Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
610. ottonlejski grabia — hrabia Atholu. [przypis redakcyjny]
611. grabia z Galafrony — grabiego z Galafrony nie zna Ariosto. [przypis redakcyjny]
612. Marra — księstwo Mar w Szkocji. [przypis redakcyjny]
613. foza (daw.) — sposób, moda. [przypis redakcyjny]
614. Kransfordya — zapewne omyłka zam. Trasfordia oryginału, Strafford. [przypis redakcyjny]
615. Angościa — hrabstwo Angus w Anglii. [przypis redakcyjny]
616. złajnik (daw.) — pies gospodarski, pasterski lub myśliwy. [przypis redakcyjny]
617. Bokana — hrabstwo Buchan w Anglii. [przypis redakcyjny]
618. Forbes — hrabstwo w Anglii. [przypis redakcyjny]
619. grabia erelski — hrabia Errol. [przypis redakcyjny]
620. Kildera — hrabstwo Kildare w Irlandii. [przypis redakcyjny]
621. Desmunda — hrabstwo Desmond w Anglii. [przypis redakcyjny]
622. sośnia (daw.) — sosna. [przypis redakcyjny]
623. binda — wstęga. [przypis redakcyjny]
624. Norwejczykowie — mieszkańcy Norwegii. [przypis redakcyjny]
625. śpis — włócznia, oszczep, dzida. [przypis redakcyjny]
626. Jaskinią, od świętego starca urobioną — „świętym starcem” jest św. Patrycjusz, apostoł Irlandii (ur. 372. r.); założył on według podania w pewnej jaskini czyściec, w którym się ludzie jeszcze za życia mogli oczyszczać z grzechów. [przypis redakcyjny]
627. Brytania mniejsza — Szkocja. [przypis redakcyjny]
628. wyspa Płaczu — Ebuda. [przypis redakcyjny]
629. zawodnik (daw.) — koń biegający w zawód, koń w ogóle. [przypis redakcyjny]
630. wodza — r. ż. [ta wodza]. [przypis redakcyjny]
631. pożądna — pożądana. [przypis redakcyjny]
632. drzewo — [tu:] kopia. [przypis edytorski]
633. śpona — szpon, pazur ptasi. [przypis redakcyjny]
634. pluski — ogon rybi. [przypis redakcyjny]
635. jem (daw.) — nim. [przypis redakcyjny]
636. ocucić się — obudzić się, ocknąć. [przypis redakcyjny]
637. zawodnik (daw.) — koń biegający w zawód, koń w ogóle. [przypis redakcyjny]
638. Ksenokrates — filozof grecki, uczeń Platona, słynął z czystości obyczajów. [przypis redakcyjny]
639. podomno (daw.) — podobno. [przypis redakcyjny]
640. drzewo — [tu:] kopia. [przypis redakcyjny]
641. Malagiz — Malagigi, brat Wiwiana, syn Bowa, czarodziej. [przypis redakcyjny]
642. czary, / Które Malagiz czynił u Merlina — Angelika, przybywszy po raz pierwszy z swym bratem Argalią do Francji, rozbiła namiot przy kamieniu Merlina. Czarownik Malagizy wtargnął nocną porą do namiotu, mając zamiar ją zabić; olśniony jednak jej pięknością, powziął inny zamiar i w tym celu „czynił czary”, ażeby ją w twardy sen pogrążyć. [przypis redakcyjny]
643. Dragontyna — wiedźma, więziła Orlanda i innych bohaterów w swym zaczarowanym ogrodzie, zniszczonym następnie przez Angelikę mocą cudownego pierścienia (Bojardo Księga I. Pieśń XIV). [przypis redakcyjny]
644. Z niewolej Dragontyny (...) wyzwoliła — Wiedźma Dragontyna więziła w swym zaczarowanym grodzie Orlanda i innych rycerzy. Angelika zniszczywszy mocą cudownego pierścienia ogród, wyzwoliła jeńców (Orlando Innamorato Księga I, Pieśń XIV strofa 47). [przypis redakcyjny]
645. Jego (pierścienia) mocą i z wieże wyszła — stary sługa („srogi starzec”) Poliferna, króla Organi, zwabił podstępnie Angelikę do wieży, w której ją dla swego pana trzymał; wybawił ją znowuż cudowny pierścień. [przypis redakcyjny]
646. jako skoro (daw.) — jak tylko. [przypis redakcyjny]
647. pry (daw.) — prawi, rzecze. [przypis redakcyjny]
648. Neera — bohaterka sielanki Wergilego. [przypis redakcyjny]
649. Fillida — bohaterka jednej sielanki Wergilego. [przypis redakcyjny]
650. Galatea — bohaterka sielanki Wergilego. [przypis redakcyjny]
651. Amaryllida — postać znana z sielanek Wergilego. [przypis redakcyjny]
652. Tytyr — bohater pierwszej sielanki Wergilego. [przypis redakcyjny]
653. Melibeus — bohater pierwszej sielanki Wergilego. [przypis redakcyjny]
654. kęs — [tu:] trochę, nieco. [przypis redakcyjny]
655. naleźca (daw.) — znalazca. [przypis redakcyjny]
656. półhak — strzelba. [przypis redakcyjny]
657. muszkiet — strzelba ręczna. [przypis redakcyjny]
658. hakownica — gatunek dużej strzelby. [przypis redakcyjny]
659. drab — żołnierz piechotny. [przypis redakcyjny]
660. odkrycie — (przysłówek) w sposób jawny; otwarcie. [przypis redakcyjny]
661. Tyton — syn króla trojańskiego, Laomedonta, porwany przez jutrzenkę (Eos, Aurora), która uprosiła dlań od Jowisza nieśmiertelność, ale że zapomniała prosić o wieczną młodość, więc Tyton cały zesechł, skurczył się i stracił głos; bogini zamieniła go w konika polnego. [przypis redakcyjny]
662. może — [tu:] można. [przypis redakcyjny]
663. Ino z swem Melicertą — Ino, córka Kadmusa, żona króla Atamasa w Orchomenos. Gdy Atamas z dopuszczenia Hery oszalał i zabił własnego syna, Learcha, Ino uciekając przed nim z drugim synem, Melicertesem, rzuciła się w morze i została boginką morską. [przypis redakcyjny]
664. Nereidy — córki Nereusa, boginki morskie. [przypis redakcyjny]
665. Glauk — bożek morski. [przypis redakcyjny]
666. Tryton — bożek morski. [przypis redakcyjny]
667. występnik — przestępca. [przypis redakcyjny]
668. Kturem — powinno być: którem (dziś którym). [przypis edytorski]
669. wysep — wyspa. [przypis redakcyjny]
670. wysep (daw. r. m.) — wyspa. [przypis redakcyjny]
671. przez dzięki — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]
672. Latonówna — córka Latony, Diana (Artemis). [przypis redakcyjny]
673. Akteon — słynny myśliwiec, zamieniony przez Artemis (Dianę) w jelenia za to, że ją podpatrzył w kąpieli i przez własne psy rozszarpany. [przypis redakcyjny]
674. paiż (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]
675. stan — budowa ciała, postać, postawa. [przypis redakcyjny]
676. zmarska (daw.) — zmarszczka. [przypis redakcyjny]
677. Fidiasz — sławny rzeźbiarz grecki (w V w. przed Chrystusem). [przypis redakcyjny]
678. frygijski (...) pasterz młody, / Kiedy na Idzie sądził trzech bogiń niezgody — zamiast: trojański (Troja sąsiadowała z Frygią), tj. Parys. [przypis redakcyjny]
679. amiklejskie strony — okolice miasta Amikle w Lakonii, tu zamiast: Lakonia. [przypis redakcyjny]
680. Kroton — osada grecka w południowej Italii. [przypis redakcyjny]
681. Zeuksys — sławny malarz grecki, współczesny Parrazjasowi. [przypis redakcyjny]
682. wierzgnąć — zbuntować się. [przypis redakcyjny]
683. jak skoro (daw.) — jak tylko. [przypis redakcyjny]
684. słońce sferę oświeciło / W źwierzęciu, które Fryksa na sobie nosiło — barana, na którym Fryksos przybył przez powietrze do Kolchidy, umieścili bogowie w zodiaku niebieskim. Słońce wstępuje w znak Barana na wiosnę. [przypis redakcyjny]
685. idejska matka — bogini Cybele. [przypis redakcyjny]
686. Encelad — jeden z Gigantów, olbrzymów z wężowymi ogonami zamiast nóg. Encelad, zbuntowany przeciw Zeusowi, został przez tegoż przywalony górą Etną. [przypis redakcyjny]
687. może — [tu:] można. [przypis redakcyjny]
688. pawiment — posadzka. [przypis redakcyjny]
689. tydnie (daw.) — tygodnie. [przypis redakcyjny]
690. z to — tyle, ile trzeba (z 4 przypadkiem [B.]) [przypis redakcyjny]
691. pry (daw.) — prawi, rzecze. [przypis redakcyjny]
692. Sprośny, brzydki Maranie — wyraz marrano, pochodzenia hiszpańskiego, oznaczał pierwotnie Maura, który pozornie przyjął wiarę chrześcijańską; przeszedłszy do języka włoskiego, stał się, podobnie jak u nas cygan, imieniem pospolitym, przybierając znaczenie: „wiarołomca” lub „zdrajca”. [przypis redakcyjny]
693. kosztować się z kim (daw.) — próbować się z kim. [przypis redakcyjny]
694. wypławne żelazo — żelazo zahartowane za pomocą pławienia w wodzie. [przypis redakcyjny]
695. blach — blacha, część zbroi. [przypis redakcyjny]
696. Trewigant — zmyślone przez romantyków bóstwo mahometańskie, zapewne od Trivia, przydomku Diany, bogini księżyca, który jest, jak wiadomo, godłem Mahometan. [przypis redakcyjny]
697. nieokreszony (daw.) — nie znający kresu, granic. [przypis redakcyjny]
698. norcki król — król Norycji, przekręcone zapewne z Nigrycja (w głębi Afryki). [przypis redakcyjny]
699. Tremizena — dziś Tlemcen lub Tremcen, miasto w prowincji algierskiej Oran. [przypis redakcyjny]
700. arliskie brzegi — brzegi Morza Śródziemnego, nazwane tak od miasta Arles. [przypis redakcyjny]
701. norycki król — Manilard, król Norycji, przekręcone zapewne z Nigrycja (w głębi Afryki). [przypis redakcyjny]
702. drzewo — [tu:] kopia. [przypis redakcyjny]
703. w długą uciekać — wzdłuż, tj. prosto przed siebie uciekać. [przypis redakcyjny]
704. bełt — [tu:] pocisk, strzała. [przypis redakcyjny]
705. nazimiec (daw.) — roczny prosiak. [przypis redakcyjny]
706. zmarska (daw.) — zmarszczka. [przypis redakcyjny]
707. król (...) z Norycya — Manilard; Norycja przekręcone zapewne z Nigrycja (w głębi Afryki). [przypis redakcyjny]
708. drzewo — [tu:] kopia [por. drzewce]. [przypis redakcyjny]
709. tylec — tylna część. [przypis redakcyjny]
710. różnie — [tu:] po różnych miejscach. [przypis redakcyjny]
711. przyłóg — rola odłogiem leżąca. [przypis redakcyjny]
712. skrześlony — pokrzywiony, skręcony, splątany. [przypis redakcyjny]
713. łykanie — [tu:] łkanie. [przypis redakcyjny]
714. Izabella — córka króla galickiego, narzeczona Zerbina. [przypis redakcyjny]
715. niezbedny — brzydki, obmierzły. [przypis redakcyjny]
716. dank (z niem.) — nagroda zwycięstwa. [przypis redakcyjny]
717. przez śrzodek (daw.) — przez, za pomocą, za pośrednictwem. [przypis redakcyjny]
718. święta Marta — tu: miasto Sainte Marthe. [przypis redakcyjny]
719. Mondzia — Mongia, przylądek w Zatoce Biskajskiej. [przypis redakcyjny]
720. sztaba — przód okrętu. [przypis redakcyjny]
721. baszta — kasztel; było ich dwa na większych okrętach, jeden na sztabie, drugi na rufie okrętu, w razie burzy rozrzucano je, ażeby ulżyć okrętom. [przypis redakcyjny]
722. Rocelle — La Rochelle, miasto nadmorskie w środkowej Francji. [przypis redakcyjny]
723. Bilba — Bilbao, miasto w Hiszpanii północnej. [przypis redakcyjny]
724. zawzięcie (daw.) — [tu:] zamiar. [przypis redakcyjny]
725. radniej (daw.) — raczej. [przypis redakcyjny]
726. berdysz — rodzaj topora wojennego. [przypis redakcyjny]
727. rozoko (daw.) — zezem. [przypis redakcyjny]
728. Turpin — miał być arcybiskupem w Reims za Karola Wielkiego; przypisują mu kronikę owych czasów, główne źródło poetów romantycznych. [przypis redakcyjny]
729. cug — ciąg. [przypis redakcyjny]
730. w długą uciekać — wzdłuż, tj. prosto przed siebie uciekać. [przypis redakcyjny]
731. Lingwadoka — kraina Langwedocja (Languedoc) między Rodanem a Pirenejami we Francji, tak nazwana od przysłówka potakującego oc zamiast oui, używanego w północnej Francji. [przypis redakcyjny]
732. szkojca (daw.) — szkodnik. [przypis redakcyjny]
733. Izabella — d’Este, córka Herkulesa I, księcia Ferrary, a małżonka Franciszka Gonzagi, księcia Mantuy. [przypis redakcyjny]
734. Od imienia Oknowej macierze nazwane — Oknus, założyciel Mantuy, syn wieszczki Manto. [przypis redakcyjny]
735. z swojem (Izabelli) małżonkiem — z Franciszkiem Gonzagą, księciem mantuańskim. [przypis redakcyjny]
736. Tar — rzeka Taro, lewy dopływ Padu. [przypis redakcyjny]
737. Tyfis — sternik okrętu Argo, na którym najsławniejsi bohaterowie greccy (Argonauci) płynęli do Kolchis po złote runo. [przypis redakcyjny]
738. Beata — Beata d’Este, małżonka Ludwika Sforcy, księcia mediolańskiego, który za życia jej był potężny, po jej śmierci utracił księstwo i umarł w więzieniu we Francji. [przypis redakcyjny]
739. Murzyn — [tu:] książę mediolański Ludwik Sforca z przydomkiem il Moro. [przypis redakcyjny]
740. Wiszkontowie — ród możny [Visconti], panujący do 1447 r. w Mediolanie. [przypis redakcyjny]
741. (...) zawołani będą Wiszkontów wężowie — herbem panującego w Mediolanie rodu Viscontich był błękitny wąż pożerający człowieka. Ich godło zaczęto wiązać także z samym Mediolanem. Kiedy w r. 1447, po wygaśnięciu głównej linii rodziny, władzę w mieście objął ród Sforzów, do swojego herbu dołączył węża
Uwagi (0)