Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Krótki opis książki:
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
class="verse">Już swych zaraz zażyć chciał sił nieokróconych,
Zapomniawszy ludzkości, którą pokazował,
Gdy się anielskiej zrazu twarzy przypatrował:
»Pozwól mi kilka, proszę, słów przerzec do siebie,
»Chceszli, iż dziwnej sztuki wnet nauczę ciebie,
»Sztuki, która tę gładkość tysiąckroć przechodzi,
»Coć tak miła, co serce twe w okowach wodzi.
14
»Dla rozkoszy znikomej nie trać tego, radzę,
»Czem cię z najprzedniejszemi zarówno posadzę
»Bohatyrami, wieku co byli dawnego
»I których męstwo kresu nie pozna żadnego.
»Wytrwaj trochę, wszak takich możesz naleźć wiele,
»Z któremi rozkosz i swe będziesz miał wesele;
»Ale podarek, com go ja nagotowała,
»Wątpię, by taki drugi insza tobie dała.
15
»Znam jedno ziele1650 dobrze i oczyma temi
»Widziałam, jako roście na najtłustszej ziemi,
»Które do cyprysowych ogniów przystawione,
»Z rutą i z bluszczem długo pospołu warzone,
»Wyda sok drogi z siebie, sok nieprzepłacony,
»Lecz ten najczystszą ręką ma być wygnieciony;
»Tem kiedy kto swą trzykroć skórę nasmaruje,
»Od szable i od ognia szkody nie poczuje.
16
»To jednak wiedzieć trzeba, iż takie mazanie
»Ciał naszych jeden miesiąc w swej mocy zostanie,
»Po którem nikt najtwardszą nie będzie raniony
»Bronią ani najsroższem ogniem upalony.
»Po czasie zaś moc traci i trzeba nowego,
»Kto pragnie nad stal ciała do wojny twardszego.
»Ja to zrobię i probę dziś widzieć będziecie,
»Przez którą snadno wszystek świat posieść możecie.
17
»Za tę pracą podarku nie proszę inszego,
»Tylko przysięgi, którą bronić uczciwego
»Powinni mi będziecie i czystości mojej,
»Aż szczęśliwej roboty dam wam koniec swojej«.
To mówiąc, Rodomonta do tego przywodzi,
Iż nie tak na uczciwe jej, jak przedtem, godzi;
Ważniejsze śluby czyni, niżli sama chciała,
Byle go niepożytem przez miecz udziałała.
18
Szczerze wiary dotrzymać z klątwą obiecuje,
Mocy nad złoto droższych soków się dziwuje,
Na ostatek i słowa wyrzec plugawego
Nie chce, póki niem ciała nie namaże swego.
Do końca jednak strzymać nie myśli przysięgi:
Tak mu płomień miłości serce zagrzał tęgi,
Więc nie zna, co wstyd z wiarą, co jest Bóg z świętemi,
Bo machlarstwem1651 miał przodek zdrajca przed wszystkiemi.
19
Które chytry pokrywa, prosi Izabelle,
By sobie poczynała bezpiecznie i śmiele,
A wódkę co napręcej dziwną gotowała,
Któraby z Achillesem, z Cygnem go zrównała.
Ta po padołach, skałach, przykrych górach chodzi,
W lasach ciemnych, gdzie gęsty list wdzięczny chłód rodzi.
Rwie zioła, jakie ziemia obfita wypuszcza;
Rodomont wszędy z nią jest, oka z niej nie spuszcza.
20
Potem, kiedy już miejsca rozmajte schodzili,
Ziółmi wonnemi kilka koszów napełnili,
Te z korzeniem pospołu, te zaś rwąc bez niego,
Opóźniwszy się, idą do mieszkania swego.
Nadobna Izabella, wzór i przykład cnoty,
Do obiecanej w skok się sposabia roboty;
Warzy je przez całą noc, naczynia gotuje
Dla wódek, a Rodomont wszędy jej pilnuje.
21
Słudzy, co ich niewiele z niem na ten czas było,
Aby się ono czucie1652 nocne nie sprzykrzyło,
To grą, to winem samych siebie zabawiają,
Mądrość i pracą pięknej dziewki wychwalają.
Pomaga jem Rodomont, dwoistem zagrzany
Ogniem, tak długo, aż dwie beczki, spracowany
Pragnieniem i niespaniem, wypił wespół z niemi,
Usiadszy wedle swego zwyczaju na ziemi.
22
Barzo niewiele pijał z przyrodzenia wina
Król z Sarce, a ta własna jest tego przyczyna,
Iż zakon sarraceński srodze zakazuje
I na takich karanie ciężkie wynajduje;
Ale w ten czas, jak prędko skosztował dobrego,
Zda mu się, że to napój boski, i swojego
Narodu klnie ustawy, nie dba nic, flaszami
Nosić każe, a z nich zaś pić wszytkiem czarami.
23
Izabella tem czasem od ognia niemały
Garniec umyka, w którem zioła dowierały,
Mówiąc: »Aby się szczera prawda pokazała,
»O którejem wam wczora wszystkiem powiedała,
»Czyń probę, zacny królu: doznasz, jako moje
»Umiejętności wielkie mają ceny swoje;
»Czyń probę, chceszli zaraz, choć na mojem ciele:
»Jam nadstawić gotowa szyje własnej śmiele.
24
»Ja chcę, abyś na mnie wprzód moc lekarstwa tego
»Zrozumiał, póki siebie nie natrzesz samego;
»Bobyś mógł mniemać, iż to trucizny są jakie,
»Do wyścia ducha drogi co dają dwojakie.
»Atoż namażę głowę, piersi, szyję sobie,
»Którą uciąć pozwalam, będzieszli mógł, tobie.
»Ujrzysz wnet, iż i ta moc twoja przyrodzona
»I szabla nic nie sprawi, chocia wyostrzona«.
25
To rzekszy, z ochotą się sama namazuje,
Potem Sarracenowi szyje nadstawuje;
Ten poznania sekretu chciwością wzruszony
I winem, którego pić nie był zwyczajony,
Najtwardszej broni swojej od boku dobywa
Tem prędzej, im go barziej chęć proby porywa.
Tak głowę od pięknego odcina wnet ciała,
W której gorąca miłość przedtem gniazdo miała.
26
Czterykroć, nim do ziemi blizkiej doleciała,
Strętwiałemi już usty Zerbina wołała,
Zerbina, dla którego zdrowie rada daje,
Aby prędko z nim osieść górne mogła kraje.
O najszczęśliwsza dziewko, jako cię będziemy
Chwalić, gdy taką szczerość wiary twej widziemy!
Ty czystość więcej ważysz, niżli żywot, sobie,
Niż wiek kwitnący: w złotem schowaćby cię grobie!
27
Idź w pokoju, o duchu, idź, błogosławiony,
Abyś w dziedzictwo wieczne wziął rozkoszy ony.
Jeśli kiedy co będą mogły rymy moje,
Sławić wiarę i cnoty będą zawsze twoje;
Tysiąc i drugi tysiąc lat ich nie wyniszczy,
Będą je opisywać poetowie wszyscy.
Idź, o kochany duchu, do nieba jasnego,
A zostaw przykład inszem ślubu prawdziwego.
28
Na tak cudowną sprawę Bóg sam oczy swoje
Obrócił na dół prosto w te nasze pokoje
I mówi: »Więtszą sławę ty już będziesz miała,
»Niż ta, co z Rzymu króle czystością wygnała1653.
»Miedzy temi, o śliczna duszo, ja chcę ciebie
»Posadzić, co przedniejszy mają stołek w niebie,
»I przysięgą to stwierdzę dziś nieodmienioną,
»Że na wieki już będziesz moją ulubioną.
29
»A któraby się twojem imieniem krzcić dała1654,
»Każda rozum nad insze więtszy będzie miała;
»Piękność, ludzkość, roztropność przedniejszą dam takiej,
»Ucześniczką mądrości zostanie wszelakiej,
»Aby lepszą ci wszyscy materyą mieli,
»Co pismem swem to imię chwalić będą chcieli.
»Poda Helikon1655 z Pindem1656 i sam Parnas1657 dawny
»Do wiecznej wiadomości postępek tak sławny«.
30
Tak Bóg rzekł i rozpędza chmury na znak tego,
Nawałności uśmierza morza burzliwego.
Szczęśliwa dusza trzecie niebo1658 przeniknęła1659
I na łono się swego Zerbina wsunęła.
Rodomont, takiem w serce nieszczęściem ruszony,
Gniewa się, ale barziej, iż jest omamiony;
Omija go pijaństwo, klnie swe porywczości,
Co tak nagłej przyczynę dały wnet żałości.
31
Więc aby błagał ducha błogosławionego,
Co świat opuścić musiał dla szaleństwa jego,
Chce, pamiątka przynamniej aby jaka była,
Któraby mu nieszczęsnych ciężarów ulżyła.
Umyślił tedy zaraz on kościółek mały
Na grób dać panieńskiemu ciału okazały,
Aby tam odpoczynek już swój wieczny miało,
Gdzie sił zbywszy, umarłe bez głowy leżało.
32
Ze wszytkiej tedy on sam zbiera okolicy
Rzemieśnika i wnet go sześć tysięcy liczy;
Ten z bojaźni, drugi iść pozwala z miłości.
Z skał wielkich odzierają górne wysokości,
Z których dość okazałą machinę1660 buduje,
W pośrzodku dwu zabitych ciała zostawuje;
A tak wielka do wierzchu z fundamentów była,
Iż łokci dziewięćdziesiąt dobrych wystarczyła.
33
Na kształt budynku w Rzymie1661 chciał mieć ten pysznego,
W którem swój u strumienia schował Tybrowego
Popiół cesarz Adryan; więc przy niem wysoką
Wieżą robi nad rzeką z wyjźrzeniem głęboką,
Przez którą na dwa łokcia wązki most postawił,
Most, co strachu przedniejszych rycerzów nabawił;
Rzeka szeroka pędem straszliwem bieżała,
Ustawicznie wysokie brzegi podrywała.
34
Żadnem sposobem jeznych dwaj się nie minęło
Po moście: tak go wązkie umyślnie ścisnęło
Budowanie; więc nie miał poręcza1662 żadnego
Na obie strony: i koń i człowiek spaść z niego
Mógł snadno, bo tak chce mieć Sarracen surowy,
Aby każdy, tam jadąc, umrzeć był gotowy,
Mężczyzna lub biała płeć, poganin lub krzcony,
A z nich łup na cmyntarzu miał być zawieszony.
35
W dziesięć dni albo co mniej zamysł każdy jego,
Co się tknie mostu, przyszedł do skończenia swego;
Ale grób nie beł jeszcze cale wystawiony
Z wieżą, co miała widok dać na wszystkie strony.
Tak przecię wywiedziona wzgórę z gruntu była,
Iż z niej straż namniejszą rzecz snadno upatrzyła
I w skok głośnem trąbieniem prętko znać dawali,
O tych, co się do mostu jadąc przybliżali.
36
Rodomont zaś, głos rogu gdy usłyszał tego,
Zbrojny wychodził rączo do gościa onego;
To na tem, to na owem kraju zastępuje,
Skąd rycerzów pobliższych przyjazd upatruje,
Aby w pośrzodku mostu potkał ich ciasnego
Dla starcia i zepchnienia do brodu bystrego.
Bo jak namniej koń ścieszki uchybił kopyty,
Spadał w rzekę, gdzie wirem nurt szedł nieprzebyty.
37
Z mężobójstwa, które on popełnił pijany,
Rozumie, iż go dekret oczyści, wydany
Na gościa, aby każdy, co tu będzie mijał,
W rzece ginął i z strachem wody z niej upijał,
Z strachem, którego i sam ucześnikiem bywa,
Z niebezpieczeństwem zdrowia kiedy przez nię pływa;
Bo tak wierzył, iż to zmyć woda z czasem miała,