Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
19. Twierdzenie o maltaństwie Piotra tłumacza (...) puścił w świat niebaczny Krasicki — [por. J. I. Krasicki] O rymotwórstwie i rymotwórcach. [przypis redakcyjny]
20. list Próchnickiego — znajduje się obecnie [1905; red. WL] w archiwum w Frauenburgu. Wiadomość o nim, jako też o liście do biskupa płockiego, Szyszkowskiego, z r. 1608 i wierny odpis zawdzięczam koleżeńskiej uczynności Dra A. M. Kurpiela. [przypis redakcyjny]
21. Podział Sycyny między obu dotąd „niedzielnych” braci — w r. 1563 (f. 2. p. octavas ss. Corp. Christi). R. Plenkiewicz: Jan Kochanowski (Dzieła, wyd. pomn. t. IV. cz. I. Warszawa 1884), s. 27. Ks. Gacki (O rodzinie Jana Kochanowskiego, s. 41) wziął mylnie datę oblatowania (1572) za rok sporządzenia (1563) dokumentu podziałowego. [przypis redakcyjny]
22. widzimy pana Mikołaja przez lat 13 (od r. 1569 do śmierci) na skromnym, lecz dochodnym urzędzie podstarościego radomskiego — [por.] ks. Gacki: O rodzinie (...), s. 51. [przypis redakcyjny]
23. Niech mi ogień wielki gore (...) w cnocie ćwiczyli — [por.] Rotuły Mikołaja Kochanowskiego do synów swoich. W Krakowie. W drukarni Andrzeja Piotrkowczyka 1611. [przypis redakcyjny]
24. chyz a. chyż (daw., starop.) — uboga, niska chałupa. [przypis edytorski]
25. Widziałem (...) Prozną pracą — [por.] Prozna praca wyd. z r. 1611. [przypis redakcyjny]
26. Za pobytem na dworze Zamojskiego przemawiałyby ścisłe i zażyłe stosunki z wielkim hetmanem dwu stryjów, Jana i Andrzeja; jakoż istotnie jeden z synów tłumacza Eneidy przebywał jakiś czas w otoczeniu Zamojskiego. — [por.] ks. Gacki, O rodzinie Jana Kochanowskiego, s. 54; [Wacław Aleksander] Maciejowski, Piśm[iennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830], D. 212. [przypis redakcyjny]
27. Dowiadujemy się tedy pod r. 1598, że wtedy nastąpił pomiędzy 6 braci podział ojcowizny, połowy Sycyny (...) — [por.] ks. Gacki, O rodzinie Jana Kochanowskiego, s. 51. [przypis redakcyjny]
28. W następnym roku (1599) widzimy przyszłego tłumacza w Padwie (...) — [por.] Stanisław Windakiewicz, Księgi nacyi polskiej w Padwie (Archiwum do dziejów i literatury w Polsce, t. VI, s. 32). [przypis redakcyjny]
29. skarga Jana Gniewosza, wuja i opiekuna trzech sióstr: Krystyny, Elżbiety i Heleny Kochanowskich po Mikołaju Kochanowskim z Czarnolasu (...) — [por.] ks. Gacki: O rodzinie Jana Kochanowskiego, s. 105. [przypis redakcyjny]
30. w maju następnego roku (1603) jedzie już jako sekretarz do Rawy (...) — [por.] Wierzbowski, Materyały (...), s. 43. [przypis redakcyjny]
31. W tym też roku [1603] (...) umarła 15 czerwca (...) Katarzyna z Tymińskich (...) Kaplicę wyposażył nasz Piotr Kochanowski (...) wystawili obaj bracia, Adam i Piotr, w tejże kaplicy pomnik przekazujący potomności pamięć tej dobrej matki — [por.] ks. Gacki, O rodzinie Jana Kochanowskiego, s. 131 i n. [przypis redakcyjny]
32. 27 października 1603 (...) zostaje trzeci z kolei brat Jan (...) kanonikiem krakowskim — [por.] Stanisław Windakiewicz, Nieznane szczegóły o rodzinie Jana Kochanowskiego (Prace filolog. 1885). [przypis redakcyjny]
33. umiera jeden z młodszych braci Eremian czy też Hieremiasz (...) 13 października 1604 w Lublinie — [por.] Przyborowski, Wiadomość (...), s. 56. [przypis redakcyjny]
34. O Piotrze (...), że jako sekretarz królewski miał „zatrzymanego zasłużonego” 609 zł (...) wypłacić z arendy starostwa samborskiego i żup ruskich Jerzy Mniszek — [por.] Wierzbowski, Materyały (...), s. 44. [przypis redakcyjny]
35. jeździł (...) z polecenia królewskiego do Łomży (...) pod datą 30 marca 1605 poświadcza nasz Kochanowski, jako administrator starostwa łomżyńskiego (...) — [por.] Wierzbowski, Materyały, s. 45 (z podobizną podpisu Piotra Kochanowskiego). [przypis redakcyjny]
36. ślad tej administracji dochował się w rekognicji Jana Izdbickiego (...) jako „od IMP. Piotra Kochanowskiego, sekretarza JKMci, administratora natenczas Usczkiego (...) jurgielt odebrał” — [por.] Wierzbowski, Materyały, s. 47. [przypis redakcyjny]
37. (...) Kochanowski razem z Stanisławem Bykowskim, kasztelanem łęczyckim, od senatu i Pawłem Chocimowskim od rycerstwa, był przeznaczony do rewizji królewszczyzn na Rusi i na Wołyniu — [por.] Volumina Legum pod r. 1607 (wyd. pijarskie, t. II, s. 1611). Przy nazwisku Kochanowskiego nie dodano wprawdzie sekretarstwa; ale nie ulega wątpliwości, że to jest nasz tłumacz. W konstytucjach niekiedy dopisywano tytuł, często jednak opuszczano; tak np. w tejże konstytucji (s. 1611) wymieniony bez żadnego tytułu Wojciech Sękowski, jest już w r. 1601 w innej konstytucji (s. 1493) sekretarzem królewskim. [przypis redakcyjny]
38. ks. Gackiego O rodzinie Jana Kochanowskiego (s. 52) — [por.] Gacki, O rodzinie Jana Kochanowskiego, Warszawa 1869. [przypis edytorski]
39. [szczegóły dotyczące dzierżawy dóbr Balice, Burów, Szczeglice i Niegoszowice od Jana Firleja Piotrowi Kochanowskiemu] znajdowały się zapewne oznaczone w nieznanej nam intercyzie, ze znanej do akt grodu lubelskiego, na którą się relacja intromisyjna woźnego powołuje — [por.] Rel. castri crac., t. 541, s. 752. [przypis redakcyjny]
40. oto, co czytamy w księdze nacji polskiej pod r. 1609 (...) — [por.] Windakiewicz: Księgi nacyi polskiej, s. 36. [przypis redakcyjny]
41. do znanego już starożytnym fons Aponi, dzisiejszego Abano — do Abano (thermae Patavinae) jeździli w XVI w. dość często Polacy. Tak wedle Acta actorum ven. capit. crac., vol. IV, r. 1545, f. 103 towarzyszył chirurg Jakub Janowi Gamratowi, wojewodzie mazowieckiemu, „ad thermas Patavinas”; (z notatek Dra J. Lachsa); w r. 1555 (20 marca) przejeżdżała królowa Bona przez pewną miejscowość w „paese Stigliano” „per andar alli bagni di Padova” (ks. Jan Warchał, Materyały padewskie, rps.). W Ksiegach nacyi pol. w Padwie Windakiewicza spotykamy się też przy nazwiskach dawców dość często z dodatkiem, że ten lub ów był w Padwie „causa recuperandae valetudinis”. W słono-jodo-bromo-siarczanych cieplicach (24–66°R) abańskich leczono się w XVI w. na przymiot, podagrę i rozmaite reumatyzmy; która z tych chorób trapiła Kochanowskiego, nie podobna rozstrzygnąć. Ponieważ jednak współczesny Oczko niewiele sobie dla francy po cieplicach obiecuje (wyd. warszawskie 1881, s. 538), przeto większe prawdopodobieństwo przemawia za podagrą lub reumatyzmem. [przypis redakcyjny]
42. 23 sierpnia t.r. staje przed aktami ławniczymi krakowskimi ur. Marcin z Chrząstowa Chrząstowski, właściciel kamienicy przy ul. Brackiej, Eforynowską zwanej, i zeznaje na rzecz Piotra Kochanowskiego, sekretarza J. K. M., dług 650 zł (...) — [por.] Scabinalia crac. 1164, p. 317. Poczuwam się na tym miejscu do miłego obowiązku złożyć p. Dr. St. Tomkowiczowi szczere podziękowanie za udzielenie mi notatki z podaniem miejsc w księgach miejskich krakowskich, gdzie się znajdują wiadomości o Piotrze Kochanowskim. [przypis redakcyjny]
43. 16 maja 1615 sprzedali odłączoną już kamienicę przy Psim Rynku Piotr, Przecław i Jan, synowie śp. Marcina, Chrząstowscy (...) panu Melchiorowi Michałowskiemu — [por.] Scab. crac, 1165, p. 240. [przypis redakcyjny]
44. [Melchior Michałowski odsprzedał kamienicę 8 sierpnia] 1617 r. Piotrowi Kochanowskiemu — [por.] Scab. crac, 1166, p. 114. [przypis redakcyjny]
45. Widzieliśmy też, zeznają dalej wiertelnicy (...) jakiego niebezpieczeństwa — [por.] Acta relat. quartual. crac. II, p. 181. [przypis redakcyjny]
46. Widzieliśmy na tyle (...) których okien IMć pan Kochanowski cierpieć nie chceActa relat. quartual. crac. II, — p. 249. [przypis redakcyjny]
47. w r. 1613 widzimy go po raz trzeci we Włoszech, jak świadczy księga nacji polskiej — [por.] St. Windakiewicz, Księgi nacji poi. w Padwie, s. 38. [przypis redakcyjny]
48. pozew (z 9 marca 1615 r.) Andrzeja i Henryka Firlejów (...) — [por.] Rel. castri crac. t. 546, p. 341. [przypis redakcyjny]
49. w Lublinie, gdzie (...) kanonik, wysłany przez kapitułę na trybunał, „z wielką pilnością swój urząd spełniał” — [por.] Nagrobek w Przyborowskiego: Wiadomości o życiu i pismach Jana Kochanowskiego, s. 56. [przypis redakcyjny]
50. w ostatecznym gładzeniu i polerowaniu tego poematu ostatni z Tęczyńskich [Jan] brał udział wybitny — myśl tę wypowiedział pierwszy prof. A. Brückner w Wielkiej, encyklopedyi illustr pod wyrazem [tj. hasłem] Kochanowski Piotr. [przypis redakcyjny]
51. w r. 1618 (...) na łożu, do którego go przykuła uporczywa słabość (...) z tej choroby już się (...) podnieść nie miał — „In lecto aegritudinis decumbens gen. Petrus de Sycyna Kochanowski S. R. M. secr.” wyraża się akt urzędowy, a niżej: „licet corpore aliquantum debilis” (Scab. crac. 1165, p. 1127). [przypis redakcyjny]
52. obowiązują się zakonnicy (...) co tydzień odprawiać w swoim kościele przed ołtarzem Poczęcia N. M. P., przy grobie fundatora mszę św., a w dniu zejścia aniwersarz cum officio pro defunctis — [por.] Scab. crac. 1165, p. 1127. [przypis redakcyjny]
53. Urząd ławniczy (...) przybył osobiście do kamienicy (...) Piotra Kochanowskiego, IKM. sekretarza, a pan sekretarz (...) zeznał odpowiednią rekognicję — [por.] Scab. crac. 1166, p. 101. [przypis redakcyjny]
54. w rzeczywistości był nasz Kochanowski już śmiertelnie chory, gdyż w niecały miesiąc potem (2 sierpnia) wedle napisu na nagrobku już nie żył — mówię „wedle napisu na nagrobku”, gdyż akt krakowskiego urzędu ławniczego z dnia 7 sierpnia 1620 r. nie dodaje do nazwiska Kochanowskiego „olim”; jedno więc z dwojga: albo pisarz aktu zapomniał dodać owo słówko, albo też kamieniarz, mając podaną niewyraźną liczbę, zamiast IX, wyrył na kamieniu II. [przypis redakcyjny]
55. nieodwłoczny — dziś popr.: niezwłoczny. [przypis edytorski]
56. W literaturze naszej istnieje przekład dwudziestu pięciu pieśni, przypisywany Piotrowi Kochanowskiemu (...) przypuszczenia — Przedmowa do Orlanda Oszalałego (Biblioteka dzieł wyborowych, Nr 181). [przypis redakcyjny]
57. lubo (daw.) — choć, chociaż. [przypis edytorski]
58. nauczone zdroje (...) srogich wyzwolili — wiersz wydrukowany po raz trzeci w Wierzbowskiego Materyałach, s. 51. [przypis redakcyjny]
59. Rękopisy — Z = rkps bibl. hr. Zamojskich w Warszawie; P = rkps bibl. Poturzyckiej hr. Dzieduszyckich we Lwowie; J = rkps bibl. Jagiellońskiej, w Krakowie; C = rkps bibl. ks. Czartoryskich w Krakowie; D = rkps bibl. hr. Tarnowskich w Dzikowie; S = rkps miejskiej t. z. Szersznikowskiej (Scherschnicksche Stadtbibliothek) w Cieszynie; B = rkps bibl. hr. Baworowskich we Lwowie; W = rkps bibl. uniwersyteckiej w Warszawie. Wszystkim zarządom powyższych bibliotek za chętne użyczenie rękopisów, i to na czas dłuższy, przez co to pierwsze krytyczne wydanie stało się możliwym, składam najszczersze podziękowanie. [przypis redakcyjny]
60. J (...) ten rękopis daje nam tekst w poprawnej redakcji anonima, gdy tymczasem Z2 wykazujący znaczne różnice, jest owym brulionem (a raczej odpisem jego), którego Kochanowski, zaskoczony przedwczesną śmiercią, nie zdołał jeszcze poprawić — widocznie i podział na tomy: I–XXV i XVI–XLIV, jest dziełem anonima, gdy tymczasem Kochanowski dzielił nieco odmiennie: t. I = I–XXIII i t. II = XXIV–XLVI. [przypis redakcyjny]
61. Wydawca, mąż uczony i znawca poezji, a nawet sam kawałek poety (...) jego przyjaźń z biskupami: Jędrzejem Lipskim, Jakubem Zadzikiem i Pawłem Piaseckim — [por.] Bandtke, Historja drukarń krakowskich, s. 459. [przypis redakcyjny]
62. porównywując — dziś popr.: porównując. [przypis edytorski]
63. Rękopisy (oznaczenia) — Z = rkps bibl. hr. Zamojskich w Warszawie; P = rkps bibl. Poturzyckiej hr. Dzieduszyckich we Lwowie; J = rkps bibl. Jagiellońskiej, w Krakowie; C = rkps bibl. ks. Czartoryskich w Krakowie; D = rkps bibl. hr. Tarnowskich w Dzikowie; S = rkps miejskiej t. z. Szersznikowskiej (Scherschnicksche Stadtbibliothek) w Cieszynie; B = rkps bibl. hr. Baworowskich we Lwowie; W = rkps bibl. uniwersyteckiej w Warszawie. [przypis edytorski]
64. uczciwe (daw.) — tu: uczciwość; cnota. [przypis edytorski]
65. Murzynowie — [tu:] Maurowie. [przypis redakcyjny]
66. Agramant — syn Trojana, król afrykański. [przypis redakcyjny]
67. cesarz Karzeł — Karol Wielki. [przypis redakcyjny]
68. Trojan — ojciec Agramanta, zginął z ręki Karolowego siostrzeńca, Orlanda. [przypis redakcyjny]
69. sieść (daw.) — usiąść. [przypis edytorski]
70. Orland — syn Milona z Anglantu i Berty, siostry Karola Wielkiego, bohater poematu. [przypis redakcyjny]
71. Herkules — [tu:] Herkules I d’Este, książę Ferrary, ojciec Alfonsa i Hipolita; pozbawiony tronu i wygnany z Ferrary przez brata swego, bękarta Mikołaja I, Leonella, bawił na dworze Alfonsa I, króla Neapolu („króla Katalony”), gdzie zostawił pamięć swych dzieł rycerskich; powrócił z wygnania i objął rządy w Ferrarze dopiero po śmierci Borsa, brata Leonella. [przypis redakcyjny]
72. Hipolit — kardynał Hipolit Este, statysta, wojownik, niepospolity matematyk, mecenas Ariosta. [przypis redakcyjny]
73. przym (daw.) — przyjm;
Uwagi (0)