Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
200. arktyk — północ (od Arktos: niedźwiedzica, wóz). [przypis redakcyjny]
201. antarktyk — przeciw-północ, południe. [przypis redakcyjny]
202. obłuda — duch, mara. [przypis redakcyjny]
203. zabije złego Pontyera — Pontyer, zamek Poitiers we Francji, własność rodziny Maganca; zły Pontyer: potomek panów z Pontieru, tj. Magańczyk. [przypis redakcyjny]
204. Kalaona — Calaon, zamek w okolicy Padwy. [przypis redakcyjny]
205. wyrzuci z niego ślizkie węże — tj. Sforców, którzy w herbie mieli godło mediolańskie, węże; por. XIII 63, w. 2. [przypis redakcyjny]
206. Insubrowie — nazwa narodu w starożytności, mającego swe siedziby nad górnym Padem; tu rozumie poeta przez ten wyraz mieszkańców księstwa mediolańskiego. [przypis redakcyjny]
207. Fryderyk Barbarosa — Fryderyk Barbarossa (1122–1190), cesarz rzymsko-niemiecki. [przypis redakcyjny]
208. Honoryusz wtóry — Honoriusz II, papież (1124–1130). [przypis redakcyjny]
209. Edzelin — Ezzelino da Romano (1194–1254), władca Padwy i Werony, jeden z najokrutniejszych tyranów, jakich znają dzieje. [przypis redakcyjny]
210. Auzonia — inna nazwa Italii. [przypis redakcyjny]
211. Kajusz — cesarz rzymski Kaligula. [przypis redakcyjny]
212. Maryusz — syn chłopa spod Arpinum, dostąpił najwyższych godności w Rzymie; 86 r. przed Chr. [przypis redakcyjny]
213. w mieście bogatem — w Ferrarze nad Padem. [przypis redakcyjny]
214. Febus płaczliwie / Syna swojego wołał (...) żałosne siostry bursztynem płakały (...) Cygnowi łabęcie pióra wyrastały — syn Febusa jest Faeton, który nieszczęśliwą swoją jazdę po niebie przypłacił śmiercią w nurtach Padu; jego siostry Heliady zostały zamienione w topole, wydające bursztyn, a przyjaciel Cygnus w łabędzia. [przypis redakcyjny]
215. Cygnus — przyjaciel Faetonta, zamieniony przez Apollina w łabędzia. [przypis redakcyjny]
216. Aldobrandyn — Aldobrandino d’Este, pierwszy margrabia ferarski. [przypis redakcyjny]
217. Piceny — Picenowie, mieszkańcy Picenum, krainy leżącej w środk[owej] Italii, nad Morzem Adriatyckim; dziś Marca d’Ancona. [przypis redakcyjny]
218. Umbry — Umbrowie, mieszkańcy starożytnej Umbrii w środkowej Italii nad Morzem Adriatyckim, na zachód od Etrurii (Toskanii). [przypis redakcyjny]
219. Pezar — miasto nad Adriatykiem w środkowych Włoszech. [przypis redakcyjny]
220. Troent — rzeka; wpada pod Askoli do Morza Adriatyckiego. [przypis redakcyjny]
221. Izauryn — rzeka Isauro we Włoszech, wpada do Morza Adriatyckiego pod miastem Pesaro. [przypis redakcyjny]
222. od Troentu aż do Izauryna — marchia Ankońska. [przypis redakcyjny]
223. Redzio — Reggio, miasto w księstwie modeńskim. [przypis redakcyjny]
224. Adria — nowsze wydania krytyczne np. Caselli, mają Andria: miasto pod Bari w południowych Włoszech. [przypis redakcyjny]
225. Karzeł wtóry, król Sycyliej — Karol II Andegaweński (1254–1305), z przydomkiem „Kulawy”, syn Karola I Andegaweńskiego, król Sycylii od 1285. [przypis redakcyjny]
226. Faenca — miasto w środkowych Włoszech, niedaleko Rawenny. [przypis redakcyjny]
227. Adrya — miasto w północnych Włoszech, od którego Morze Adriatyckie otrzymało nazwę. [przypis redakcyjny]
228. Imię dali od wonnej różej — poeta ma na myśli miasto Rowigo, rzymskie Rhodigium, które wyprowadzano od [gr.] ροδον [rodon]: róża. [przypis redakcyjny]
229. miasto, które w śrzodku rybnych jezior stoi — Comacchio nad Padem, niedaleko ujścia. W czasie burzy chronią się ryby morskie do koryta Padu, gdzie je mieszkańcy Comacchio z łatwością poławiają i dlatego „radzi niepogodzie” w. 5. [przypis redakcyjny]
230. Argenta — miasto nad odnogą Padu, Po di Primaro. [przypis redakcyjny]
231. Lug — Lugo, wieś w prowincji Vicenza w północnych Włoszech. [przypis redakcyjny]
232. Mikołaj — Mikołaj d’Este, ojciec Leonella, Borsa i Herkulesa I. [przypis redakcyjny]
233. rady Tydeowe — Tideo (Tadeusz) hrabia Conio radził Azzonowi d’Este, wygnanemu z Ferrary, podnieść broń przeciw Mikołajowi d’Este (w. 1). [przypis redakcyjny]
234. Leonello — syn naturalny Mikołaja d’Este (strofa 42), pozbawił tronu i wypędził Herkulesa, ślubnego syna tegoż Mikołaja. [przypis redakcyjny]
235. Borso — nieślubny syn Mikołaja d’Este (strofa 42); panował w Ferrarze po swym bracie Leonellu. [przypis redakcyjny]
236. Herkules — [tu:] Herkules I d’Este, książę Ferrary, ojciec Alfonsa i Hipolita; pozbawiony tronu i wygnany z Ferrary przez brata swego, bękarta Mikołaja I, Leonella, bawił na dworze Alfonsa I, króla Neapolu, („króla Katalony”), gdzie zostawił pamięć swych dzieł rycerskich; powrócił z wygnania i objął rządy w Ferrarze dopiero po śmierci Borsa, brata Leonella. [przypis redakcyjny]
237. Butro — zamek Budrio w okolicy Rawenny; w bitwie pod Budrio w 1482 odznaczył się Herkules I d’Este, ojciec Alfonsa. [przypis redakcyjny]
238. Kalabry — Kalabrowie, mieszkańcy Kalabrii, krainy w południowych Włoszech. [przypis redakcyjny]
239. Lukany — Lukanowie, mieszkańcy Lukanii w południowej Italii. [przypis redakcyjny]
240. król z Katalany (tj. z Katalonii) — Alfons I, król Neapolu. [przypis redakcyjny]
241. lew (...) skrzydlaty — jak wiadomo, herb Wenecji, oznacza też Wenecję samą. [przypis redakcyjny]
242. Alfons — Alfons I, syn Herkulesa I, księcia Ferrary, brat Hipolita. [przypis redakcyjny]
243. Hipolit — kardynał Hipolit Este, statysta, wojownik, niepospolity matematyk, mecenas Ariosta. [przypis redakcyjny]
244. Tyndarski łabąć — Jowisz (Zeus) pod postacią łabędzia nawiedzający żonę Tyndareusa, Ledę. [przypis redakcyjny]
245. Lakonowie, Tyndarskiego łabęcia przesławni synowie — Kastor i Polluks, synowie Tyndareusa, króla Sparty w Lakonii; jeden z nich, Polluks, był synem Jowisza (Zeusa) — łabędzia. [przypis redakcyjny]
246. ...z matką, czy z macochą — rozumie tu zapewne Kościół rzymski, którego głowa, „pasterz przewielebny” (54, 2) Juliusz II, zawzięty wróg Alfonsa, połączył się przeciw niemu z Wenecjanami, ale „w polach między Zaniolem, Padem i Santernem” (53, 8) poniósł sromotną klęskę. [przypis redakcyjny]
247. Medea — żona Jazona, żeby się pomścić na nim za złamanie wiary, zabiła własnych dwóch synów. [przypis redakcyjny]
248. wojska romańskie (wł. le genti da Romagnia) — z Romanii, krainy sąsiadującej od południa z księstwem ferarskim, a należącej do papieża. [przypis redakcyjny]
249. Zaniol — Zanniolo, kanał spławny, uchodzący do Po di Pomaro pod Bastią. [przypis redakcyjny]
250. Santern — rzeka Santerno, prawy dopływ Padu (Po-Primaro). [przypis redakcyjny]
251. Bastya — Bastia del Genivolo, szańce nad rzeką Zanniolo w północnych Włoszech. [przypis redakcyjny]
252. Maron — poeta rzymski P[ublius] Wergilius Maro, autor epopei Eneis, Sielanek i Ziemiaństwa; zm. 70 po Chr. [przypis redakcyjny]
253. skrzydlaty lew — jak wiadomo, herb Wenecji, oznacza też Wenecję samą. [przypis redakcyjny]
254. Herkules, wtóry zięć królowi wielkiemu — Herkules d’Este, syn Alfonsa, pojął za żonę Renatę, córkę króla francuskiego („wielkiego”), Ludwika XII. [przypis redakcyjny]
255. Hipolit — syn Alfonsa I d’Este, synowiec kardynała Hipolita. [przypis redakcyjny]
256. Franciszek — Franciszek d’Este, syn Alfonsa I. [przypis redakcyjny]
257. dwaj Alfonsowie — Alfons i Alfonsino, naturalni synowie Alfonsa I. [przypis redakcyjny]
258. obłuda — [tu:] duch, mara. [przypis redakcyjny]
259. ci dwaj smętni — byli to dwaj synowie Herkulesa I, prawy syn, Ferdynand, i nieślubny, Juliusz. Zaplątani w spisek przeciw swym braciom, Alfonsowi i Hipolitowi, zostali, gdy się rzecz wykryła, skazani na śmierć, lecz na szafocie ułaskawieni na dożywotnie więzienie. [przypis redakcyjny]
260. popędliwy potok — rwący potok. [przypis redakcyjny]
261. pry (daw.) — prawi, rzecze. [przypis redakcyjny]
262. jemi (daw.) — nimi. [przypis redakcyjny]
263. spiża (daw.) — spiż. [przypis redakcyjny]
264. Libia — dawna nazwa Afryki północnej. [przypis redakcyjny]
265. Brunel — król Tyngitany, słynny złodziej. [przypis redakcyjny]
266. rozoko patrzy (daw.) — zezem patrzy. [przypis redakcyjny]
267. spatrzyć się (daw.) — spróbować się, zmierzyć się. [przypis redakcyjny]
268. Bordeja — miasto Bordaux we Francji. [przypis redakcyjny]
269. pobliżu (daw.) — w pobliżu. [przypis redakcyjny]
270. hipogryf — zwierz bajeczny: pół gryfa a pół konia. [przypis redakcyjny]
271. zdrowie — [tu:] życie. [przypis redakcyjny]
272. frantowskie — (przysłówek) po frantowsku. [przypis redakcyjny]
273. kosztować się z kim (daw.) — próbować się z kim. [przypis redakcyjny]
274. Tuskańskie (morze) — Morze Tyrreńskie. [przypis redakcyjny]
275. Słowieńskie (morze) — il mare Schiavo, Morze Adriatyckie. [przypis redakcyjny]
276. Kameldoł — Camaldoli w Apeninach, słynny klasztor, kolebka kamedułów. [przypis redakcyjny]
277. fuk (daw.) — łajanie, krzyk, groźba. [przypis redakcyjny]
278. zawodnik (daw.) — koń biegający w zawód, koń w ogóle. [przypis redakcyjny]
279. drzewo — [tu:] kopia; [drzewce]. [przypis redakcyjny]
280. blach — blacha, część zbroi. [przypis redakcyjny]
281. gryf — zwierz bajeczny z lwim tułowiem, a głową i skrzydłami orlimi. [przypis redakcyjny]
282. Ryfejskie góry — tak nazywali starożytni góry gdzieś na dalekiej północy leżące (Ural?). [przypis redakcyjny]
283. nie poszło — [tu:] nie udało się. [przypis redakcyjny]
284. trząść porożem — [tu przen.:] stawiać się wrogo, grozić. [przypis redakcyjny]
285. zwyciężny (daw.) — zwycięski. [przypis redakcyjny]
286. zmarska (daw.) — zmarszczka. [przypis redakcyjny]
287. dośpiewać — [tu:] dojrzeć. [przypis redakcyjny]
288. nie porz (daw.) — nie psuj, nie udaremniaj. [przypis redakcyjny]
289. charakter — [tu:] znak, pismo. [przypis redakcyjny]
290. (Bradamanta) została raniona — według Bojarda (ks. III p. 3. i 4.) rzecz miała się tak: W bitwie Franków z Saracenami pod Montalbanem przyszło do strasznej walki między Bradamantą a Rodomontem, królem Algieru. Wtem nadjeżdża Rugier i przynosi wiadomość o zupełnej porażce Karola Wielkiego Bradamanta prosi tedy Rodomonta, iżby walki zaprzestać, gdyż chce w tej ciężkiej chwili połączyć się z cesarzem. Rodomont jednak odmawia. Wtedy Rugier, lubo sam Saracen, podjął się dalszej walki z Rodomontem w zastępstwie dziewicy. Ta oddala się, lecz niespokojna o los Rugiera, wraca po chwili, właśnie w tym czasie, kiedy Rodomont, ogłuszony cięciem Rugiera, wypuścił z ręku miecz i wodze. Szlachetność Rugiera, który nie korzystał ze swej przewagi, skłoniła króla algierskiego do zaprzestania walki. Po oddaleniu się Rodomonta zapytuje Rugier chrześcijanina o stan i imię i jakież było jego zdziwienie, gdy w mniemanym rycerzu odkrył cudownej urody dziewicę. Oboje uczuli naraz moc i potęgę niezwalczonej miłości. Wtem nadbiega hufiec Saracenów i jeden z nich ciął Bradamantę w odkrytą głowę. Kochankowie rzucają się na napastników, ale w wirze walki tracą się z oczu i odtąd przez długi czas nie mogli się znaleźć. [przypis redakcyjny]
291. wodze — 4 przyp. [B.] lm. [przypis redakcyjny]
292. Frontyn — rumak Rugiera. [przypis redakcyjny]
293. Ganimedes — syn Trosa, króla trojańskiego, przez orła dla swej piękności na rozkaz Jowisza (Zeusa) porwany, pełnił na Olimpie służbę podczaszego. [przypis redakcyjny]
294. Gdy [słońce] z rakiem w towarzystwie koło swe obchodzi — [por.] „Gdy słońce Raka zagrzewa” (Pieśń świętojańska o Sobótce Kochanowskiego). Podczas letniego przesilenia dnia z nocą wchodzi słońce w konstelację Raka. [przypis redakcyjny]
295. Kalidońskie lasy — szkockie; Szkocja nazywała się w starożytności Kaledonią. [przypis redakcyjny]
296. Trystan — jeden z najsławniejszych rycerzy „Okrągłego Stołu”. [przypis redakcyjny]
297. Art — Artur, król brytyjski, odnowiciel zakonu „Okrągłego Stołu”; miał żyć w V wieku. [przypis redakcyjny]
298. bohatyrów przesławnych onego / Dawniejszego zakonu — poeta ma na myśli zakon „Okrągłego Stołu”, założony za poradą Merlina przez starego króla brytyjskiego, Utra Pandragona, a odnowiony przez syna jego, Artura. [przypis redakcyjny]
299. Beroiki — miasto Berwick nad ujściem rzeki Tweed, na granicy Anglii i Szkocji. [przypis redakcyjny]
300. dzieją komu (daw.) — [tu:] nazywają. [przypis redakcyjny]
301. gdzie — [tu:] jeżeli. [przypis redakcyjny]
302. Atlańska granica — północna Afryka, gdzie
Uwagi (0)