Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…

Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?

Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.

Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Ludovico Ariosto
Epoka: Renesans
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto

Idź do strony:

jako go z jej bracią przy źrzódle najduje,

I miejsce, gdzie jej konia wzięto, ukazuje.

I jako z niem pospołu dzień cały jechała,

Chcąc, aby Sarracena zbójcę ukazała,

Co się ważył dziewczynie mdłej konia dzielnego

Wziąć gwałtem, gdy go wiodła umyślnie do niego;

Jako się zaś minęli, goniąc go na drodze,

Jak się o to frasował i gryzł Rugier srodze

I co mu za przyczyna pośpieszyć nie dała

Do Montalby z nią wespół, szczerze powiadała.

Odnosi i sekretne słowa, jej zlecone,

Daje drugie na piśmie, karcie powierzone.

Bradamanta list bierze rękami smutnemi

I oczyma nań patrzy, łzami zalanemi;

Czyta, a im zatłumić barziej usiłuje

Pożar w sercu, tem więtszy coraz się zajmuje.

Pała gniewem, małą ma nadzieję miłości,

Pełna bojaźni, pełna różnych wątpliwości.

Bo przez ten czas Rugiera czekała samego,

Nie listu, który musi wziąć na miejscu jego;

Twarzą nażałościwszą nieba wyjaśnione

Smutna dziewka zarazem czyni zachmurzone.

List do serca przyciska i po tysiąc razy

Całuje, na Rugiera choć ma swe urazy,

A iż go ogniem tesknic wnętrznych nie spaliła,

Łzy bronią, które z oczu obficie cedziła.

Po sześć, siedmkroć kartę przewraca i czyta

I o kochanku swojem ustawicznie pyta;

Rozkazuje Hipalce, aby powiedała

Poselstwo znowu, które w swem zleceniu miała.

Wzdycha ciężko i żalu uspokoić swego

Nie chce, póki Rugiera nie ujrzy samego.

Hipalka serce smutki pociechami bawi,

Przysięga, w krótkiem czasie iż się do niej stawi.

W piętnaście dni nawięcej miał Rugier nawiedzić

Do Montalby lub jeszcze i ten czas uprzedzić;

Tak upewnił i tak chciał, aby powiedała,

Gdy się do Bradamanty Hipalka wracała.

Ale tej przygody tkwią w oczach nieszczęśliwe,

Wie, iż na każdem miejscu strzały nieleniwe

Na ludzki naród zwykły wysyłać i onych

Naczęściej zażywają w wojnach ukrwawionych.

»Niestetyż — mówi — tak to upór głupi w tobie:

»Tych czcisz, którzy krew twą lać za cześć kładą sobie;

»Tem zaś boleści dajesz śmiertelnej przyczyny,

»Co w ich oczach wdzięczniejszy nie jest nad cię iny.

»Kogobyś miał miłować, Rugierze kochany,

»Temu przykre zadajesz swą niełaską rany;

»A na jawną nieprzyjaźń kto zarobił tobie,

»Szanujesz go, służysz mu, czcisz, poważasz sobie.

»Wiesz bez chyby, wiesz dobrze, bo i same skały

»Na tak okrutny patrząc uczynek, wzdychały,

»Iż Trojan zabił ojca umyślnie twojego,

»Trojan, co dla potomka ważysz zdrowie jego.

»Takaż to pomsta być ma, którą ty krwi swojej

»Koniecznie masz uczynić z powinności twojej!

»Taka mojej zapłata serdecznej miłości,

»Iż wytchnąć ducha muszę, nędzna, z biednych kości?«

Tak mówiąc Bradamanta, jak do obecnego

Rugiera, kropi łzami twarz płaczu gorzkiego.

Hipalka żal uśmierza, tesknice rozwodzi,

Stokroć w jednej godzinie cieszyć ją przychodzi;

Z klątwami rozmajtemi przysięga jej śmiało,

Iż wiarę z obietnicą strzyma Rugier cało,

Tylko ona ma czekać dnia pomienionego

Cierpliwie, z serca bojaźń wypędziwszy swego.

Nadzieja, która w piersiach miłością zranionych

Mieszkać zwykła, źrzenice dwie oczu zaćmionych

Rozwesela poniekąd i troski hamuje

W Bradamancie, Hipalka gdy jej ukazuje,

Iż niesłusznie Rugiera przed czasem takiemi

Lży słowy, wiatr skargami stanowiąc próżnemi.

»Nie dotrzyma-li wiary po terminie swojej,

»Już on niełaski w ten czas będzie godzien twojej«.

Tak mówi sługa wierna, a nie myśli o tem,

Iż Rugier, przerażony niemniejszem kłopotem,

Przysięgę złamać musi i przerwać ustawy,

Kiedy tak niefortuna, los chce niełaskawy.

Na łóżku w ciemnem miejscu, tesknic pełen, leży,

Gdzie sam nędznik nie może, tam myśl prędka bieży:

Miedzy śmiercią i zdrowiem na poły wątpliwy,

Swej Bradamanty stawia w oczach obraz żywy.

Ta zaś, miłością zjęta, gdy darmo czekała

Dni kilka, które dosyć pilno rachowała,

Gryzie się, inszej znowu iż niema nowiny,

Różne w myślach niepewnych roją się przyczyny.

Bo choć to od Hipalki i od rodzonego

Słyszy często o wiernej Rugiera swojego

Miłości przeciw sobie, przecię ją trapiła

Jedna rzecz, co się w głowę świeżo jej wlepiła.

Marfizy męstwo, ludzkość i śliczną urodę

Swoje nieszczęście, swoję rozumie być szkodę.

Bo iż z Rugierem wespół do króla jechała,

Aby obleżonego w trwogach ratowała,

Chwali z tem przedsięwzięciem zamysły wspaniałe,

Ale jej źle coś wróży serce ociężałe:

Boi się godnej siebie cnotą kompaniej,

Tusząc, iż do żałości da przyczynę czyjej.

»Jeśli jest tak nadobna, jako powiadają —

»Myśli sobie — ci, co ją i jej gładkość znają,

»Nie będzie dziw, że Rugier wesoły i młody

»Zakocha1714, więźniem kształtnej zostawszy urody.

»Ale zaż mej zapomnieć niewdzięcznik miłości,

»Zaż takiej nabawić mię będzie chciał żałości?«

Tak myśląc ustawicznie, bladła i wzdychała,

Dnia, którego się stawić obiecał, czekała.

Czeka najutrapieńsza dziewka i trwa w błędzie,

Aż tem czasem na Jasną Rynald Górę wjedzie,

Rynald, co wszystkę bracią przechodzi dzielnością,

Nie pierworodztwa, nie lat dojrzałych zacnością,

Rynald, co męstwa swego sławnemi dziełami

Świeci, jak złote w pół dnia słońce promieniami.

Już dziewięć bił, do zamku gdy wjechał swojego,

A z czeladzi chłopczyka miał tylko jednego.

Jego przyjazdu własna ta przyczyna była:

Wieść rącza nowiny mu przykre oznajmiła,

Gdy z Brawy1715 do Paryża powracał wielkiego,

Na ślad chcąc Angeliki paść i brata swego,

Z Malagizem Wiwian iż w łykach zostali,

Które jem Maganzowie chytrze zgotowali;

On, aby ich co prędzej z więzienia wybawił,

Na Jasną Górę przeto biegł i swem się stawił.

Matkę, żonę i dzieci obłapia, całuje,

Od których inakszych się wieści dowiaduje,

Jak z Rugierem Marfiza, jednaką dzielnością

Sławna para, pobili zdrajców i wolnością

Dwu braci, puściwszy ich z oków, darowali

I w dalszy czas do posług chęć ofiarowali.

Dziwuje się, widząc ją, Rynald tej ludzkości,

Serce mu ogniem pała nowotnej miłości.

I z rodziną ma różne uciechy kochaną;

Tak więc, gdy przez długi czas ujrzy opłakaną

Matkę najświegotliwsze jaskółczę, a ona,

Miłością przyrodzoną dziwnie zniewolona,

Pokarmy w pyszczku niesie, któremi zgłodniałe

I odżywia i cieszy oraz ptaszę małe.

Ale iż one dwa dni zdadzą się mu rokiem,

Znowu chce jak najrętszem stamtąd wybiedz krokiem.

Ryciardota, Alarda bierze, Ryciardyna

W drogę i kęs starszego z niemi Gwyciardyna1716;

Malagiz też, Wiwian tak ochoczy byli:

W domu jeszcze swe zbroje na grzbiety włożyli.

Umyślnie Bradamanta przy matce została:

Tkwi jej w głowie czas, co go teskliwa czekała,

Braciej się wymówiwszy, iż dla zdrowia złego

Nie może towarzystwa dopomódz lubego.

I prawdę ona mówi, bo tak chora była,

Iż ledwie wątłą głowę we mdłościach trzeźwiła;

Ale miłość przyczyną zdrowia jest słabego,

Nie febry, nie gorączka, nie co przeciwnego.

Potem wyjeżdża Rynald z Montalba swojego

Z kwiatem młodzi przedniejszych, domostwa zacnego. —

Jako przybeł pod Paryż i jako zarazem

Daje pomoc Karłowi, powiem drugiem razem.

Koniec pieśni trzydziestej.

XXXI. Pieśń trzydziesta pierwsza Argument

W surowem pojedynku Rynald się probuje

Z Gwidonem, po którem go za brata przymuje;

A potem puściwszy się wciąż ku Paryżowi,

Rozgromił wojska z bracią swą Agramantowi.

Orlanda Brandymarte szukając głupiego,

Bój z Rodomontem zwodzi w pół mostu wązkiego.

Rynald o konia wyzwał króla z Serykany

I z niem plac bitwie znaczy u jednej fontany.

Allegorye

W tej trzydziestej pierwszej pieśni przez piękną Fiordylizę, która wiedząc, jako serdecznie mąż jej Brandymart miłował Orlanda, namawia go na drogę; przez Brandymarta zaś, który zaraz jedzie i tak wiele niebezpieczeństw, aby go nalazł, podymuje, daje się przykład doskonałej przyjaźni. Przez Rynalda, co tak ludzko usprawiedliwia się Gradasowi i nie dopuszcza żadnemu z swoich czynić mu despektu namniejszego, chcąc sam dla Bajarda znowu z niem pojedynek czynić, ukazuje się, jako wielkie osoby raczej się na uczciwe, aniżeli pożytek, oglądać mają; bo nie dla czego inszego zową się wspaniałemi i zacnemi, jeno, aby wszystkie poważne sprawy ich na oku wszystkiego świata przez ich żywot cały były.

1. Skład pierwszy

Nad serce, gdy miłością ujęte prawdziwą,

Szczere oświadcza chęci z przyjaźnią życzliwą,

Co lepszego i co jest błogosławieńszego?

Inszy stan nie porówna z rozkoszami jego,

Kiedyby jędza, co ją złość ludzka wywiodła

Z przepaści, serc i myśli wspaniałych nie bodła,

Jędza brzydka, szkaradna, pełna opacznego

Mniemania, co ustawy rwie związku świętego.

Bo choć to gorzką żółcią zapały serdeczne

Zowiemy, choć słodkości są ich mniej bezpieczne,

Wszystko człowiek znieść może, statkiem umocniony,

Aż w doskonałość samę będzie zaprawiony.

Cierpieć, trwać, służyć, czekać — takie ukazuje

Nagrody zrazu miłość, gdy swoich probuje:

Smaczniejsza woda zda się słońcem ugrzanemu

I pokój wdzięczniejszy jest wojną strudzonemu.

A iż nasze nie widzą oczy czasem tego,

W czem serce kochać1717 każe i co własne jego,

Nie już to jest śmiertelna: milej więc witamy

Przyjaciela, w tesknicach kiedy nań czekamy.

Ani to nam ostatniej rodzić może szkody,

Choć dawno służym, gdy jest nadzieja nagrody,

Nadzieja, co najwiętsze utrapienie słodzi

I myśl z trosk ustawicznych rozmajcie wywodzi.

Gniew, wzdychania, łzy, odmów próżnych groźne słowa,

Gdy je stateczność męska wytrzymać gotowa,

Przydzie ten dzień, przykrości iż straciwszy swoje,

Odmienią się w najsłodsze lubych zabaw zdroje.

Ale jeśli zaraza piekielna swojemi

Napuszy serca nasze jady śmiertelnemi,

Już podejrzana miłość prawdziwa zostaje,

Skąd nienawiść do pomsty tysiąc przyczyn daje.

To jest najsroższa rana w sercu rozpalonem,

Której ani olejkiem kosztownie sprawionem

Ani plastrami zleczyć będziesz mógł drogiemi,

Babiem szeptaniem, gusły czarnoksiężniczemi;

Nie pomoże naukami Zoroaster swemi,

Co z piekłem kołowroty władnie niebieskiemi,

Rana najokrutniejsza, której ból tak dusi,

Iż zdesperowawszy, dać garło człowiek musi,

Nieuleczona rana, co nasze wnętrzności

Wskróś przeniknąwszy, przykrej nabawia żałości,

Niemniej przez pewne, jako wątpliwe, mniemania

Do ostatniego wiedzie jednako skonania;

Rana ciężka, co rozum ćmi nasz i mądrości,

W gniew ostry odmieniając najsłodsze miłości:

Przeklęte podejrzenie! tyś wszystkie nadzieje

Zgasiło w Bradamancie, skąd w niej jad gniew grzeje.

Nie dlatego, iż owe nowiny słyszała,

Które brat i Hipalka świeżo powiedała;

Ale skąd inąd wieści wziąwszy mniej prawdziwe,

Zarazem ognie gniewów nieci w sercu żywe,

Pała chciwością pomsty, daremnem kłopotem

Zjęta dziewka, o czem zaś usłyszycie potem.

Teraz napiszę, co się z Rynaldem dziać będzie,

Który pod Paryż z bracią jak najśpieszniej jedzie.

Potkał, ledwie godzina do wieczora była,

Rycerza, którego tarcz czarna zasłoniła;

Więc i w czarną dołomę1718 zwierzchnią beł ubrany,

A poprzek ją kraj zdobił, biało przeszywany.

Ten zaraz Ryciardyna ujrzawszy pierwszego,

Wyzywa do potkania z kopią srogiego;

Z takiego się igrzyska nie wymawia drugi

I drzewo swe gotuje do jego usługi.

Skoczą żartko do siebie, słowa najmniejszego

Nie mówiąc więcej; Rynald zaś z boku prawego

Zastanawia się w miejscu i patrza na one

Potkania, z czyją będą fortuną skończone.

»Zaraz, zaraz na ziemi rozciągnę ja tego —

Ryciard myśli — jeśli moc i siebie samego

»Znam dobrze«. Ale szczęście zamysłom zuchwałem

I skutek odpowiada opak słowom śmiałem.

Bo go w podbródek drzewem, jak w pół twarzy mierzył,

Tak potężnie bohatyr postronny uderzył,

Iż dalej na kopij dwie od konia własnego

Zostawuje na ziemi twardej leżącego.

Alardyn zelżywości tej mścić się gotuje,

Lecz zaraz w kompaniej z bratem się najduje:

Ogłuszony spadł, siodło wypróżniwszy swoje,

Raz najtęższy rozczepił tarcz jego na dwoje.

Kładzie po nich Gwiciardyn w tok kopią duży,

Widząc, iż Mawors1719 braciej i szczęście nie służy,

Choć Rynald krzyczy, woła: »Zostań: mnie należy

»Trzecie potkanie«. Ale ten wciąż przecię bieży

I składa zapalczywy swe drzewo straszliwe,

Aby nasycił gniewy, prętkiej pomsty chciwe.

Cóż potem: w ocemgnieniu leci z konia swego,

W pół właśnie od rycerza trafiony cudzego.

Wiwian i Malagiz spórkę1720 z sobą wiedli,

Kto z nich wprzód miał poskoczyć, gdy na konie wsiedli.

Ale ich namężniejszy prędko Rynald godzi,

Mówiąc, iż »omieszkanie namniejsze tu szkodzi;

»Bo i do Paryża biedz jak najprędzej trzeba

»I tego, ktokolwiek jest, nie pobiją z nieba

»Pioruny; mnie tu potkać przydzie się samemu

»I wstręt bohatyrowi dać tak potężnemu«.

To rzekszy, prosto konia obraca ku niemu;

Nie leniwszy jest drugi: wypuszcza swojemu.

Uderzą w się srogiemi okrutnie drzewami

Tak, jako wymierzyli, jako chcieli sami.

Moc obu niewymowna z konia spaść nie dała

Żadnemu, w swej potędze siła zostawała;

Kopie się do gałek, jak śklane, skruszyły,

A samem pyszne czoła ani się ruszyły.

Najcięższe uderzenie, raz gwałtownie srogi

Upaść konie przymusił, jak jem podciął nogi.

Bryljador przecię z miejsca zaraz się porywa,

Lecz drugi wstać nie myśli: leży, odpoczywa;

Bo prócz tego, łopatki iż wytrącił sobie,

Złamał w najtęższem starciu i goleni obie.

A ten widząc, iż zdycha koń jego na ziemi,

Nogami z siodła swego wyskoczył rączemi.

I do Rynalda mocnem głosem rzekł dobrego,

Który z ręką bezbronną

Idź do strony:

Darmowe książki «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz