Koriolan - William Shakespeare (Szekspir) (czytanie książek TXT) 📖

1. Koriolan — dramat opowiada losy na wpół legendarnego Rzymianina Koriolana na podstawie tekstu Życia Koriolana, będącego częścią Żywotów sławnych mężów Plutarcha. Z tego źródła Szekspir zapożyczył ogólną fabułę razem z większością postaci sztuki (Koriolan, Tytus Larcjusz, Kominiusz, Meneniusz Agryppa, Sycyniusz Welutus, Juniusz Brutus i Tullus Aufidiusz, który w źródłach staroż. występuje jako Attius Tullius, oraz matka i żona Koriolana). [przypis edytorski]

2. Rzecz dzieje się częścią w Rzymie... — akcja sztuki rozgrywa się na początku V w. p.n.e., kilkanaście lat po obaleniu władzy królewskiej i zaprowadzeniu republiki. Rządy, za pośrednictwem senatu i konsulów, sprawują przedstawiciele możnych rodów, patrycjusze. [przypis edytorski]

3. Wolskowie — staroż. lud italski zamieszkujący tereny płd. Lacjum, w V i IV w. p.n.e. prowadzący wojny z republiką rzymską; w 338 p.n.e. podbici przez Rzym. [przypis edytorski]

4. Koriole, łac. Corioli — staroż. miasto w środkowej Italii, należące do ludu Wolsków; po wydarzeniach opisywanych w tej sztuce zniknęło z kart historii. [przypis edytorski]

5. Ancjum — staroż. miasto nadmorskie w Italii, ok. 50 km na płd. od Rzymu, daw. stolica ludu Wolsków; ob. Anzio. [przypis edytorski]

6. intrata — dochód, zysk. [przypis edytorski]

7. osobliwie (daw.) — szczególnie. [przypis edytorski]

8. Kapitol — jedno z siedmiu wzgórz Rzymu, będące symbolem miasta. Kapitol stanowił naturalną twierdzę oraz ważne miejsce kultu: na wierzchołku zbudowano świątynię gł. bóstw oraz liczne inne przybytki; u stóp wzgórza znajdowało się archiwum państwowe. [przypis edytorski]

9. suplikant (daw.) — osoba wnosząca prośbę. [przypis edytorski]

10. i co dzień uciążliwsze ogłaszają postanowienia ku uszczerbkowi i ograniczeniu biedaków — wg Plutarcha plebejuszom, masowo tracącym dobytek i wtrącanym do więzienia z powodu długów, przed wyprawą przeciwko Sabinom najzamożniejsi wierzyciele obiecali, że będą ich traktować łagodniej. W senacie przegłosowano, że gwarantem przyrzeczenia zostanie konsul Waleriusz. Jednak po wygranej wojnie sabińskiej senat udawał, że nic nie wie o takiej umowie, a wierzyciele wrócili do wcześniejszych praktyk. [przypis edytorski]

11. Onego czasu wszystkie członki ciała... — wg źródeł starożytnych bajkę o żołądku Meneniusz Agryppa opowiedział ludowi podczas tzw. pierwszej secesji plebejuszy (494 p.n.e.), kiedy oburzeni postawą senatu w sprawie długów opuścili miasto i udali się na Świętą Górę koło Rzymu, odmawiając służby wojskowej w obronie interesów bogatych patrycjuszy. Przemowa Meneniusza, stojącego na czele delegacji senatu, oraz obietnica stworzenia urzędu trybunów ludu doprowadziły do zawarcia zgody. Plutarch rozróżnia dwa wystąpienia ludu, różnej wagi: jedno z powodu zdzierstwa wierzycieli oraz drugie, po zdobyciu Korioli, z powodu klęski głodu, podczas gdy Szekspir łączy je w jedno wydarzenie. [przypis edytorski]

12. kluby (daw.) — dyby, imadło, daw. narzędzie tortur; przen.: porządek, ryzy. [przypis edytorski]

13. cny (przestarz.) — cnotliwy, prawy, szlachetny. [przypis edytorski]

14. uważ — daw. forma trybu rozkazującego; dziś: zwróć uwagę, zauważ. [przypis edytorski]

15. karm (r.ż., daw.) — pokarm, strawa. [przypis edytorski]

16. pomnieć (daw.) — pamiętać. [przypis edytorski]

17. atoli (daw.) — jednak, ale; spójnik wyrażający przeciwstawienie, kontrast. [przypis edytorski]

18. strumieńmi — dziś popr.: strumieniami. [przypis edytorski]

19. gręzy (daw.) — męty, osad, fusy. [przypis edytorski]

20. wzdyć, właśc. wżdyć (daw.) — zawsze; jednak, przecież. [przypis edytorski]

21. świerzba — dziś popr.: świerzb, zakaźna choroba skóry. [przypis edytorski]

22. jest nim dobrze opatrzone — dziś popr.: jest w nie dobrze zaopatrzone. [przypis edytorski]

23. fakcja (daw.) — stronnictwo, koteria; zmowa, wichrzenie. [przypis edytorski]

24. szpica (daw., r.ż.) — szpic, ostra końcówka czegoś. [przypis edytorski]

25. Pięciu trybunów wedle ich wyboru... — wg Plutarcha senat zawarł porozumienie z protestującymi na Świętej Górze plebejuszami, dając im prawo wybierania rocznie pięciu urzędników, zwanych trybunami ludu, którzy mieli bronić ich interesów. Jako pierwszych trybunów wybrano przywódców secesji: Juniusza Brutusa i Sycyniusza Welutusa. Imion pozostałych trybunów Plutarch nie wymienia. [przypis edytorski]

26. uważać coś (daw.) — dziś: zwracać na coś uwagę, zauważać coś. [przypis edytorski]

27. przekąs (daw.) — drwina, szyderstwo. [przypis edytorski]

28. chyba (daw.) — uchybienie, błąd. [przypis edytorski]

29. snadź (daw.) — widocznie, zapewne. [przypis edytorski]

30. znaleźć kogoś jakimś (daw.) — zobaczyć, że ktoś jest jakiś; uznać kogoś za jakiegoś; ocenić jako. [przypis edytorski]

31. uwodzić się — tu: zwodzić samego siebie, oszukiwać się. [przypis edytorski]

32. wieniec dębowy — corona civica, jedno z najwyższych odznaczeń wojskowych starożytnego Rzymu, przyznawane za uratowanie życia współobywatela w czasie bitwy. [przypis edytorski]

33. łuskokryta ręka — ręka okryta pancerną rękawicą, z metalowych płytek mocowanych do skórzanego podkładu. [przypis edytorski]

34. Jowisz a. Jupiter (mit. rzym.) — najwyższe bóstwo rzymskiego panteonu, bóg nieba i burzy, odpowiednik gr. Zeusa. [przypis edytorski]

35. Piersi Hekuby, karmiące Hektora — Hekuba była żoną króla Priama i matką Hektora, najdzielniejszego z wojowników trojańskich podczas wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

36. rąbek — daw. element stroju, chusta osłaniająca głowę kobiety. [przypis edytorski]

37. ochmistrz (daw.) — urzędnik zarządzający dworem panującego lub magnata; opiekun dzieci na takim dworze. [przypis edytorski]

38. walny (daw.) — dzielny, chwacki. [przypis edytorski]

39. ladaco — ktoś niewiele wart, nicpoń. [przypis edytorski]

40. Penelopa (mit. gr.) — opisana w Odysei żona Odyseusza, która przez 20 lat wiernie czekała na powrót męża z wojny trojańskiej. W tym czasie zwodziła ubiegających się o jej rękę zalotników, obiecując, że wyjdzie ponownie za mąż, gdy skończy tkać całun dla teścia, lecz każdej nocy pruła robioną w dzień tkaninę. [przypis edytorski]

41. Ulisses (mit. gr.) — inaczej: Odyseusz, król Itaki, bohater Iliady i Odysei Homera, znany ze sprytu. [przypis edytorski]

42. rańtuch (daw.) — kobiece nakrycie głowy; wełniana chusta zakrywająca głowę i ramiona, niekiedy również część twarzy. [przypis edytorski]

43. sta — dziś: setki. [przypis edytorski]

44. Mars (mit. rzym.) — bóg wojny. [przypis edytorski]

45. surmacz (daw.) — trębacz wojskowy; od surma: instrument dęty używany w daw. wojsku do sygnalizacji. [przypis edytorski]

46. jestli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy jest. [przypis edytorski]

47. Ereb (mit. gr.) — najciemniejsza część Hadesu, podziemnej krainy zmarłych. [przypis edytorski]

48. Tyś był wojownikiem szkoły Katona — tzn. na wzór Katona Starszego (234–149 p.n.e.), znanego z surowości obyczajów rzymskiego męża stanu, mówcy i zdolnego wodza, który przeprowadził m.in. bezwzględną kampanię wojenną w Hiszpanii. Życiorys Katona, podobnie jak życiorys Koriolana, znajduje się w Żywotach sławnych mężów Plutarcha, jednak Szekspir, który czerpał z tego dzieła, zapomniał, że Katon żył prawie trzysta lat później niż Koriolan. [przypis edytorski]

49. Zjedzże kaduka! — daw. przekleństwo: niech cię licho (dosł.: zjedz diabła). [przypis edytorski]

50. drachma — staroż. moneta grecka, na ogół srebrna; jedną drachmę dzielono na 6 oboli. [przypis edytorski]

51. obol — drobna staroż. moneta grecka. [przypis edytorski]

52. drań (daw., r.ż.) — o rzeczach: lichota, rupiecie, graty, gałgany. [przypis edytorski]

53. niepodobna (daw.) — nie można, nie da się, jest niemożliwe. [przypis edytorski]

54. Fortuna (mit. rzym.) — bogini ślepego przypadku, losu; wspominana zwłaszcza w związku z dobrym losem, szczęściem. [przypis edytorski]

55. kontent (daw.) — zadowolony. [przypis edytorski]

56. niepodle — tj. bez hańby, bez tchórzostwa. [przypis edytorski]

57. mila — jednostka miary długości (odległości), używana od czasów staroż., oznaczająca początkowo tysiąc kroków (łac. mille passus) podwójnych, czyli ok. 1,5 km. [przypis edytorski]

58. sfora (daw.) — rzemień lub linka do prowadzenia psów gończych na polowanie. [przypis edytorski]

59. pochop (daw.) — chęć; zapał. [przypis edytorski]

60. stwierdzić (daw.) — tu: potwierdzić; wzmocnić, utrwalić. [przypis edytorski]

61. centuria — jednostka taktyczna wojska rzymskiego licząca stu piechurów. [przypis edytorski]

62. spuścić się na kogoś (daw.) — polegać na kimś, liczyć na kogoś. [przypis edytorski]

63. Hektor (mit. gr.) — bohater Iliady Homera, najdzielniejszy obrońca Troi. [przypis edytorski]

64. binda (daw.) — wstęga, szarfa, opaska. [przypis edytorski]

65. czaprak — tkanina umieszczana pod końskim siodłem. [przypis edytorski]

66. dank (daw., z niem.) — podziękowanie, hołd; nagroda zwycięstwa. [przypis edytorski]

67. dział — podział, tu: dzielenie łupów. [przypis edytorski]

68. dziękujęć — konstrukcja z partykułą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

69. instrumenta — daw. forma M. lm, dziś: instrumenty. [przypis edytorski]

70. Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny. [przypis edytorski]

71. charłak — człowiek wyniszczony chorobą; cherlak, mizerak. [przypis edytorski]

72. hiperboliczny — tu: przesadny. [przypis edytorski]

73. karm (r.ż., daw.) — pokarm, strawa. [przypis edytorski]

74. przybory — dziś popr. forma N. lm: przyborami; przybory (tu daw.): ogół przedmiotów tworzących komplet, tu: składających się na rząd koński (osprzęt potrzebny do jazdy). [przypis edytorski]

75. rad (daw.) — zadowolony; chętny, przychylny. [przypis edytorski]

76. mię — daw. forma nieakcentowana w zdaniu zaimka osobowego 1 os.lp (analogiczna do 2 os.lp: cię); dziś tylko: mnie. [przypis edytorski]