Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…

Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?

Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.

Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Ludovico Ariosto
Epoka: Renesans
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto

Idź do strony:

wszeteczeństwa winien beł takiego.

»Bo inaczej zażby beł sędzia tak surowy,

»Coby słusznie wyzwolić nie beł jej gotowy?

»Bóg sam rzekł, iż wyrządzać drugiem nie masz tego,

»Coć nie miło, obraża co ciebie samego.

»Sama tylko miłość w nich przyczytać się może,

»Co do osławy trochę u ludzi pomoże;

»Lecz na to miejsce my zaś jako wiele złego

»Czyniemy, porównania w tej mierze żadnego

»Mieć nie możem: hultajstwa, złodziejskie roboty,

»Zdrady, gry i pijaństwa, rozmajte niecnoty,

»Mężobójstwa tyrańskie, wydzierstwo z lichwami

»Są mężczyzn sprawki naszych, przyznacie to sami«.

A potem chciał przykłady dowodzić słusznemi,

Iż to prawda, dopiero co mówił przed niemi,

I jak darmo białą płeć na sławie szkalują

Ci, co jem uczciwego swą gębą ujmują.

Ale Sarracen, słuchać co nie myślił prawdy,

Bo przysiągł w nienawiści mieć ten naród zawdy,

Zgrzytnął, z krzywa pojrzawszy; ten też umilkł zatem,

Nie chcąc z Rodomontem w gniew zachodzić zębatem.

Który po onej spólnej obudwu powieści

Siadł jeść za stół, a potem, gdy gęste ciemności

Świat zaślepiły, w łóżko dla spania się kładzie.

Lecz żal gryzie go przecię, myśl wszytka o zdradzie:

Klnie swą dziewkę, a lub to zamknąć usiłuje

Powieki, świeża krzywda sen mu odejmuje;

Potem widząc Febusa promienie świeżego,

Wstał i morzem chce jechać do królestwa swego.

Więc i konia, na wzgardę co go Rugierowi

Wziął z sobą, żal mu było, jako rycerzowi

Dobremu, trudzić dalej, bo po dwa dni całe

Bez odpoczynku prace dawał mu niemałe

Ani go opatrował, troską obciążany,

Jako beł w gospodarskiej stajniej postawiony:

Na barkę go wziąć kazał, iść za życzliwemi

Wiatry spodziewa się być prędzej w swojej ziemi.

Sam wsieść bez omieszkania za niem się gotuje;

Jeszcze na brzegu stoi, a już rozkazuje

Odepchnąć się: zarazem wszytkie chęci jego

Zbyć z oczu co najprędzej kraju przemierzłego.

Wsiadł, barka zaś na Sonnie leci, jako strzała,

Bo i ludzi i rzeczy mało w sobie miała;

A wzgarda po staremu serce mu przejmuje,

Na wodzie i na koniu, wszędzie go najduje.

Ciężkie myśli mjeszkanie czynią w sercu jego,

Radę precz wypędziwszy, rozum, siłę z niego.

Nie widzi odpoczynku, nie widzi wytchnienia;

Domowy nieprzyjaciel, srożąc się, ulżenia

Namniejszego i we dnie i w nocy nie daje,

Z którem w piersiach straszliwa wojna co raz wstaje.

Biedzi się, żadnego mieć nie może ratunku

W niespodziewanych wzgardach, w nieznośnem frasunku.

Cały on dzień i całą noc wespół żeglował,

A lub to nienawistne brzegi zostawował,

Krzywda przecię głęboka we wnętrznościach tkwiała

I z królem Doraliki zapomnieć nie dała.

Jednaka męka z bólem jednakiem mu szkodzi,

Choć się umknął na morze, choć jedzie na łodzi;

Ani on gasi wodą ognia nieszczęsnego

Ani mieni trosk miejsca odmianą tamtego.

Jako kiedy gorączka zemdliła chorego,

Szukać zwykł rozmajtych miejsc dla wczasu lepszeg

Raz na ten bok kładzie się, na drugi zaś potem,

Aby sfolgował z przykrem tęsknicy kłopotem;

Próżno pracuje nędznik, daremnie się sili,

Bo ta o zwykłej ledwie opuszcza go chwili:

Tak pohaniec nie może nigdy naleźć swemu

Pomocy, co go trapi ustawicznie, złemu.

Na ostatek zbrzydziwszy sobie statki ony,

Chce, by go żeglarz na brzeg wysadził przestrony.

Mija Lion z Wienną1641 i Walencą zatem,

Bieży w Awinionie1642 po moście bogatem.

Bo te wszytkie powiaty, jako długie stały,

Co ich u Celtyberu1643 rzeki oblewały,

Oddają posłuszeństwo z Afryki królowi

Odtąd, jako ich minąć kazał obozowi.

Nad jeziorem po prawej stronie drogą jedzie,

A zbóż i win obfitość widzi wielką wszędzie;

Potem do wioski jednej przybył zmordowany,

Z której lud, żołnierzowi na korzyść wydany,

Rozbiegł się i uczynił puste domy swoje,

Gdy swawola i przykre dokuczały boje.

Stąd wały srogie huczą po morzu głębokiem,

Stąd kłosy w polu pływać zdadzą się szerokiem.

Tam się zastanowiwszy przy kościółku małem,

Który stał na pagórku blizko okazałem,

Beł i wewnątrz od pogan szpetnie spustoszony

I od księżej z bojainie dawno opuszczony,

Na mieszkanie do czasu obiera go sobie,

Dając znać, iż go smutek żywo kładzie w grobie.

Ażeby go wieść żadna nie doszła z wielkiego

Obozu, państwa nie chce dojechać swojego.

Odmienia przedsięwzięcie, Algierem się brzydzi,

Wczesne1644 męczyć się smutkiem miejsce ono widzi.

Sług z wozami, co było, i konia dzielnego

Wprowadził do kościółka zarazem onego.

Od Monpoliera to miejsce blizko było,

Z pięknem kilka mil zamkiem w stronę graniczyło;

Wioska w bok nad wesołą rzeką pusta stała,

Wielki śrzodkiem gościniec jadącem dawała.

W tem miejscu gdy dzień mieszkał Sarracen strudzony,

W myślach przykrych, jako zwykł, wszytek pogrążony,

Przez łąkę, zielonemi trawami okrytą,

Ujrzał dróżkę, mało co wozami ubitą;

A po tej nadobniuchna panienka jechała,

W towarzystwie jakiegoś z sobą mnicha miała.

Za niemi koń dosuży1645, na grzbiecie którego

Skrzynia, odziana dekiem1646 z sukniska czarnego.

Kto to jechał i coby pod przykryciem mieli,

W pierwszej1647 pieśni jużeście poniekąd słyszeli;

Najniefortunniejsza to Izabella była,

Co Zerbina swojego ciało grześć myśliła.

Staruszek ją nabożny przez ten kraj prowadzi,

Aby świat opuściwszy, mniszką była, radzi.

I tak mógł wiele sprawić słowami świętemi,

Iż chce z rozkoszami świat opuścić marnemi.

A choć tak smutnej twarzy i wejrzenia była,

Iżby snadno serc dzikich bestyj poruszyła,

Jedno za drugiem gdy śle z wnętrza głębokiego

Westchnienie, co wiatr grzeje powietrze wolnego,

Źrzeńce1648, jako dwie źrzódła, z których ustawiczny

Strumień bieży, wzrok dwu gwiazd jaśniejszych ćmiąc śliczny,

Przecię miłość w swej władzej wszytkie członki miała

I razy nieuchronne z każdego ciskała.

Zajrzawszy jej pohaniec, zaraz myśli one

Precz rzuca, co w swem sercu miał postanowione,

W białej głowie, choćby też napiękniejsza była,

Nie kochać1649, póki w ciele dusza będzie żyła;

Ale mu Izabella godną się być zdała,

Aby w niej wtóra miłość jego przemieszkała.

Tak gasi pierwszy zapał, z przysięgą się mija,

Obietnic zapomina, klin klinem wybija.

Wychodzi przeciwko niej, najłagodniejszemi

Myśląc się przypodobać wprzód słowy swojemi;

Pyta o urodzenie, jakiegoby była

Stanu, więc co za troska piękność poszpeciła.

Ta odpowieda, jako światu odmiennemu

Służbę wypowiedziawszy, już Bogu swojemu

Oddała się. Sarracen, co z nabożeństw szydzi,

Wiary nie zna, a niebo bajką mu się widzi,

100

Mówi jej, iż to zamysł lekki i zmyślony;

»Bo jako łakomego, co w skarb zgromadzony

»Swe serce wlał, przemierzłe skępstwo jest każdemu,

»Którem najmniejszych pociech sobie i drugiemu

»Nie czyni, tak i swoję rozkoszną urodę

»Chcesz skryć w klasztory światu wszytkiemu na szkodęt

»Niech się niedźwiedź, smok i lew zamyka z wężami,

»A ty, o wdzięczna dziewko moja, mieszkaj z nami!«

101

Mnich, co uszu przykładał na tę powieść jego,

Bojąc się, przedsięwzięcia aby tak świętego

Nie zraził królik żalem panny napełnionej,

Duchownem chce pokarmem zabiedz mowie onej;

Słów używa poważnych, rozkosz świecką gani,

Szczęśliwych zowie, na stan co mniski wybrani;

Rodomont, potrawami iż wzgardził takiemi,

Na zakonnika pojrzał oczyma wściekłemi.

102

I rzecz jego fukaniem gniewliwem przerywa,

Do swej u boku broni zaraz się porywa,

A potem wolne puszcza wodze swej wściekłości,

Milczeć każe i z konia bez wszelkiej litości

Zrzuca go — dalej zasię co się z niemi działo,

W inszej pieśni o wszytkiem będzie się pisało;

Żałować mnichowego przypadku będziecie,

O którem niezadługo wiadomość weźmiecie.

Koniec pieśni dwudziestej ósmej.

Podoba Ci się to, co robimy? Wesprzyj Wolne Lektury drobną wpłatą: wolnelektury.pl/towarzystwo/

XXIX. Pieśń dwudziesta dziewiąta Argument

Wstydliwa Izabella, aby zatrzymała

Panieństwo, Rodomonta nędznie oszukała,

Namówiwszy bez wielkiej prace pijanego,

Iż jej od ciała głowę szablą ściął pięknego.

Ten zaś most zbudowawszy, z końców go zawiera,

Przechodzących rycerzów z szat i zbrój odziera;

Potem z grabią, co dziwne wszędy zostawuje

Swego szaleństwa znaki, w pasy się mocuje.

Allegorye

W tej dwudziestej dziewiątej pieśni przez dziwnie rzadki sposób, którego napiękniejsza użyła Izabella na obronę czystości swojej, woląc raczej garło dać, aniżeli ją stracić, jawnie tę serdeczność, tę wspaniałość i wielką cnotę, o której w tych całych księgach autor traktuje, zacnych można widzieć białych głów; przeciwnem sposobem w Rodomoncie, który chcąc być do śmierci nieobrażonem, a nie mając wolej nadobnej Izabelli przysięgi spełnić, dał się głupio oszukać, ukazuje się, jako niepowściągliwe zamysły i głupie chciwości nie mogą nigdy prawdziwego światła subtelnej poznać mądrości.

1. Skład pierwszy

Tak jest niepewny zamysł człowieka każdego,

Że nigdy statku w sobie nie miał namniejszego.

Płochość jakaś często się w sercach naszych rodzi,

W tej zwłaszcza sprawie, która z miłości pochodzi.

Nieuczciwemi z Sarce król niedawno słowy,

Rozgniewany, lżył przykro wszytkie białe głowy,

Zapał wnętrzny tak gasząc łzami, które leje

Z oczu swych, iż go wzniecić już nie ma nadzieje.

Nic to, o szlachetna płci: pomogę ja tobie

I ukażę, iż głupio w tem postąpił sobie,

Piórem, mową, rozumem dokazawszy tego,

Że występku żałować będzie musiał swego

I weźmie to w swą gębę sposobem nietajnem,

Co gniewem uwiedziony rzekł nieobyczajnem,

A raczej wolałby beł w swojej nie mieć gębie

Języka, niż dać przykład kaźni takiej z siebie.

Bo mówił bezrozumnie, jak jeden szalony,

Co statku nie zna, w swoich myślach rozdwojony;

Gniewem dopiero pałał przeciwko wszytkiemu

Narodowi bez braków żadnych niewieściemu:

Teraz na jednej dziewki wesołe pojrzenie

Jad morzy, swe odmienia wnet postanowienie;

Królewny zapomina, już jej nie żałuje,

Na jej miejsce tej zyskać miłość usiłuje.

Tak go rozpala gładkość nowa i zagrzewa,

Iż żadnych odpoczynków w swem sercu nie miewa;

Przeszkodzić zamysłowi chce zaraz świętemu,

Broni, aby oddać się miała Bogu swemu.

Pustelnik, co w nieszczęściu podał jej swą rękę

I srodze utrapioną pod swą wziął opiekę,

Zastawia się potężnie, powiada przyczyny,

Iż nie ujdzie, kto śluby łamie Bogu, winy.

Świętych słów i poważnej pustelnika mowy

Nie mógł już dalej słuchać pohaniec surowy;

Widzi, iż darmo, aby przestał, zakazuje,

Bo mnich śmiały w swych naukach dalej postępuje.

Widzi, jak przedsięwzięciu jego jawnie szkodzi,

Przymierza nie chce, swego upornie dowodzi.

Ręce podniósł, kolerą wściekłą rozpalony,

I oraz wyrwał z brody siwej włosy ony.

Potem go niesłychana furya ruszyła

I katem krwie niewinnej chciwem uczyniła:

Porwał mnicha za nogi, którem cztery razy

Obrócił nie bez znacznej na zdrowiu obrazy

I ku morzu rzucił niem, że ja już sam mało

Wiedzieć mogę, co z ciałem nieszczęsnem się zstało.

Różni różnie o strasznej śmierci powiadali:

Ci, iż członki rozbite o skałę zbierali,

Drudzy zaś, po powietrzu iż lecąc wysokiem,

Utopiony beł w morzu nakoniec głębokiem,

Które trzy mile stamtąd brzegi oblewało,

Skąd go szaleństwo króla z Algieru wysłało;

Trzeci, iż święty jakiś, którego on sobie

Ważył wielce, w nieznanem wyrwał go sposobie.

O tem niech według wolej każdej wierzy swojej,

Bo on więcej nie będzie wspomnian w pieśni mojej.

Rodomont, gdy sposobem takiem mnicha zbywa,

Łagodnych słów i mowy pochlebnej zażywa;

Twarz srogą uspokaja, oczy, co ciskały

Skry gniewów, wesoły wzrok zaraz podawały.

Tysiąc sposobów, które miedzy miłościami

Zwyczajne, z gorącemi posyła prośbami;

Mówi do Izabelli: »Żywot, serce moje

»Ty jesteś, bo ja tobie już darował swoje«.

I z okrutnika zaraz łaskawy się zstaje,

Zapalczywości znaku żadnego nie daje.

Tak swe utopił żądze w niebieskiej gładkości,

Iż w ocemgnieniu zwykłych zabywa srogości;

Obyczajniejszem już jest, gasi jad przeklęty,

Prosi, za sługę od niej aby beł przyjęty,

I z miejsca odyść na piądź nie myśli tamtego,

Aż co sprawi, aż miłość skutek weźmie jego.

Tuszy, iż ją zwyciężyć może łagodnemi,

Jak nalżej postępując, prośbami swojemi.

Izabella, co jeszcze zadumiała stała,

Jako straszny przypadek staruszka widziała,

Tem barziej trwoży sobą, jak szczurek ubogi,

Gdy w ostre ułapił go pazury kot srogi;

Patrzy po stronach i wśrzód ogniaby skoczyła,

Byle czystości świętej jako obroniła.

Już, już po więtszej części zwątpiła o sobie,

Pragnie własną ręką śmierć sama zadać sobie

Wprzód, niż srogi Rodomont swe brzydkie chciwości

Nasyciwszy, więtszej ją nabawi żałości.

Najmniejsza się jej dobra nie trzyma otucha,

Rycerzowi, co swego na jej łonie ducha,

Zabity, wytchnął, krzywdy nie chce czynić takiej,

By z królem z Sarce wolej miała być jednakiej.

Widzi nieszczęsna dziewka, iż zamysły jego

Na tem wszytkie, choć mocą aby dopiął swego.

Coraz do niej poganin srogi się przymyka,

Ta zaś pomału na zad swych kroków umyka;

Nakoniec w nagłem razie lekarstwo najduje,

Którem u Rodomonta czystość okupuje,

Godna, aby jej cnota wspominana była,

Póki swem luna będzie promieniem świeciła.

Rzecze Sarracenowi, co po prośbach onych

Idź do strony:

Darmowe książki «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz