Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
74. Rugier — syn Rugiera i Galacyelli (Galacyej), brat Marfizy, narzeczony Bradamanty, jeden z główniejszych bohaterów poematu. [przypis redakcyjny]
75. Angelika — córka króla katajskiego (w Chinach), Galafrona, jedna z głównych bohaterek poematu. [przypis redakcyjny]
76. Marsyli — król hiszpański. [przypis redakcyjny]
77. tam w ten czas trafił Orland — Orland przybył z dalekiego wschodu, gdzie walczył w obronie oblężonej (w jej zamku Albraka) Angeliki. [przypis redakcyjny]
78. Hesperyjskie brzegi — zachodnie. [przypis redakcyjny]
79. Eojskie [brzegi] — wschodnie, od Eos, jutrzenka. [przypis redakcyjny]
80. książęcia (...) bawarskiego, — książę bawarski nazywał się Nam (Namo), Nestor pośród Karolowych paladynów; był ojcem czterech bohaterów, wspominanych dość często w tym poemacie: Awina, Awoliona, Ottona i Berlingiera. [przypis redakcyjny]
81. karacena — pancerz łuskowaty. [przypis redakcyjny]
82. paiż — tarcza. [przypis redakcyjny]
83. zawodnik — koń biegający w zawód, koń w ogóle. [przypis redakcyjny]
84. wodza — 4 przyp. [B.] lm. [przypis redakcyjny]
85. Albańska Góra — Montalbano, zamek Montauban we Francji, którego położenie niewiadome. [przypis redakcyjny]
86. Amon — Amon z Dordony, syn Bernarda, a ojciec Rynalda; syn Amonów: Rynald. [przypis redakcyjny]
87. Bajard — rumak Rynalda. [przypis redakcyjny]
88. wodze — 4 przyp. [B.] lm. [przypis redakcyjny]
89. Ferat — syn Lanfuzy, bohater saraceński. [przypis redakcyjny]
90. podomno (daw.) — podobno. [przypis redakcyjny]
91. kosztowali się z sobą — próbowali się z sobą. [przypis redakcyjny]
92. męskie — (przysłówek) [po męsku]. [przypis redakcyjny]
93. blach — blacha, część zbroi. [przypis redakcyjny]
94. nakowalnia — kowadło. [przypis redakcyjny]
95. Montalba — zamek Montauban niewiadomego położenia we Francji. [przypis redakcyjny]
96. podomno (daw.) — podobno. [przypis redakcyjny]
97. niedogoda — niedogodność, niewygoda. [przypis redakcyjny]
98. jakiś rycerz z wody — Argala, brat Angeliki. Zabił go w pojedynku Ferat, złożywszy poprzednio obietnicę, że jego ciało z całą zbroją wrzuci do pobliskiej rzeki; wymówił sobie tylko hełm na cztery dni, gdyż jego własny został zniszczony, i dotąd słowa nie dotrzymał. Powód pojedynku podany [w pieśni] VIII 42, w. 7. [przypis redakcyjny]
99. Zdrajco (...) Maranie brzydki! — wyraz marrano, pochodzenia hiszpańskiego, oznaczał pierwotnie Maura, który pozornie przyjął wiarę chrześcijańską; przeszedłszy do języka włoskiego, stał się, podobnie jak u nas cygan, imieniem pospolitym, przybierając znaczenie: „wiarołomca” lub „zdrajca”. Tłumacz uważał go tu jednak, jak się zdaje, za imię własne i pozostawił w brzmieniu oryginału; podobnie: XII 45, w. 3. [przypis redakcyjny]
100. podomno (daw.) — podobno. [przypis redakcyjny]
101. Almont — syn Agolanta, brat Trojana, stryj Agramanta, zabity przez młodzieńczego Orlanda pod Aspromonte. [przypis redakcyjny]
102. Mambryn — król saraceński, który prowadził wojnę z chrześcijanami, zabity przez Rynalda. [przypis redakcyjny]
103. Argala — syn Galafrona, króla katajskiego, brat Angeliki. [przypis redakcyjny]
104. Lanfuza — Saracenka, matka Ferata. [przypis redakcyjny]
105. trafić się z kim — spotkać się z kim. [przypis redakcyjny]
106. liście — r. n. [przypis redakcyjny]
107. wczesne — wygodne. [przypis redakcyjny]
108. liście — r. n. [przypis redakcyjny]
109. tenten (daw.) — tętent. [przypis redakcyjny]
110. tygrzyca (daw.) — tygrysica. [przypis redakcyjny]
111. pry — prawi, rzecze. [przypis redakcyjny]
112. dobre myśli — wesołość. [przypis redakcyjny]
113. cyrkaski — [od:] Cyrkasy, kraina na Kaukazie. [przypis redakcyjny]
114. Sakrypant — król cyrkaski, bohater saraceński. [przypis redakcyjny]
115. złotej liliej — tj. Francji, gdyż królowie francuscy używali herbu lilii. [przypis redakcyjny]
116. katajska królewna — Angelika; Kataj, kraina w północnych Chinach, państwo Galafrona, ojca Angeliki; [przypis redakcyjny]
117. pogoda (daw.) — [tu:] sposobność. [przypis redakcyjny]
118. król z Cyrkas — Sakrypant; Cyrkas: kraina na Kaukazie. [przypis redakcyjny]
119. z Delu (bogini) — bogini Diana (Artemis). [przypis redakcyjny]
120. z Cypru bogini — Wenus (Afrodyta), gdyż na Cyprze była głośna siedziba jej kultu. [przypis redakcyjny]
121. Kataj — kraina w północnych Chinach, państwo Galafrona, ojca Angeliki. [przypis redakcyjny]
122. nabatejski — właściwie arabski; Ariost używa jednak tego wyrazu w znaczeniu ogólniejszym: wschodni. [przypis redakcyjny]
123. Serykana — państwo Gradasa, kraina gdzieś za Indiami, w Chinach leżąca. [przypis redakcyjny]
124. tej pogody — tej sposobności. [przypis redakcyjny]
125. wodze — 4 przyp. [B.] lm. [przypis redakcyjny]
126. fuki (daw.) — łajania, krzyki, groźby. [przypis redakcyjny]
127. tok — [tu:] rurka rzemienna, w którą się wkłada tylec kopii. [przypis redakcyjny]
128. paiż (daw.) — tarcza. [przypis redakcyjny]
129. żywotni [koń] — ulubiony, na którym bohater zwykle jeździ. [przypis redakcyjny]
130. biegł w długą — wzdłuż, tj. prosto przed siebie uciekał. [przypis redakcyjny]
131. trzaskawica — grzmot. [przypis redakcyjny]
132. gałęzie — [daw.] r. n. [przypis redakcyjny]
133. koniowi wypuszczał — wypuszczał wodze, ruszał biegiem. [przypis redakcyjny]
134. Bohatyra (...) jadąc — zamiast: jadącego. [przypis redakcyjny]
135. Bradamanta — dziewica-rycerka, córka Amona i Beatryczy, córki księcia bawarskiego Nama, jedna z przedniejszych bohaterek poematu. [przypis redakcyjny]
136. tenten — tętent. [przypis redakcyjny]
137. sarn — rogacz. [przypis redakcyjny]
138. dogoda (daw.) — wygoda. [przypis redakcyjny]
139. spiża (daw.) — spiż. [przypis redakcyjny]
140. Albraka — zamek w Kataju (w Chinach). [przypis redakcyjny]
141. wodze — 4 przyp. [B.] lm. [przypis redakcyjny]
142. ją — [tu:] nią. [przypis redakcyjny]
143. Ardenna — las Ardeński, dziś już nieistniejący, w dep[artamencie] Charente-Inferieure. [przypis redakcyjny]
144. jem (daw.) — dziś: nim. [przypis redakcyjny]
145. com czynił w Albrace — Angelikę oblegał w jej zamku Albrace król tatarski, Agrykan. Po stronie Angeliki walczył między innymi Sakrypant, któremu królewna, napadem nocnym Agrykana zagrożona, zawdzięczała swe ocalenie. [przypis redakcyjny]
146. odkrycie — (przysłówek) [w sposób otwarty; otwarcie; jawnie]. [przypis redakcyjny]
147. Agrykan — król Tartarii, ojciec Mandrykardów. [przypis redakcyjny]
148. Pinabell — syn Anzelma z domu maganckiego. [przypis redakcyjny]
149. jem (daw.) — nim. [przypis redakcyjny]
150. ją — [tu:] nią. [przypis redakcyjny]
151. kupia (daw.) — towar. [przypis redakcyjny]
152. fuk (daw.) — łajanie, krzyk, groźba. [przypis redakcyjny]
153. skąpe (...) sztychy — [tu:] słabe sztychy. [przypis redakcyjny]
154. grabia z Anglantu — Anglant: gród Angers we Francji; grabia z Anglantu: Orland, syn Milona, grabi z Anglantu. [przypis redakcyjny]
155. łatwie (daw.) — dziś: łatwo. [przypis redakcyjny]
156. niepowolność (daw.) — nieposłuszeństwo. [przypis edytorski]
157. przekaza (daw.) — przeszkoda, zawada. [przypis redakcyjny]
158. Kales — miasto portowe Calais we Francji. [przypis redakcyjny]
159. Beata a. Beatryce — małżonka Amona, matka Bradamanty. [przypis redakcyjny]
160. bohatyr daleko wsławiony — Rugier, jeden z pierwszych bohaterów naszej epopei, praojciec książąt Esteńskich. Bojardo wyprowadza jego ród aż z Troi, od syna Hektorowego, Astyanaksa, który nie zginął, jak chcą podania greckie, lecz schronił się na Sycylię i tam pojąwszy za żonę królową Syrakuz, miał z nią syna Polidora; od tego pochodzą Konstans, praojciec Karola Wielkiego i Klodwig, którego potomkiem był Rugier, pan na Reggio (Rysa) w Kalabryi. Pojął on za żonę Galacyellę, córkę Agolanta, lecz zginął z ręki własnego brata, Beltrama, który chciał również i bratową zgładzić; ta zdołała się jednak ocalić ucieczką do Afryki, gdzie powiła bliźnięta: naszego bohatera, Rugiera, i Marfizę, również jednę z wybitniejszych postaci poematu. [przypis redakcyjny]
161. Agolant — dziad króla Agramanta, ojciec Galacjelli, matki Rugiera i Marfizy. [przypis redakcyjny]
162. nieprawie (daw.) — nieprawdziwie, niezupełnie. [przypis redakcyjny]
163. hecowany (daw.) — polerowany. [przypis redakcyjny]
164. się o cudzych rzeczach (...) pytamy (daw.) — pytać o czym. [przypis redakcyjny]
165. imo (daw.) — mimo. [przypis redakcyjny]
166. góra Pireny — góry pirenejskie. [przypis redakcyjny]
167. niedaleko Rodanu — w oryg. Rodonna, więc nie rzeka Rodan, lecz miasto, może dzis[iejsze] Rodez w Owernii. [przypis redakcyjny]
168. Którą z ogniem stygijską wodą hartowali — zamiast: „ogniem i stygijską falą”. Poeta nasz lubi często (choć nie zawsze szczęśliwie, jak tu właśnie) opuszczać i łączące dwa rzeczowniki i następnie jeden z nich kłaść w przyp. 6 [Msc.] z przyimkiem z. [przypis redakcyjny]
169. pokosztować się z kimś — spróbować się, zmierzyć się. [przypis redakcyjny]
170. ptak Jowiszów — orzeł. [przypis redakcyjny]
171. szyb — orzeł klejony z papieru. [przypis redakcyjny]
172. Alfana — klacz Gradasowa. [przypis redakcyjny]
173. dościgły — [tu:] mogący być dościgniony. [przypis redakcyjny]
174. na bajki poszły (daw.) — [tu:] były podobne do bajek, wyglądały jak bajki. [przypis redakcyjny]
175. Maganca — Moguncja; dom z Magancy był śmiertelnym wrogiem domu z Jasnej Góry (Clermont). [przypis redakcyjny]
176. Brzeg Wysoki — Altariva, gród Magańczyków. [przypis redakcyjny]
177. przerównał (daw.) — przewyższył. [przypis redakcyjny]
178. Magańczyk — jeden z rodu z Magancy (Moguncji). [przypis redakcyjny]
179. Narbona — miasto Narbonne w południowej Francji. [przypis redakcyjny]
180. Monpolier — miasto Montpellier w południowej Francji. [przypis redakcyjny]
181. Agramantowe chorągwie (...) zamki (...) podnosiły — podnosić czyjeś chorągwie, [tj.] przejść na czyjąś stronę. [przypis redakcyjny]
182. martwa woda — część morza, oddzielona namuliskiem, tak, że woda morska nie dochodzi; tu okolica miasta Aignes-Martes w południowej Francji. [przypis redakcyjny]
183. War — rzeka w południowej Francji, wpływa na zachód od Nicei do Morza Śródziemnego. [przypis redakcyjny]
184. sroga nieprzyjaźń — między domem Maganckim a domem z Jasnej Góry miała powstać stąd, że kiedy głowa rodu Magańczyków, Ganelon, popadł u Karola Wielkiego w niełaskę, miejsce jego w sercu cesarskim zajął Orland ze swą rodziną. [przypis redakcyjny]
185. Dordona — dziś nazwa rzeki i departamentu we Francji. [przypis redakcyjny]
186. pogoda (daw.) — sposobność. [przypis redakcyjny]
187. oskard — 2. przyp. [D.] lm. [dziś: oskardów]. [przypis redakcyjny]
188. gałęzie — [daw.] r. n. [przypis redakcyjny]
189. duszkoż — wyraz gorącego życzenia: ej, żeby! [przypis redakcyjny]
190. Melissa — wiedźma, opiekunka Bradamanty. [przypis redakcyjny]
191. Atlant — czarownik, wychowawca Rugiera i Marfizy. [przypis redakcyjny]
192. pol (daw.) — biegun. [przypis redakcyjny]
193. dziewięsiel (daw.) — olbrzym, gigant. [przypis redakcyjny]
194. zawicie (daw.) — czepek. [przypis redakcyjny]
195. Merlin — sławny czarodziej bretoński, założyciel zakonu „Okrągłego Stołu”, postać niezupełnie bajeczna; był to właściwie bard bretoński, żył w V i VI w. naszej ery. [przypis redakcyjny]
196. dziewka z Lagu — oryg. „donna del Lago”, „pani Jeziora”, Wiwiana, kochanka Merlina. Merlin położył się z jej namowy do zbudowanego przez siebie grobu dla przekonania się, czy nie za mały dla niego; tymczasem Wiwiana za pomocą czarów, które wyłudziła od niego, sprawiła, że już z grobu wyniść nie mógł. [przypis redakcyjny]
197. jakom tu z krainy / Barzo dalekiej przyszła — tą „krainą barzo daleką” są Włochy, a w szczególności Mantua, skąd pochodziła przemawiająca tu do Bradamanty wiedźma Melissa; spotkamy się z nią jeszcze w dalszych pieśniach poematu. Że wiedźma włoska zajmuje się tak gorąco Bradamantą, matką rodu Estensów, zrozumieć łatwo. [przypis redakcyjny]
198. trunna (daw.) — trumna. [przypis redakcyjny]
199. Krew, która z Troje
Uwagi (0)