrawa — miasto w Kastylii nad rzeką Guadianą (w Hiszpanii). [przypis redakcyjny]
782. Asturgia — Asturia, kraina w północnej Hiszpanii nad Zatoką Biskajską. [przypis redakcyjny]
783. Piacenca — miasto Placencia w prowincji Biskaja w płn. Hiszpanii. [przypis redakcyjny]
784. Salamanka — miasto w królestwie Leon w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]
785. Awila — miasto w Kastylii (w Hiszpanii). [przypis redakcyjny]
786. Zamora — miasto w płn. Hiszpanii w dawnym królestwie Leon. [przypis redakcyjny]
787. Palenca — miasto Palenzia w płn. Hiszpanii. [przypis redakcyjny]
788. Saraguza — miasto Saragossa w płn. Hiszpanii. [przypis redakcyjny]
789. Almerya — miasto nadmorskie w prowincji Grenada w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]
790. zasadka (daw.) — zasadzka. [przypis redakcyjny]
791. Oran — miasto i prowincja w Algierze. [przypis redakcyjny]
792. Garamantowie — starożytna nazwa narodu mieszkającego we wnętrzu Afryki (w dzis. Fezzan). [przypis redakcyjny]
793. Marmunda — może Mahmon, miasto nad Oceanem Atlantyckim w Maroko. [przypis redakcyjny]
794. Libikana — nazwa utworzona z imienia Libia, w starożytności północna Afryka. [przypis redakcyjny]
795. Tyngintana — płn.-zach. część Maroka z miastem Tanger (staroż. Tingis, stąd Tingitana). [przypis redakcyjny]
796. na troistem drewnie — szubienicy. [przypis redakcyjny]
797. Mauryna — Maurytania, dziś Maroko. [przypis redakcyjny]
798. Konstantyna — miasto w Algierze. [przypis redakcyjny]
799. Esperya — w starożytności insulae Hesperides — Wyspy Kapwerdyjskie [Wyspy Zielonego Przylądka]. [przypis redakcyjny]
800. Setta — miasto Zeuta w Afryce nad Cieśniną Gibraltarską. [przypis redakcyjny]
801. Nazamanowie — nazwa w starożytności narodu, mieszkającego w głębi Afryki (w płd. Trypolis). [przypis redakcyjny]
802. Amonijczykowie — mieszkańcy oazy Ammonium, dziś Siwah. [przypis redakcyjny]
803. Fizan — Fezan, kraina w północnej Afryce, na południe od Trypolis. [przypis redakcyjny]
804. Kanarya — Wyspy Kanaryjskie. [przypis redakcyjny]
805. Almansylla — może kraina starożytnych Massylów (wschodnia część Algieru). [przypis redakcyjny]
806. Ardzilla — miasto portowe na zachodnim wybrzeżu Maroka. [przypis redakcyjny]
807. Mulga — może Molochat w Algierze. [przypis redakcyjny]
808. Getulia — południowa część Maroka w Afryce. [przypis redakcyjny]
809. Koska — może dzisiejsze Kascna w Algierze. [przypis redakcyjny]
810. Bolga — nie wiadomo, która część Algieru. [przypis redakcyjny]
811. Sobryn — roztropny król saraceński, w końcu na chrześcijańską wiarę nawrócony. [przypis redakcyjny]
812. Bellamaryna — część Algieru, granicząca z Maroko. [przypis redakcyjny]
813. Rodomont — syn Uliena, król algierski, największy bohater saraceński, słynny z chełpliwości; stąd „Rodomontady”. [przypis redakcyjny]
814. Sarca — może Sargel w Algierze. [przypis redakcyjny]
815. aldzierski król — król algierski, Rodomont. [przypis redakcyjny]
816. słońce wstąpiło do znaku / [...] Centaura w [...] zodyaku — Centaur Chiron został umieszczony w zodiaku niebieskim, tworząc konstelację Strzelca. Słońce wstępuje w ten znak 21 listopada. [przypis redakcyjny]
817. Alwaraka — Wyspy Szczęśliwych, Kanaryjskie. [przypis redakcyjny]
818. Zumara — miasto w Maroko. [przypis redakcyjny]
819. wróżka (daw.) — wróżba. [przypis redakcyjny]
820. pry (daw.) — prawi, rzecze. [przypis redakcyjny]
821. Mandrykard — syn Agrykana, król tatarski, jeden z główniejszych bohaterów saraceńskich. [przypis redakcyjny]
822. soryska wiedma (wł. oryg. la fata di Soria) — wiedma syryjska, w której zamku Mandrykard dostał Hektorowej zbroi (Bojardo, Księga III Pieśń I, 2). [przypis redakcyjny]
823. dołoman (z węg. dolmany) — szata zwierzchnia na zbroi. [przypis redakcyjny]
824. wydrożyć (daw.) — [tu:] wydrążyć. [przypis redakcyjny]
825. Otrykuł — miasto Otricoli nad Tybrem w Umbrii. [przypis redakcyjny]
826. pry (daw.) — prawi, rzecze. [przypis redakcyjny]
827. drzewo — kopia. [przypis redakcyjny]
828. Tatarzyn — król tatarski, Mandrykard. [przypis redakcyjny]
829. czeluść — [tu:] paszczęka. [przypis redakcyjny]
830. gorszejszy (daw.) — gorszy. [przypis redakcyjny]
831. przez dzięki (daw.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]
832. tycza (daw.) — tyka. [przypis redakcyjny]
833. Doralika — córka króla granadzkiego, Stordylana. [przypis redakcyjny]
834. bojać się — bać się. [przypis redakcyjny]
835. wczesny (daw.) — wygodny. [przypis redakcyjny]
836. bezpieczeństwo (daw.) — [tu:] śmiałość. [przypis redakcyjny]
837. wczesny (daw.) — wygodny. [przypis redakcyjny]
838. Garb — kraina nadmorska w Barbarii (Afryce północnej). [przypis redakcyjny]
839. czyn — [tu:] machina wojenna. [przypis redakcyjny]
840. Wspomni, że to jest ten lud, od którego święty / Twój grób, Panie, beł tem psom plugawem odjęty — zbyteczna chyba dodawać, że to tylko legenda średniowieczna, jakoby Karol Wielki miał wyzwolić Ziemię Świętą z pod jarzma muzułmanów. [przypis redakcyjny]
841. jemi (daw.) — nimi. [przypis redakcyjny]
842. sprosny (daw.) — brzydki, plugawy. [przypis redakcyjny]
843. pry (daw.) — prawi, rzecze. [przypis redakcyjny]
844. Awern — jezioro w południowych Włoszech, gdzie miał być wstęp do podziemia, podziemie samo, piekło. [przypis redakcyjny]
845. brama — kraj sukni. [przypis redakcyjny]
846. rusy (daw.) — rudy, czerwonawy. [przypis redakcyjny]
847. skrutynium (daw.) — śledztwo. [przypis redakcyjny]
848. prokurator — [tu:] zastępca prawny. [przypis redakcyjny]
849. pry (daw.) — prawi, rzecze. [przypis redakcyjny]
850. bezpieczny (daw.) — śmiały. [przypis redakcyjny]
851. sprosny (daw.) — brzydki, plugawy. [przypis redakcyjny]
852. Eliaszowe ustawy — reguła zakonu karmelitów, założonego przez Eliasza. [przypis redakcyjny]
853. Benedyktowe ustawy — ustawy św. Benedykta, założyciela zakonu benedyktynów. [przypis redakcyjny]
854. Pitagoras — filozof grecki, żył w VI w. przed Chr., między innymi polecał swoim uczniom (pięcioletnie) milczenie. [przypis redakcyjny]
855. Archita — Archytas, filozof grecki (przy tym matematyk i statysta [daw.: mąż stanu, polityk]), współczesny Platonowi, zalecał swym uczniom milczenie. [przypis redakcyjny]
856. złożenie (daw.) — [tu:] pokój, schowek. [przypis redakcyjny]
857. cug — ciągnienie, pochód. [przypis redakcyjny]
858. wzwód (daw.) — most zwodzony. [przypis redakcyjny]
859. nalegać kogoś — nalegać na kogoś. [przypis redakcyjny]
860. nastąp (daw.) — natarcie, nawała. [przypis redakcyjny]
861. czyn — [tu:] machina wojenna. [przypis redakcyjny]
862. spis — dziś: spisa: włócznia, oszczep, dzida. [przypis redakcyjny]
863. rozwalina — [tu:] gruz. [przypis redakcyjny]
864. warować — [tu:] obwarować. [przypis redakcyjny]
865. Nemrot — Nemrod, znana postać biblijna myśliwego; według podań średniowiecznych miał być królem babilońskim i budować wieżę Babel. [przypis redakcyjny]
866. niebłagany (daw.) — nieubłagany, srogi. [przypis redakcyjny]
867. Normandczycy — mieszkańcy Normandii w płn.-zach. Francji. [przypis redakcyjny]
868. Toloza — miasto Tuluza w płd. Francji. [przypis redakcyjny]
869. Torz — miasto Tours we Francyi. [przypis redakcyjny]
870. imo (daw.) — mimo. [przypis redakcyjny]
871. pochodzisty (daw.) — przystępny. [przypis redakcyjny]
Uwagi (0)