Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Krótki opis książki:
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
przedniejszego,
Od gniewu i od żalu zmartwieli wielkiego.
Tak się wściekłemi wewnątrz jady napełnili,
Iż zaledwie ostrych w się szabel nie wrazili.
»Patrzcie — mówią — co broi nieszczęsna godzina:
»Z ozdób wszystkich licha nas złupiła dziewczyna!«
72
Wzgardą i nienawiścią potem uwiedzieni
Samych siebie, każdy, z nich przedsięwzięcie mieni:
Nie chcą jechać do Karła, ale zaraz swoje
Zdejmują najświetniejsze tarcze, hełmy, zbroje;
Więc szable odpasawszy, to wszystko pospołu
Do głębokiego za mur przerzucają dołu
I ślub czynią z ostremi nie chodzić żelazy
Cały rok za podjęte na uczciwem razy,
73
Ani na koniu jeździć, lecz piechotą wszędzie
Odprawować swą drogę, lub najgorsza będzie.
A choć to i rok minie, przecię ci u swego
Przysięgają nie nosić boku najduższego1883
Żadnej broni, aż znowu dostaną jej sobie,
Nieprzyjaciół w rycerskiem pożywszy sposobie.
Tak bez zbrój i z gołemi wędrują rękami,
Na swe konie czeladzi wsieść kazawszy sami.
74
Bradamanta, gdy siestrze Febus ustępował,
W zamek, co na paryskiej drodze się najdował,
Wjechała i nowinę słyszy pożądaną,
Iż zniósł Rynald pogany siłą niezrównaną.
Dobry wczas mężna dziewka ma tam i wygodę,
Ale dawno straciwszy z wolnością swobodę,
Nie je, nie śpi; im barziej w sobie usiłuje
Taić miłość, tem więtsza w nędznej się najduje.
75
Ale o niej tą razą dosyć; do mężnego
Wrócić się chcę Rynalda, który dnia przeszłego
Z Serykanem u studnie bić się postanowił,
Gdzie Gradas miejsce dobre już beł przygotowił1884.
Wiedzcież, iż pojedynek tak straszny i srogi,
Nie o państwo, królestwo ani klejnot drogi,
Ale dla Duryndany wprzód najostrszej1885 będzie,
Potem kto na Bajarda, wygrawszy go, wsiędzie.
76
Już się zeszli i trąby inszej nie czekają,
Wrodzonem serca męstwem rozpalone mają.
Twarzy z szyszaków widać obudwom wesołe,
Blask wzrok z szabel uraża, które mają gołe.
Skoczą żartko do siebie i oba ostremi
Trafią w mocne puklerze broniami swojemi;
Gęste i ciężkie razy precz się rozlegają,
A płomienie sierdzistych jadów gniew wzbudzają.
77
Rynald to stąd, to z owąd wielkie czyni koła,
W bok uskakuje, głowy strzeże, chroni czoła;
Wie, jako najduższy1886 blach nie może hamować
Najdoskonalszej szable, woli ustępować.
Gradas, ledwie dościgły subtelnemu oku,
Za niem leci i swego w skok pomyka kroku,
Ciskając na wiatr lekki najgęściejsze razy,
Aby go gdzie dosięgnąć mógł miedzy żelazy.
78
Ten zaś umiejętnością zraża Duryndanę,
W niezasłoniony jego bok zadawszy ranę;
Stalonej coraz sztukę chce urwać odzieże,
Która ramion i piersi powierzonych strzeże.
Czyni straszliwe sztychy, gdzie są słabsze nity,
Aby przez nie utopił miecz w niem jadowity.
Próżno, bo zbroja jego, przez czary zrobiona,
Nie może być od prostej szable zdziurawiona.
79
Gdy czas niemały męskie1887 się oba silili
Bez odpoczynku i tak oczy zabawili,
Iż na żadną obrócić nie mogli ich stronę,
Ustawiczny wzgląd mając na ciał swych obronę,
Nowy jakiś zgiełk i grzmot zatrwożył ich nowy,
Jaki więc z błyskiem spada na dół, piorunowy.
Obejrzawszy się, widzą ptaka szkaradnego,
A on konia pazury żmie1888 Rynaldowego.
80
Dziw jakiś niesłychany i wielki beł srodze,
Od którego w niemałej koń Bajard beł trwodze;
Pysk na trzy łokcie dłuższy miał, a postać ciała
Nietoperza brzydkiego właśnie wyrażała.
Pióra, jak najczarniejsza smoła, na niem były,
Śmiercią krzywe pazury widomą groziły;
Wzrok ogniem pałał, którem strach mógł czynić nagle,
Skrzydła, jak u okrętu najwiętszego żagle.
81
Lubo to beł ptak lub nie, twierdzić nie chcę tego,
Bom ja — upewnić was śmiem — nie widział takiego
I nie czytałem nigdy w żadnej historyej
Otak cudownem zwierzu i srogiej bestyej
Prócz Turpina; zaczem być rozumienia tego
Muszę, iż to beł djabeł z piekła podziemnego,
Który Malagizemu na większą wygodę
W tem sposobie chciał w bitwie uczynić przeszkodę.
82
Tak wierzył i sam Rynald, o co kilka razy
Uciążał1889 nie bez znacznej na brata obrazy.
Przał się on ustawicznie i Boga samego
Świadkiem czynił, iż nie dał przyczyny do tego;
Więc przydawał i częste klątwy z przysięgami
Na znak swej niewinności, twarz skropiwszy łzami.
Jakożkolwiek, był-li to djabeł lub ptak chciwy,
Wnet swój w koniu utopił pazur niecierpliwy.
83
Utopił, a ten wodza1890, chocia mocne były,
Zerwawszy, kopytami co z najwiętszej siły
Broni się i tak gęste z gniewem razy daje,
Iż się straszny dziw pióry pod niebo udaje
I znowu chyżem na kształt żartkiej strzały lotem
Wpada nań z rykiem strasznem i z ogromnem grzmotem.
Zaczem już w kilku miejscach Bajard obrażony
Uciec musi, chcąc inszej zasiądz gdzie obrony.
84
Ucieka najbiedniejszy do lasu blizkiego
I patrzy miejsca w chróście co najgęściejszego.
Leci skrzydlate zwierzę, oczy w nim utkwione
Trzyma, aby z raz jeszcze pazury stalone
We krwi jego omoczył; lecz koń, strachem zjęty,
Szczęściem jakiemsi1891 z oczu najwścieklej szych wzięty,
Wpadł w gęstwę; bestya też pod same się wzbiła
Obłoki, jak prędko z niem ślad oraz straciła.
85
Rynald z Gradasem widząc, iż zakład ich drogi
Ucieka, co oń zwodzą pojedynek srogi,
Przestali się bić zaraz, ale z tem dokładem,
Iż pilno bieżeć mają oba jego śladem,
Aby go wprzód od dużej spony wybawili,
Potem u tegoż zrzódła znowu się oń bili;
I na to wiarę ręce społem sobie dają,
Sami rączo, gdzie bieży, po niem się udają.
86
I gdzie zdeptana trawa świeżo się wznosiła,
Co ją dopiero stopa jego przytłoczyła,
Pilnują; ale bystry koń z oczu jem ginie,
Wpadszy do blizkich chróstów w najgęstszej krzewinie.
Gradas, iż w pobliżu miał kochaną Alfonę,
Dopadł jej i puszcza się w tamtę, gdzie biegł, stronę,
Zostawiwszy daleko Rynalda pieszego,
Który wydołać nie mógł wielkiem krokom jego.
87
Gryzie się dobry Rynald, żal mu serce psuje,
Widzi, iż próżno goni, daremnie pracuje;
Bo Bajard, strachu jeszcze nie zbywszy pierwszego,
I do piekłaby ponno z chęcią wpadł samego:
Tak mu krzywe pazury gwałtem dokuczyły
I oczy wściekłe, z których ognie wychodziły.
Zaczem, po biegu onem zbytnie spracowany,
Wraca się, swe nieszczęście łając, do fontany.
88
I tam czekać chce, ażby Bajarda dzielnego
Przywiódł Serykan według zakładu spólnego;
Ale gdy do wieczornej zorze nic nie sprawił,
Żałosny pieszo odszedł i swojem się stawił.
Ten drugi zaś lepsze miał szczęście, bo gdy w gęsty
Las wszedł, głos z rżania w stronie wnet usłyszał częsty;
I pełen dobrych otuch przybliża się, rączy,
Gdzie w gęstwinie odbijał list promień gorący.
89
Wzrok miece w kąty różne, alić tuż pod skałą
Zoczył, a koń w jaskinią wcisnąwszy się małą,
Stoi, okropnem strachem niewymownie zjęty;
Potem za wodzę złotą od niego ujęty,
Zaledwie się wieść daje, jak nie chcąc, wychodzi,
Mniema, że nań gdzie w polu zły zwierz jeszcze godzi.
Gradas, choć pomniał słowo, iż się z niem miał stawić
Do źrzódła, ujeżdża precz, nie myśli się bawić.
90
»Głupstwo — mówi sam w sobie — głupstwoby to było
»O zakład, którego dziś samo mi życzyło
»Szczęście, straszną spórkę1892 wieść; dosyć, dosyć tego,
»Żem z Indyej przyjechał umyślnie dla niego.
»I tobie się, Rynaldzie, kazi pewnie głowa,
»Jeśli według spólnego czekasz na mię słowa;
»Bo ja nie myślę z koniem tu być u fontany:
»Ty, pragnieszli go dostać, nawiedź Indyany.
91
»Sprobuj też, serykańskie jakowe są kraje,
»Jeślić z sercem śmiałości męskiej na to zstaje,
»Wyjedź z żyznej Francyej«. Tak mówiąc, prostuje
Wodze1893, gdzie w Arii nowe król wojsko spisuje;
Skąd na pomniejszej, ale opatrzonej łodzi
Z Bajardem, Duryndaną do swych państw odchodzi,
Rad, iż mu w ręce wpadło bez wszelkiej trudności
To, co nad zdrowie ważył i królewskie włości.
92
Ale o tem drugi raz, bo mi Astolfowe
Czas wspomnieć po powietrzu drogi obłokowe;
Pod któremi gdy latał w niedościgłem pędzie
I znaki wielkie dziwnych dzieł zostawiał wszędzie,
Obrócił hipogryfa za Renem głębokiem
Przeciwko zachodowi, aby po wysokiem,
Lekki, bieżąc powietrzu, widział Hiszpanią
W tem kącie, gdzie z obfitą dzieli się Francyą.
93
Przeszedł Nawarrę, prosto ku Aragoniej
Udał się, potem kraje minął Kastyliej;
W lewej ręce daleko puszcza Tarrakonę,
Biskalią wesołą, w prawą zasię stronę
Przy Gallicyej państwo widzi Ulizbony1894.
Nawraca bieg polotny do żyznej Kardony1895,
Miedzy morzem i polem nic nie zostawuje
Niewidzianego, ptaka gdzie swego kieruje.
94
Widzi Gades1896, postawił gdzie kres zamierzony
Alcyd na chciwą śmiałość, Alcyd niezwalczony.
Afryckiem państwem bieży, stamtąd się udaje
Przy brzegu morskiem w płodne do Egiptu kraje.
Balearyjskie wyspy sławne prędko mija
I przeciwko Ewize1897 pod słońce się wzbija;
Obrócił do Ardzille skrzydła nieścignione,
Z którą ma Hiszpania państwo rozdzielone.
95
Widzi Marokkę, Oran pyszno murowany,
Hipponę1898, Algier1899, Fezzę1900, bogate Budzany1901;
Nie może się wydziwić pompie miast budownych,
Co wyniosłością niemasz na świecie jem równych.
Potem nad wielką leci Bizertą1902 z Syrtami1903,
Zostawia w zad Aldzierbę1904 z drugiemi wyspami,
Więc i Tunis, Bernikę1905, Trypol1906 z Tolomitą1907,
Skąd Nil śle przez Azyą dań morzu obfitą.