Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Krótki opis książki:
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
hałastry, wszystko co pole przykryła,
Jakiej nie da Francya, choćby więtszą była.
87
Krzyk surm, bębnów, trąb strasznych wszędzie się rozlega,
Powtórzonemi głosy Echo gór dosięga;
Konie żartkie rżą, kwiczą głosy rozmajtemi
Wrzaski się pod obłoki snują wysokiemi.
Wojska gwałtowne stoją w oczach omamionych
Arabów z pokus i larw, z piekła wypuszczonych:
Strach ich chwyta za boki, tem skrzydła przyprawia
Do nóg, tych w pół obozu zabitych zostawia.
88
Nie zapomniał Agramant Rugiera swojego,
Co jeszcze chory leżał w namiocie u niego;
Na konia go, co lekko niesie, wsadzić każe,
Z rycerzów doświadczonych dość przydawszy straże,
A potem, gdy na miejsce takie przyjechali,
Iż się niebezpieczeństwa już nie spodziewali,
W łodzi go wieźć do Arle wcześnie1750 rozkazuje,
Gdzie sam poprzedzić lądem wojsko obiecuje.
89
Ci, co przed najostrzejszą szablą uchodzili
Rynaldową, ku lasom twarzy obrócili;
Ze sto tysięcy albo co mniej w kupie onej
Mógł ich liczyć, z stanowisk swoich rozpłoszonej;
Farbują krwią, co się z ran leje strumieniami,
Czarne role i piaski żółtawe z trawami.
Gdy siecze w tył zwyciężca, sam Gradas bezpieczny
Śpi, mając swój w obozie namiot ostateczny.
90
Jak zaś rozruch gwałtowny doszedł uszu jego,
Rad z dusze, słysząc imię Rynalda zacnego,
Zaledwie nie szaleje król hardy z radości,
Wesele mu objęło serce i wnętrzności;
Chwali i Makonowi dziękuje swojemu,
Iż ku szczęściu nocy tej przyszedł tak wielkiemu,
Które mu nagle wraca Bajarda dzielnego,
Co mu niemasz na świecie cnotami równego.
91
Pragnął — ale już sami czytaliście o tem —
Ten król, by też z najwiętszem mieć szablę1751 kłopotem
Duryndanę u boku jak najprędzej swego,
Po niej konia, co Rynald na niem siedzi tego,
I umyślnie w te kraje z wojskiem się swem stawił,
Aby zamysłów skutek w porę własną wprawił;
O co i przed tem już on wyzwał beł mężnego
Rynalda w krwawe szranki Marsa żelaznego.
92
I na brzegu u morza miejsce sobie dali,
Aby się o dobrego konia rozpierali;
Lecz wszystko swą mądrością mieni Malagidzi,
Co zbytniem czarnoksięstwem przyszłe rzeczy widzi,
I Rynalda na deszcze każe nieść na morze
Prócz naruszenia zdrowia piekielnej potworze1752 —
Długoby pisać o tem — Gradasowi zasię
Zdał się Rynald niewieściuch marny po tem czasie.
93
Dlatego, gdy usłyszał, iż Agramantowe
On napadszy obozy, śmierci i surowe
Rany każdemu, kto się nawinął, zadaje,
Porywa się i rączo z łóżka swego wstaje.
Wdział zbroję, na Alfanę wsiadł, jedzie w obozy
Przez tak ślepą noc, pełen i gniewu i grozy;
Zabija, kogo potka, nie dba, lub to swoi
Zastąpili na drodze lub kto z naszych stoi.
94
Już się przez namocniejsze wojsko przebił, woła
Rynalda, co dać głosu duże garło zdoła;
Gdzie najgęstszy trup leży, prosto się udaje,
Nieuleczone rany z obu stron zadaje.
A jako trafunek chciał, zeszli się i razem,
Aż skry do obłoków szły, swem ścięli żelazem;
Bo drzewa ich w tysiąc sztuk tak się zdruzgotały,
Iż trzaski nieba i gwiazd jasnych dosięgały.
95
Jako poznał Rynalda Serykan zacnego,
Nie z znaku, co we śrzodku beł puklerza jego,
Lecz przez najokrutniejsze razy, gdy surowy
W ocemgnieniu afryckiem gminom ścinał głowy,
Więc po Bajardzie, który z inszemi przymioty
Żartkiem orłom mógł zrównać najprędszemi loty,
Krzyknął nań, czci uwłócząc: »A tak to trzymają
»Umowę, gdy rycerze bić się słowo dają?«
96
Przyda potem: »Ponno ty, skrywszy się przedemną,
»Mniemałeś, iż już nigdy nie ujrzysz się ze mną?
»Patrz, jakoś się oszukał: tu zdybawszy ciebie,
»Gniew pomstą, a uciechą nakarmię sam siebie.
»Wiedz pewnie, choćbyś poszedł w piekielne nizkości,
»Lubo wzięty do górnych stąd beł wysokości,
»Trafiłbym tam za tobą i konia wziął tego,
»Boś nie godzien, gdyż światem szalisz1753, tak dobrego.
97
»A jeśli serca nie masz ze mną krwawem bojem
»Rozeprzeć się i raczej chcesz być za pokojem,
»Widząc, żeś mi nie rówien, i wolisz swojego
»Ochronić zdrowia, a zbyć cale uczciwego,
»Dajże konia, a już żyj, kiedyć żywot miły,
»A moje zaś tak straszne w oczach twoich siły.
»Żyj, ale konia nie miej odtąd na czas wszelki,
»Bo rycerskiemu czynisz stanowi wstyd wielki!«
98
Na te słowa z Ryciardem Gwidon niecierpliwy
Dobył miecza i już, już, srogiej pomsty chciwy,
Do Serykana leci, aby mu ukazał,
Iż z tak przykremi słowy głupie1754 się odważał;
Ale go rączo Rynald serdeczny dogoni,
Hamuje, trzyma, prosi, nie dopuszcza broni,
Mówiąc: »Mnież sił nie staje, ja rąk nie mam swoich,
»Abym się zaraz zemścił krzywd, despektów moich?«
99
Potem na poganina krzyknie gniewliwego:
»Gradasie, pokazać ci chcę wnet, iż mojego
»Omieszkania przyczyna dziwnie słuszna była,
»Co mi z tobą u morza bić się zabroniła.
»Wiedz to, żem cię tam czekał, a jeśli rozumiesz
»Inaczej, praw rycerskich znać iż sam nie umiesz.
»Kłamcą jesteś i słowa mówisz tu kłamliwe,
»Abych związki praw naszych rwać miał świątobliwe.
100
»Ale nim się czyn Marsa zacznie miedzy nami,
»Słuchaj wymówki mojej, co ją wywodami
»Prawdziwą być pokażę najsprawiedliwszemi,
»A nie szczyp na uczciwem słowy tak przykremi.
»Potem z ostatnią własnych sił o konia probą
»Będziem pieszo, jakośmy rzekli, czynić z sobą
»Na osobliwem miejscu, nie wziąwszy żadnego
»Przyjaciela i sługi na ten plac swojego«.
101
Ludzki beł i wspaniałych Gradas zawsze myśli;
Dlatego, nim do bitwy spólnej z sobą wyśli,
Słuchać go bez tesknice z chęcią obiecuje
I z niem na osobny brzeg sekwański wstępuje.
Gdzie Rynald powieda mu rzecz samę prawdziwie,
Jak beł na morze wiatrem wzięty nieszczęśliwie;
Powieda mu, ten słucha, a dla lepszej wiary
Klątew zażywa częstych i przysiąg bez miary.
102
Potem zawołać kazał i Malagizego
Do spólnych rozmów, sprawcę przypadku owego,
Aby sam wyznał, jako nadoskonalszemi
Oszukał go sztukami czarnoksiężniczemi.
Ten prawi historyą, a oni słuchają;
Potem, gdy mówić przestał, znowu przysięgają,
Rynald zwłaszcza, iż prawdy tej życzy dowodzić
Bronią i prędko we krwi Gradasowej brodzić.
103
Nie od tego i Gradas, wojna mu smakuje,
Której najprędszy koniec widzieć usiłuje;
Ufa męstwu, potędze, siłom i śmiałości,
Bajardowe mu w oczach tkwią cnoty, dzielności.
Zaczem o plac jem tylko idzie umówiony,
Bo się na brzegu nie chcą bić u Barcellony,
Żeby to w długą1755 nie szło; ale świt do tego
Rany i miejsce znaczą u źrzódła jednego
104
Z tem dokładem, iż Rynald Bajarda przywiedzie,
Który zwyciężcy łupem i korzyścią będzie.
Jeśli Rynalda Gradas pożyje dobrego,
Zaraz go, zaraz weźmie tak, jako własnego;
Jeśli też Mars użyczy szczęścia Rynaldowi,
Iż zdrowie lub to mieczem weźmie Gradasowi
Lub w ręce, poddawszy się, wpadnie poimany,
Ma mu ustąpić szable, mocnej Duryndany.
105
Dowiedział się beł — i żal miał z tego niemały —
Od Fiordylizie Rynald, jakom pisał, śmiały
O nieszczęsnem przypadku brata stryjecznego,
Iż szalonem zostawszy, różne świata tego
Obchodził, zostawiając straszne znaki, kraje,
Gdzie Apollo zapada i gdzie jasny wstaje.
Wiedział i to, iż szabla najkochańsza jego
Dostała się do ręku Gradasa mężnego.
106
To kiedy, miedzy sobą spólnie umówili,
Do sług swoich obadwa na zad powrócili.
Gdzie Rynald Serykana z ludzkości wrodzonej
Do kompaniej prosił, blizko zostawionej.
Nazajutrz, gdy godzina była do świtania,
Obadwa zbroje wdziali swe bez omieszkania
I schodzą się, jak słowo rzekli, u fontany
Dla Bajarda rozlewać krew i Duryndany.
107
Bracia, powinni, wszyscy, co z dusze miłują
Rynalda, smutni chodzą, barzo się frasują;
Bitwa, straszliwa bitwa z mężem doświadczonem
Trapi ich, w miejscu zwłaszcza pustem, odłączonem;
Niezmierną siłę Gradas ma z wielką dużością1756,
W oczach jad wściekły, w twarzy gniew z zapalczywością,
Broń do tego u boku wisiała miąższego,
Co najtwardszy przenika blach z kruszcu przedniego.
108
Malagizy nań oczy obraca życzliwe,
Serca strach i nadzieje sięgają wątpliwe;
A choć mógłby on snadno tej zbyć przykrej trwogi,
Rozerwawszy fortelmi pojedynek srogi,
Ale iż wszystką siłą brat na to stryjeczny
Udał się, tak śmiały być nie chce i bezpieczny1757;
Że mu markotno, że mu niemiło, wie pewnie,
Co go uniósł z pierwszych trwóg przez morze na drewnie.
109
A choć to między strachem i między nadzieją
Są wszyscy, Rynaldowi jednak serce grzeją
Bezpieczeństwo1758 z weselem i jest tej ufności,
Iż tryumf najsławniejszy odniesie z dzielności.
Cieszy bracią, znak pięknej na twarzy ochoty
I męskiej okazuje wzór dziadów swych cnoty;
Idzie, wspaniałej pomsty chęcią uwiedziony,
Aby wieńcem zwycięstwa został ozdobiony.
110
I ten i ów do źrzódła skoro przyjechali,
Gdzie miejsce do czynienia sobie wczora dali,
Miłość jakąś i wprzód chęć wielką oświadczają,
Wiernych kształtem przyjaciół wpół się obłapiają,
Jakby z jednej krwie oba urodzeni byli
Lub w ścisłem towarzystwie niemały czas żyli.
Cóż po tym: w oka mgnieniu biją się serdecznie,
O czem wam niezadługo powiem dostatecznie.
Koniec pieśni trzydziestej pierwszej.
Orland szalony
Tom III