Koriolan - William Shakespeare (Szekspir) (czytanie książek TXT) 📖

id="annotation-77">77. puklerz — rodzaj okrągłej tarczy. [przypis edytorski]

78. augur — kapłan w starożytnym Rzymie, który odczytywał wolę bogów i przepowiadał przyszłość z lotu ptaków. [przypis edytorski]

79. cholera (daw., dziś wulg.) — złość, gniew. [przypis edytorski]

80. alias (łac.) — inaczej. [przypis edytorski]

81. Tyber — rzeka w Italii, nad którą leży Rzym. [przypis edytorski]

82. hubka — miąższ huby, grzyba rosnącego na pniach drzew, stosowany przy rozpalaniu ognia za pomocą krzesiwa. [przypis edytorski]

83. Likurg (IX a. VIII w. p.n.e.) — na poły legendarny prawodawca spartański. [przypis edytorski]

84. asinus (łac.) — osioł. [przypis edytorski]

85. mikrokosm — mikrokosmos, światek. [przypis edytorski]

86. urynał (daw.) — nocnik. [przypis edytorski]

87. zależeć na czymś (daw.) — polegać na czymś. [przypis edytorski]

88. trefniś — błazen. [przypis edytorski]

89. dera — gruby materiał kładziony pod siodło; rodzaj koca. [przypis edytorski]

90. w rumel (daw.) — bez wyjątku. [przypis edytorski]

91. Deukalion (mit. gr.) — syn Prometeusza i Pandory; Deukalion i jego żona Pyrra byli jedynymi ludźmi ocalałymi z zesłanego przez Zeusa potopu; odrodzili ludzkość, rzucając za siebie kamienie, które stawały się ludźmi. [przypis edytorski]

92. Luna (łac.: księżyc; mit. rzym.) — bogini księżyca. [przypis edytorski]

93. Junona (mit. rzym.) — bogini kobiet, małżeństwa i macierzyństwa, utożsamiana z gr. Herą. [przypis edytorski]

94. szczutek (daw.) — prztyczek. [przypis edytorski]

95. Galen, właśc. Claudius Galenus (ok. 130–ok. 200 n.e.) — wybitny rzym. lekarz i anatom pochodzenia greckiego, autorytet medycyny średniowiecza i odrodzenia; żył kilkaset lat po Koriolanie. [przypis edytorski]

96. gdyby mu był dotrzymał... — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub niezrealizowaną możliwość. [przypis edytorski]

97. Tarkwiniusz Pyszny — wg tradycji siódmy i ostatni król rzymski (535–509 p.n.e.), po którego wypędzeniu ustanowiono w Rzymie republikę. Ostateczna próba jego powrotu do władzy została udaremniona w zwycięskiej dla Rzymian bitwie nad jeziorem Regilus (498 a. 496 p.n.e.). Właśnie w tej bitwie Koriolan miał się wyróżnić po raz pierwszy. [przypis edytorski]

98. oblektament (daw., z łac. oblectamentum) — przyjemność, uciecha; rozrywka. [przypis edytorski]

99. pluch, właśc. plucha (daw.) — flejtuch, brudas. [przypis edytorski]

100. przyzba — wał usypany z ziemi dokoła podmurówki dawnej chaty wiejskiej, na którym można było usiąść. [przypis edytorski]

101. facjata — mieszkanie a. pokój na poddaszu, z oknem wychodzącym z dachu i nakrytym własnym daszkiem; daw., pot.: twarz. [przypis edytorski]

102. flamen, lm. flaminowie (z łac.) — kapłan w starożytnym Rzymie służący jednemu z bogów oficjalnego panteonu państwowego; najważniejszych trzech flaminów zajmowało się kultem Trójcy Kapitolińskiej: Jowisza, Marsa i Kwiryna. [przypis edytorski]

103. zakwefiony — mający twarz osłoniętą kwefem, tj. zasłoną z tkaniny. [przypis edytorski]

104. Feb (mit. gr.) — przydomek Apolla, boga światła i słońca, opiekuna sztuk (z gr. Fojbos: promienny). [przypis edytorski]

105. mandant (z łac., praw.) — mocodawca, osoba powierzająca prawnikowi prowadzenie swoich spraw. [przypis edytorski]

106. po formie (daw. rusycyzm) — zgodnie z formą, z przyjętym sposobem zachowania się. [przypis edytorski]

107. jeno (daw.) — tylko, zaledwie. [przypis edytorski]

108. jarzmo — uprząż dla bydła pociągowego, przen.: niewola. [przypis edytorski]

109. względnie (daw.) — względem czegoś, ze względu na coś. [przypis edytorski]

110. tęgi — tu: dzielny. [przypis edytorski]

111. kaducznie (daw.) — diabelnie. [przypis edytorski]

112. paradę robić z czegoś — popisywać się czymś, robić coś na pokaz. [przypis edytorski]

113. liktor — w staroż. Rzymie niższy funkcjonariusz, członek ochrony urzędnika państwowego; liktor nosił pęk rózeg i topór i brał udział w wykonywaniu wyroków. [przypis edytorski]

114. doba (daw.) — czas, moment. [przypis edytorski]

115. hazard (daw.) — niebezpieczeństwo. [przypis edytorski]

116. ówczesny dyktator — niewymieniony z imienia u Plutarcha, wg Liwiusza był to Aulus Postumius Albus, który otrzymał przydomek Regillensis. [przypis edytorski]

117. amazońskie lico — twarz bez zarostu, więc jak kobieca; Amazonki były legendarnym plemieniem kobiet-wojowniczek. [przypis edytorski]

118. nieznacznie — niezauważalnie, niepostrzeżenie. [przypis edytorski]

119. geniusz — bóstwo opiekuńcze miejsca a. osoby, wyobrażane jako uskrzydlony człowiek; później ogólnie duch (dobry a. zły). [przypis edytorski]

120. folga (daw.) — ulga, odpoczynek. [przypis edytorski]

121. rzecz (daw.) — tu: mowa (coś, co się rzecze, tj. mówi). [przypis edytorski]

122. klient — w staroż. Rzymie wolny, lecz ubogi obywatel pozostający pod opieką zamożnego patrona, zwykle patrycjusza, winny mu w zamian posłuszeństwo i poparcie. [przypis edytorski]

123. względny (daw.) — okazujący względy, przychylny; uprzejmy. [przypis edytorski]

124. za czym (daw.) — więc, zatem, wobec tego. [przypis edytorski]

125. wolneć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci (skróconą do -ć). [przypis edytorski]

126. usty (daw.) — dziś popr. forma N. lm.: ustami. [przypis edytorski]

127. gotówem — skrócone: gotów jestem. [przypis edytorski]

128. enigmat (daw.) — coś zagadkowego. [przypis edytorski]

129. pospolitować (daw.) — robić pospolitym, pozbawiać należytej wartości. [przypis edytorski]

130. siła (daw.) — wiele. [przypis edytorski]

131. wotum, lm. wota (z łac., tu daw.) — uroczyste przyrzeczenie a. głos osoby głosującej. [przypis edytorski]

132. sankcja — tu: zatwierdzenie nadające moc prawną. [przypis edytorski]

133. wasan (daw.) — pot. skrót od: waszmość pan. [przypis edytorski]

134. byłyż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy nie były. [przypis edytorski]

135. Rzeczpospolita — tu: republika rzymska, postrzegana zgodnie z dosłowną nazwą jako państwo tworzone wspólnie przez obywateli. [przypis edytorski]

136. czyliż (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

137. niepłonny — tu: uzasadniony, niebezpodstawny. [przypis edytorski]

138. fawor (daw.) — przywilej, względy. [przypis edytorski]

139. afekt (daw.) — skłonność, sympatia, miłość. [przypis edytorski]

140. k’temu (daw.) — skrócone: ku temu, do tego. [przypis edytorski]

141. Ankus Marcjusz — czwarty legendarny król Rzymu (642–617 p.n.e.); według tradycji był synem córki Numy Pompiliusza, drugiego króla po Romulusie, oraz następcą Tullusa Hostiliusza. [przypis edytorski]

142. Publiusz i Kwintus, którzy nam (...) wodociągami wodę sprowadzili — informacja o członkach rodu wzięta z Plutarcha, ale ci byli potomkami, a nie przodkami Koriolana. Kwintus Marcjusz Rex był pretorem w 144 p.n.e. i na polecenie senatu wyremontował dwa istniejące akwedukty oraz zbudował nowy, większy: Aqua Marcia. [przypis edytorski]

143. Cenzorinus — tu: Gajusz Marcjusz Rutilus, syn pierwszego plebejskiego dyktatora i cenzora starożytnego Rzymu, noszącego to samo imię; trybun ludowy (311 p.n.e.) i konsul (310 p.n.e.); przydomek Cenzorinus otrzymał, gdy po raz drugi pełnił wysoki urząd cenzora (294 i 265 p.n.e.), wprowadzony w Rzymie pół wieku po wygnaniu Koriolana. Do głównych obowiązków cenzora należało przeprowadzanie spisów obywateli i czuwanie nad obyczajnością, a także zawieranie kontraktów na roboty publiczne. [przypis edytorski]

144. glejt — dokument wystawiony przez władze, zezwalający posiadaczowi na przejazd przez podległe im terytorium i zapewniający mu bezpieczeństwo osobiste; inaczej: list żelazny, list bezpieczeństwa. [przypis edytorski]

145. samowtór (daw.) — sam z kimś wtórym, we dwóch. [przypis edytorski]

146. flegma — powolność i spokojność charakteru, zimna krew. [przypis edytorski]

147. podbechtać — podjudzić, nastawić kogoś wrogo, zbuntować przeciw komuś a. czemuś. [przypis edytorski]

148. czernić — oczerniać, zniesławiać. [przypis edytorski]

149. tedy (daw.) — zatem, więc. [przypis edytorski]

150. chceszli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li; tu w znaczeniu: jeśli chcesz. [przypis edytorski]

151. rokosz — bunt. [przypis edytorski]

152. worujem — skrócone: worujemy, tzn. orząc, wprowadzamy w głąb gleby. [przypis edytorski]

153. samochcąc (daw.) — z własnej woli. [przypis edytorski]

154. Tryton (mit. gr., mit. rzym.) — bóstwo morskie, syn i herold Posejdona (w mit. rzym. Neptuna); przedstawiany jako postać o ludzkim tułowiu i rybim ogonie, z wielką muszlą, w którą dął, uspokajając lub wzburzając fale; czasem uznawany za ojca trytonów, podobnych sobie istot morskich. [przypis edytorski]

155. Hydra (mit. gr.) — potwór z wieloma głowami, odrastającymi po ścięciu, zabity przez Heraklesa. [przypis edytorski]

156. są tylko rogami potworu — tzn. instrumentami dętymi, wydającymi dźwięk, o którym decyduje grający na nich potwór. [przypis edytorski]

157. onić (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć i dodaną do zaimka osobowego „oni”. [przypis edytorski]

158. obojej strony (daw.) — dziś: obu stron. [przypis edytorski]

159. areopag — rada starszych w staroż. Atenach, początkowo mająca najwyższą władzę polityczną i sądowniczą; jej siedzibą było położone w pobliżu Akropolu wzgórze Aresa (stąd nazwa). [przypis edytorski]

160. driakiew (daw.) — medykament z kilkudziesięciu składników, uważany za uniwersalny lek i odtrutkę, wytwarzany aż do XVIII w.; przen.: lekarstwo. [przypis edytorski]

161. edyl — w staroż. Rzymie urzędnik nadzorujący porządek i bezpieczeństwo w mieście, odpowiadający też za aprowizację, handel i organizację igrzysk. [przypis edytorski]

162. jako nowatora — tj. jako człowieka dążącego do zaprowadzenia nowego, zmienionego ustroju, buntownika. [przypis edytorski]

163. Tarpejska Skała — stroma ściana skalna w płd. części wzgórza kapitolińskiego, z której w czasach republiki rzymskiej strącano zbrodniarzy i zdrajców. [przypis edytorski]

164. alternata (daw.) — zmiana biegu wypadków. [przypis edytorski]

165. dowcip (daw.) — inteligencja, spryt, rozum. [przypis edytorski]

166. pokup (daw.) — popyt na jakiś towar. [przypis edytorski]

167. Neptun (mit. rzym.) — bóg morza, odpowiednik gr. Posejdona, jego atrybutem był trójząb do połowu ryb. [przypis edytorski]

168. sprzątnąć ten gad zdradziecki — dziś popr. z N.: sprzątnąć tego gada zdradzieckiego. [przypis edytorski]

169. uncja — jednostka wagi używana w starożytnym Rzymie, a także w krajach anglosaskich, równa ok. 28 gramów. [przypis edytorski]

170. wasze a. waszeć (daw.) — skrócona forma grzecznościowa: waszmość, tzn. wasza mość, wasza miłość. [przypis edytorski]

171. prawić (daw.) — mówić, opowiadać. [przypis edytorski]

172. pytlować — przesiewać mąkę przez pytel, sito z tkaniny, mające kształt worka. [przypis edytorski]

173. ludzkość — tu: człowieczeństwo, natura człowieka utożsamiana z dobrymi cechami ludzi. [przypis edytorski]

174. sromotny (daw.) — haniebny. [przypis edytorski]

175. śmierć w kole — właśc.: na kole, chodzi o karę łamania kołem, metodę egzekucji publicznej stosowaną w Europie od czasów starożytnych aż do XVIII w.; ofiarę przywiązywano do osadzonego na palu dużego koła od wozu, a kat uderzał kołem (drągiem) lub nawet młotem kolejne członki ciała skazańca, podczas gdy jego pomocnik stopniowo obracał koło. [przypis edytorski]

176. dosiąc — dziś: dosięgnąć. [przypis edytorski]

177. strzyża — strzyżenie owiec. [przypis edytorski]

178. szeląg — dawna drobna moneta; miedziak. [przypis edytorski]

179. nimeś ją stracił — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; znaczenie: nim ją straciłeś. [przypis edytorski]

180. pochopny (daw.) — prędki, chętny. [przypis edytorski]

181. w chłodzie — w oryginale: in a bower, w altanie, zatem w ocienionym, przyjemnie chłodnym miejscu. [przypis edytorski]

182. rzezaniec (daw.) — eunuch, kastrat. [przypis edytorski]

183. zakała — tu: wstyd. Najczęściej słowo to oznacza osobę przynoszącą wstyd innym. [przypis edytorski]

184. sąli — konstrukcja z partykułą pytającą -li; znaczenie: czy są. [przypis edytorski]

185. czyli (daw.) — czy. [przypis edytorski]

186. sztrof a. sztraf (z niem.) — kara pieniężna, grzywna. [przypis edytorski]

187. Amen, amen — oczywisty anachronizm, gdyż hebrajskie słowo amen, uroczysty zwrot potwierdzający (dosł.: niech tak będzie), przeniknęło do łaciny dopiero w czasach chrześcijańskich. [przypis edytorski]

188. furda (daw.) — błahostka. [przypis edytorski]

189. kapitalny