Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…

Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?

Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.

Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Ludovico Ariosto
Epoka: Renesans
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto

Idź do strony:

ciele subtelnem dziewczem miejsce ulubiły?«

Jako na nocnej scenie1793 miedzy pochodniami

Tysiąc nimf najwdzięczniejszych widać z obrazami,

Kiedy się czarna nagle zasłona przerwała,

Najpiękniejsze persony co nam zakrywała;

Jako, gdy jasnej twarzy z chmur słońce dobędzie,

Przeraźliwsze z promienia strzały ciska wszędzie:

Tak ta raj w ślicznej twarzy, we wszytkie obfity

Rozkoszy, otworzyła, szyszak zdjąwszy lity.

Już włosy, co jej beł brat uciął z przymuszenia

Dla prędszego w ciemieniu rany zagojenia,

Urosły dosyć długie, tak, iż snadnie w koło

Otoczyła swe niemi śliczne znowu czoło.

Gospodarz w niej wzrok utkwił i tak mu się zdało,

Że ją gdzieś oko jego niedawno widziało.

Im ją barziej poznawa, tem barziej szanuje,

Poważa niewymownie, ludzkość pokazuje.

U ognia siedząc, uszy żartami lubemi

Chcą bawić, aż wieczerzą postawią przed niemi.

Zaczem wnet Bradamanta spytała ludzkiego

Gospodarza, co oka z niej nie spuszczał swego,

Aby jej chciał powiedzieć, skąd wżdy urósł taki

Zwyczaj, iż się tu gość bić powinien wszelaki,

Dawno swój początek wziął i postanowiony

Od kogo. Ten powiada tak na słowa ony:

»Za czasów, gdy Francyej żyznej rozkazowa?

»Faramont, syn Klodyan serdecznie miłował

»Nadobniusieńką pannę z pięknemi przymioty,

»Której równia1794 mieć nie mógł dawny on wiek złoty;

»A tak nieugaszonem płomieniem miłości

»Rozpaliły się jego gorące wnętrzności,

»Aż bez kochanej nie mógł sam wytrwać dziewczyny

»Malusieńkiego czasu, minuty godziny.

»Z wielkiego podejźrzenie urosło kochania;

»Zaczem to miejsce sobie obrał do mieszkania,

»Miejsce mocne, stróżami mieli być którego

»Dziesięć mężów najduższych1795, co ich sam do tego

»Wybrał z młodzi francuskiej. Potem się trafiło

»Aż tu Trystana jakieś szczęście przypędziło,

»Z niem wespół dziewkę śliczną, którą wziął na drodze

»Jakiemuś olbrzymowi, zabiwszy go srodze.

»Przybył Trystan, gdy Febus nurzał w wielkiem łonie

»Oceanowem w tyle Sywiliej konie;

»Prosi, aby beł na noc łaskawie przyjęty,

»Póki od mroków czarnych dzień nie będzie wzięty;

»Próżno, bo Klodyana miłość tak zniewala,

»Aż na ludzkość, okrutny, żadną nie pozwala;

»Nakoniec to uradził i to postanowił,

»Aby tam żaden nogi gość swej nie stanowił,

»Póki nadobna dziewka będzie przebywała

»W zamku: tak go zawisna miłość zagrzewała.

»Ten zaś powtarza swych próśb; ale gdy nic niemi

»Nie zyskuje, wyprawił wnet z odpowiednemi

»Słowy, by mu się stawił i z niem dziesięć jego

»Na kopią według ich prawa rycerskiego;

»Bo zaraz chce ukazać, ufając dzielności

»Swojej, iż gwałt Klodyan uczynił ludzkości.

»Z tą wymową, aby on w zamku sam nocował,

»Gdyby ich z koni zraził, choć nie zamordował,

»A oni zaś przed broną powinni pilnować

»Za pokutę, iż gościa, źli, nie chcą przymować.

»Dla wstydu królewski syn, wziąwszy na się zbroję,

»Wyjechał do Trystana przed fortecę swoję;

»Lecz jego drzewem dużo z swemi uderzony,

»Spadł z konia i za broną zostaje zamkniony.

»Trystan wszedszy do zamku, dziewczynę najduje,

»Co Klodyanowemu sercu rozkazuje;

»Widzi, nieporównaną iż ją obdarzyło

»Gładkością przyrodzenie, tak, iż trudno było

»Namniejszej dać przygany. Mówi z nią, a tego

»Miłość na dworze dręczy, krając do żywego;

»Nie może wytrwać, prosi, woła utrapiony,

»By ją do niego posłać chciał za mury ony.

»A choć to piękna była, Trystan serca swego

»Nie mógł do niej przyłożyć dla sczarowanego

»Napoju1796, który przedtem Izota1797 mu dała,

»Izota, niewymownie co się w niem kochała.

»Przecię dużo1798 się chcąc mścić dzikiej nieludzkości

»Klodyanowej, nie dba na jego miłości;

»»Niesłuszna rzecz — mówi mu — aby z zamku tego

»»Niebieska gładkość wyszła do ciebie, marnego.

»»Ale jeśli na zimnie do dnia spać samemu

»»Przykrzy się, niewczasowi zabiegę ja temu:

»»Mam młodziusieńką pannę — nic to, choć gładkością

»»Twej nie doszła — tęć poślę z chęcią i radością

»»I dam na wolą, abyś z nią poczynał sobie,

»»Jako chcesz i jako się upodoba tobie.

»»Piękniejszą, nie miej za złe, iż w zamku zostawię:

»»Tak rychlej twą nieludzkość zwierzęcą naprawię«.

»Słyszał Klodyan powieść onę wyrzucony,

»Klnie, łaje, a ogień mu serce rozżarzony

»W popiół kruszy: mniejsza się zimno cierpieć widzi,

»Deszcz, grad, wiatr; lecz iż Trystan jawnie z niego szydzi,

»Pociechy wszystkie wziąwszy, to go wskróś przejmuje,

»To w ostatniem skonaniu już, już zostawuje.

»Nazajutrz najbiedniejszy, chocia nie dowierza,

»Bierze wróconą i żal najprzykrszy uśmierza.

»Bo dobry Trystan z swojej wrodzonej ludzkości

»W takiejże, jako ją wziął, oddał mu całości,

»Choć godzien beł despektu i zniewagi wielkiej

»Królewic, co jest próżny wspaniałości1799 wszelkiej.

»Atoli tem się mężny rycerz kontentował,

»Iż na zimnie Klodyan pod niebem nocował,

»Ani przyjąć wymówek takich chciał od niego,

»Że miłość jest przyczyną grubijaństwa jego.

»Bo ta serce szlacheckie uczyni z chłopskiego,

»Ale w chłopskie obracać nie ma szlacheckiego.

»A gdy stamtąd precz jechał Trystan doświadczony,

»Klodyan się też zaraz w insze udał strony,

»Te kraje okoliczne sobie obrzydziwszy,

»Zamek przecię jednemu z swoich poleciwszy

»Z tem dokładem, by chował zawsze zwyczaj taki,

»Iż tu męstwa ma czynić próbę gość wszelaki.

»Kto wygra, kto zarobi serdeczną dzielnością

»Na nieśmiertelną sławę, temu z uczciwością

»Stania w zamku pozwolą; ale zwyciężony

»Za murem na dżdżu, wietrze będzie zostawiony.

»Atoż macie przyczynę zwyczaju naszego,

»Który z dawnych wieków trwa do dnia dzisiejszego«.

Tem czasem, gdy to mówił, stoły przykrywano

I oraz ciepłych potraw dostatek stawiano

Na jednej sali, która takich przestrzeństw była,

Iż do podziwowania każdego wzruszyła,

Gdzie gospodarz z świecami wosku najbielszego

Sam ich z chęcią prowadził od ognia onego.

Ledwie próg Bradamanta z drugą przestępuje,

Alić misternych dosyć obrazów najduje,

Któremi ozdobiono zewsząd białe mury

I umyślnie po kątach wydrożone dziury.

Patrzą i obrok dają zgłodniałemu oku

Ani mogą nasycić subtelnością wzroku;

Już zimne, już potrawy wszystkie się przestały,

A te od lubych zabaw odwieść się nie dały.

Godzina mija pierwsza, druga następuje:

Wszystkiem ta ich bezpieczna1800 biegłość1801 nie smakuje;

Nakoniec, nie wytrwawszy, pan zamku tak rzecze:

»Najedzcie się wprzód, proszę, wszak to nie uciecze«.

Siadły za stół, tą jego mową poruszone,

I już ręce do misy niosły wyciągnione,

Aż ten, komu to właśnie postrzedz należało,

Widząc, iż dziewek pięknych dwie obok siedziało,

»Według prawa — mówi jem — wszak wiecie, naszego

»Jedna tylko powinna być u stołu tego;

»Szpetniejszej przydzie noc tę spać na dżdżu za wroty,

»Piękniejsza gospodarskiej zażyje ochoty«.

Dwom starcom zatem każe, aby zawołali

Letnich białych głów, którem ten sąd w moc podali

Przodkowie onych włości; a ci rozkazanie

Słysząc, co nie podlega namniejszej odmianie,

Wiodą ich. Baby patrzą i zdanie swe dają,

Którem gładkość Amona córce przyznawają,

I jako siłą już jest sławna niesłychaną,

Tak urodą odnosi plac nieporównaną.

Nie bez bojaźni panna z Islandy czekała

Dekretu, który jako prędko usłyszała,

Smutna po stronach patrzy; ale pan zamkowy

Wymawia się, iż tak jest srogi i surowy

Zwyczaj, powiada: »Zwyczaj, dawno stanowiony,

»Nie może być sposobem żadnem odmieniony:

»Odpuść, łaskawa panno, a jedź w inszą drogę,

»Bo ja, bym najbarziej chciał, targać go nie mogę«.

Jako we mgnieniu oka lecie chmury gęste,

Z których strzela po górach piorun błyski częste,

Kryją narozkoszniejszą twarz słońca jasnego,

Co wszystkie uwesela kąty świata tego:

Tak wnet dziewka na przykre rozkazanie zbladła,

Wzrok słupem stanął, cera z ust rumianych spadła;

Mieni się, a w minucie, nie poznać godziny,

Jeśli to ona siedzi, czy przyszedł kto iny.

100

Mieni się gwałtem, wnęrzny żal sercu dojmuje,

Jawnie, iż ją nagły ból przejął, ukazuje.

Lecz mądra Bradamanta zarazem powstała,

Aby strapionej gości pomoc jaką dała;

Mówi, iż mniej uważnie dekreta skazane

Nie mają być na nikiem pierwej wykonane,

Aż druga strona wzajem wysłuchana będzie;

I u niesprawiedliwych taki jest tryb wszędzie.

101

»Ja tej sprawy bronić chcę i ujmę się za to.

»Cóż na tem, przyrodzenie chocia mnie bogato

»Pięknemi dosyć hojnie przymioty nadało?

»Mnie do tych krajów wjechać za męża się zdało

»I sprawy moje męskie podobno widzicie,

»Lubo to za białą płeć wszyscy dziś sądzicie.

»Jestem, nie jestem: na tem co należy komu?

»Jam wjechała do tego jako żołnierz domu.

102

»Siła sama na świecie jam takich widziała,

»Co jem długi włos nosić pieszczota kazała;

»Przecię oni męskiej płci nie zbyli dla tego.

»Więc jeśli nie jako mąż i jam tak dobrego

»Dzisia dostała stania, uważyć możecie:

»Czemuż mię dziewką, czemu białą płcią mieć chcecie?

»A prawa wasze każą, tak mieć chcą zwyczaje,

»Iż dla panny opuścić panna ma te kraje.

103

»Ale nic to, żem białą płcią jest: niech tak będzie,

»Choć z trudnością ponno z was kto tego dowiedzie;

»Jednak, abym ja gładkość tej swą celowała1802,

»Przypaść pewnie nie będę z wami na to chciała,

»Bo tem nagrodę cnoty i męstwa mojego

»Chcecie, widzę, umyślnie ćmić dnia dzisiejszego.

»A słuszna, iż nie stracę tego dla gładkości,

»Czego m szablą nabyła przez swoje dzielności.

104

»Więc choćby też i zwyczaj ten beł między wami

»Przeciwny, iż spać gładsza będzie za wrotami,

»Lub to dobrze lub to źle, jabym nie myśliła

»Stąd wyniść, choćbym takiem uporem grzeszyła,

»Dlatego, że różna jest spórka1803 między nami,

»Co przyznać, jeno chciejcie, moglibyście sami.

»Zwycięstw dziewczych nie pragnę, bo mi w oczach brzydkie,

»A tak ozdoby męstwa straciłabym wszytkie.

105

»Gdzie zysk z stratą w jednakiej widziemy być cenie,

»Głupi, kto na to sam się waży i swe chcenie;

»Lecz niebezpieczeństwo zaś gdy sława celuje1804,

»Miłe tam garłowanie i praca smakuje.

»Ale zdadząli się złe komu te wywody,

»Znać, że nie dba o przyjaźń, nie chce znać do zgody;.

»Bo drzewem i wszystkiemi ukazać siłami

»Ja chcę, iż godna zostać dziś ta panna z nami«.

106

Tak córka Amonowa, wzruszona ludzkością,

Nie pozwala, by gościa z tą nieuczciwością,

Gdzie deszcz nagęstszy pada, wygnana być miała,

Gdzie niepogoda wiatry i grady wzbudzała.

Gospodarza słusznemi miękczy wywodami,

Zarazem ten przypada z drugiemi gościami

Na jej zdanie; nakoniec wszyscy uradzili,

Onej nocy pospołu aby z sobą byli.

107

Jako słonecznem ogniem upalone zioła,

Wdzięczną straciwszy krasę, pochylają czoła,

Kiedy wiatr w kanikułę1805 od południa wieje,

Lasy schną, trawy w popiół idą, ziemia mdleje;

Jeśli deszcz pożądany znagła na nie spadnie,

Biorą przyrodzoną moc, odżywią się snadnie:

Tak za obroną mężnej dziewki otrzeźwiała

Islandka i twarz pierwszą znowu ukazała.

108

Z ochotą, której jeszcze dotąd nie tykali,

Wieczerzą jeść zarazem wszyscy poczynali.

Dobra myśl1806 roście, troski zbyli, niemasz trwogi,

Twarz się rumieni znowu u dziewki niebogi,

Wesoły wzrok obraca. Ale z drugiej strony

Trapi zaś Bradamantę żal, na czas tajony,

Westchnienie się jej z piersi głębokich wymyka;

Zmilkła, myśl, mowę w gębie zdumiałej zamyka.

109

Po wieczerzy prędko się obie pokwapjły,

By oczy malowaniem ślicznem nasyciły;

Pomaga jem gospodarz kompaniej spólnej,

Daje wolej na wolą wszystko czynić wolnej.

Świec dostatek zapalił po kątach szerokich,

By mogli dojrzeć lepiej obrazów wysokich,

Na które z jaką obie patrzyły chciwością,

W drugiej pieśni powiedzieć chcę z wielką pilnością.

Koniec pieśni trzydziestej wtórej.

XXXIII. Pieśń trzydziesta trzecia Argument

Bradamanta na sali Francuzów serdecznych

Obrazy wojen widzi, a oni walecznych

Włochów gromią w ziemi ich, lecz przecię ten mają

Zysk nakoniec, iż tyły sromotnie podają.

Z Serykanem się Rynald u fontany schodzi

I straszny pojedynek o Bajarda zwodzi.

Harpie Astolf wygnał dźwiękiem rogu swego

I tu koniec trąbienia czyni ogromnego.

Allegorye

W tej trzydziestej trzeciej pieśni w osobie Synapowej, którą położył autor na podobieństwo zmyślonego Fineusa, uważysz, jako częstokroć wielkie bogactwo i szczęście snadno od bojaźni bożej człowieka tak odwodzi, iż i wojnę przeciwko niemu podnosić równiejsza zda mu się rzecz; tego przykład masz w olbrzymach, którzy góry na góry kładąc, samego zrzucić chcieli z niebios Jowisza. Potem kładzie nasz autor osobliwej dobroci boskiej przykład, iż Synapowi długo trwać w grzechu nie jeno nie dopuścił, ale i czasu do pokuty słusznego pozwoliwszy, przez dziwny środek z nieszczęścia wyrwał zaś przykrego.

1. Skład pierwszy

Tymagoras1807, Parrazys1808, Polignotus1809 sławny

Protogen1810 z Apellesem1811, Apollodor1812 dawny,

Tymant1813, Zeuksys i inszy, co wieku swojego

W nauce malarskiej sobie nie mieli równego

I których słodka dotąd sława będzie trwała,

Choćby z jadu pukać się skrzętna Kloto1814 miała,

Póki pisma

Idź do strony:

Darmowe książki «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz