Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖
Krótki opis książki:
Przestrogi dla Polski to rozprawa Stanisława Staszica, która została opublikowana w trakcie trwania Sejmu Czteroletniego. Autor postuluje w niej wprowadzenie zmian, które miałyby wpłynąć na poprawę sytuacji w kraju.
Wśród jego sugestii znajdują się: zniesienie liberum veto, nadanie prawa wolności osobistej chłopom, objęcie prawami mieszczan, utworzenie sojuszu między arystokracją a mieszczanami, odwołanie się do republikańskiej myśli oświeceniowej. Rozprawa po raz pierwszy została opublikowana anonimowo.
Stanisław Staszic był polskim działaczem oświeceniowym, pisarzem, publicystą, filozofem, przyrodnikiem, a także księdzem katolickim. Na początku XIX wieku pełnił wiele funkcji publicznych w Królestwie Polskim. Obok Przestróg dla Polski do jego najważniejszych dzieł należy również pierwsza publikacja zawierająca jego koncepcję, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Staszic
- Epoka: Oświecenie
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Staszic
id="annotation-419">419. Ukazują im sposoby do pozorniejszych formalności — rządy ościenne potrzebowały pomocy Polaków, biegłych w prawie polskim, którzy by wskazywali im sposób możliwie formalnie poprawnego urzeczywistnienia zamierzeń zaborczych i przygotowywali społeczeństwo polskie z wewnątrz; takimi doradcami i agentami szczególnie dla zaborców użytecznymi byli Podoski (następnie prymas) i Adam Poniński. [przypis redakcyjny]
420. nadgroda (daw.) — nagroda. [przypis edytorski]
421. złe (daw.) — tu: zło. [przypis edytorski]
422. krzywoprzysięstwo — mowa o zeznaniach dochodu dla wymiaru podatku dziesiątego grosza. [przypis redakcyjny]
423. umysł — tu: właściwość duchowa, charakter. [przypis redakcyjny]
424. Sławny Naród Polski w podobnych razach — Naród polski staje się bohaterski w takich okolicznościach. [przypis edytorski]
425. 1768 — opisane wydarzenia r. 1767 i nast. [przypis redakcyjny]
426. Czacki, podczaszy koronny, był z rozkazu Repnina chwytany — Szczęsny Czacki, aresztowany r. 1767 w Porycku na Wołyniu, dla przeszkodzenia obecności na Sejmie. [przypis redakcyjny]
427. odwach (z niem. Hauptwache: straż główna) — kordegarda, wartownia. [przypis edytorski]
428. postęp — podstęp; za sprawą Podoskiego i Radziwiłła, Panie Kochanku’ zwabiono konfederatów do Radomia r. 1767, gdzie dowódca rosyjski dał im akt konfed. do podpisania pod grozą bagnetów. [przypis redakcyjny]
429. wzięto czterech najcnotliwszych senatorów — biskupi Sołtyk i Załuski, hetman polny kor. Rzewuski i syn jego, poseł, wywiezieni d. 11 paźdz. 1767 do Rosji. [przypis redakcyjny]
430. na sesją — dziś popr. forma B. lp: na sesję. [przypis edytorski]
431. poczwarę — mowa o Adamie Ponińskim. [przypis redakcyjny]
432. z pośrodka — spośród, spomiędzy. [przypis edytorski]
433. dwa tysiące — dożywotniego żołdu miesięcznego; czerwony złoty (dukat) = 18 złotych polskich ówczesnych. [przypis redakcyjny]
434. puinał — puginał (większy sztylet). [przypis redakcyjny]
435. Odrzucony od poselstwa w województwie poznańskiem — w województwie rodzinnym Ponińskiego, gdzie znano go dobrze, posłem nie obrany, mimo że kandydował: marzec 1773 r. [przypis redakcyjny]
436. uniwersał — podane do wiadomości powszechnej (łac. universalis) zarządzenie najwyższej władzy wykonawczej; tu: zwołanie sejmiku wyborczego po raz drugi; pierwszy, jak bardzo wiele innych w r. 1773, nie doszedł; wzdragano się obsyłać Sejm, który miał zatwierdzić rozbiór. [przypis redakcyjny]
437. Liw — daw. stolica ziemi liwskiej województwa mazowieckiego [obecnie wieś w pow. węgrowskim; Red. WL]; do Liwy: własc. do Liwu. [przypis redakcyjny]
438. karabiny — dziś popr. forma N. lm: karabinami. [przypis edytorski]
439. przysięgą — [Poniński] złożył zwykłą przysięgę poselską przed wyborcami (obecnie ślubowanie składane jest przed Sejmem). [przypis redakcyjny]
440. Naród — tu i poniżej: Sejm, jako zgromadzenie trzech stanów (Król, Senat, Stan Rycerski) stanowiące naród w znaczeniu prawa publicznego polskiego. [przypis redakcyjny]
441. tym końcem — tu: w tym celu. [przypis edytorski]
442. posły i senatory — dziś popr. forma B. lm: posłów i senatorów. [przypis edytorski]
443. po jednemu — dziś popr.: po jednym. [przypis edytorski]
444. Tam złudzonego i obietnicą, i groźbą do podpisu konfederacji przymusza. Po takowych kilku wymuszonych podpisach na koniec przed jednym z nich wykonał na marszałkostwo powtórne krzywoprzysięstwo, z tą jednak różnicą, że nie publicznie, ale skrycie. — 15 kwietnia 1773 r.; do konfederacji przystąpiło 81 posłów. [przypis redakcyjny]
445. gdy jeszcze Narodu nie było — tj. przed rozpoczęciem obrad sejmu. [przypis edytorski]
446. Pierwszego dnia — tj. 19 kwietnia 1773 r. [przypis redakcyjny]
447. tysiąca osób — wraz z arbitrami, tj. publicznością; posłów zebrało się tylko 111, brakowało też wielu senatorów. [przypis redakcyjny]
448. stawa — dziś popr.: staje. [przypis edytorski]
449. kij prosty — zamiast laski marszałkowskiej, którą mógł prawnie piastować tylko regularnie obrany marszałek; Staszic popełnia nieścisłość w celu podkreślenia zuchwalstwa Ponińskiego; zastępca marszałka poprzedniego Sejmu (marszałka „starej laski”), Łętowski, po zagajeniu zebrania oddał Ponińskiemu laskę. [przypis redakcyjny]
450. jeden tylko Reytan nie dopuścił gwałcicielowi prawa wstępu w miejsce prawa — Reytan poparty przez kilkunastu posłów usiłował uchwycić godność marszałka, by obezwładnić Ponińskiego [Tadeusz Reytan (1742–1780), poseł z województwa nowogródzkiego; Red. WL]. [przypis redakcyjny]
451. wykrzyknięcie — tu: odwołanie, protest. [przypis edytorski]
452. nieprzyjaciołami — dziś popr. forma N. lm: nieprzyjaciółmi. [przypis edytorski]
453. przytomny — tu: obecny, uczestniczący w sprawie. [przypis edytorski]
454. pograżać (daw.) — grozić. [przypis edytorski]
455. aby żadnego przeciwko temu Aktowi zażalenia odbierać w Grodzie nie ważono się, surowo nakazuje — [Poniński] pozbawiał opozycję ważnego środka obrony; umotywowany protest (manifest) przeciwko legalności zarządzenia władzy prawodawczej, zapisany w grodzie do trzech dni po wydaniu zarządzenia, wstrzymywał jego moc. [przypis redakcyjny]
456. twardy — tu: brutalny; w wydaniu z 1816 r.: nikczemny. [przypis redakcyjny]
457. rozesłaniec (daw.) — wysłannik; tu: poplecznik. [przypis edytorski]
458. rozkazuje jednemu z swoich rozesłańców, aby poszedł do Izby Poselskiej i zapowiedział Narodowi imieniem jego, że mu przykazuje zaraz się rozejść — ubliżał Sejmowi, nie stawiając się przed nim osobiście; wysłańcem był poseł wileński, Marcin Lubomirski. [przypis redakcyjny]
459. Składa sam z swej osoby sąd — sąd konfederacki, w którym Poniński zasiadał jako marszałek; Reytan oskarżony był o zakłócenie pokoju publicznego i ogłoszony jako nieprzyjaciel Ojczyzny. [przypis redakcyjny]
460. imfamia (z łac.) — hańba, niesława, pozbawienie praw. [przypis edytorski]
461. Gromadził się pod nim na sejmowe sesje Naród — Sejm ostatecznie ogłosił się jako konfederacki 24 kwietnia 1773 r. [przypis redakcyjny]
462. Delegacji — limita (odroczenie zebrań) Sejmu i wyłonienie Delegacji do rokowań z dworami ościennymi oraz ułożenia formy rządu 18 maja; nastąpiło jeszcze pięć limit, tak że Sejm rozwiązał się dopiero 11 kwietnia 1775 r. [przypis redakcyjny]
463. pod prezydencją ministrów cudzoziemskich — pod kierunkiem rzeczywistym, nie formalnym; tu minister to tytuł przedstawicieli dyplomatycznych. [przypis redakcyjny]
464. odpowiedział udzielnemu Narodowi w oczy, że już Sejm nic stanowić nie może, bo on tego nie podpisze — w wydaniu z 1816 r.: odpowiedział w głos: Sejm nic stanowić nie może, bo ja tak chcę i tego nie podpiszę. Tego byłem naocznym świadkiem. To ostatnie stwierdzenie nieścisłe; może to być dopisek źle umieszczony w składzie druku; wydaje się odnosić do karciarstwa Ponińskiego. [przypis redakcyjny]
465. zniszczył Naród — pozbawił Sejm praw, które przeszły na Delegację (z zastrzeżeniem jedynie zatwierdzenia jej uchwał przez pełny Sejm). [przypis redakcyjny]
466. w ręce cudzoziemców — w Delegacji zasiadali przeważnie ludzie zależni od dworów obcych. [przypis redakcyjny]
467. zaszłe — tu: będące w mocy. [przypis redakcyjny]
468. sam jeden knuje, pod imieniem sancitów ogłasza — ułożona według wskazówek Stackelberga zmiana ustroju, zatwierdzona przez Sejm na kadencji 27 marca–11 kwietnia 1775 r. (w pierwszym rzędzie utworzenie Rady Nieustającej i ogłoszenie „praw kardynalnych”); sancita — postanowienia generalności konfederackiej (z łac. sancio: postanawiam, uświęcam); miały moc prawa. [przypis redakcyjny]
469. złoczyńca nie tylko nie zginął, ale bawił się w kraju, żył lat piętnaście poważany, zasiadał w Senacie, Tron przybrał go do boku swojego za ministra — nadanie Ponińskiemu i jego bratu godności książąt polskich przez Sejm 1775 r.; mianowanie go podskarbim wielkim koronnym; majątek zdobyty przez niego (wkrótce roztrwoniony); pozyskanie przez Ponińskiego wpływu i popularności wśród ciemnej szlachty dzięki łatwości obejścia i potędze jego protekcji. [przypis redakcyjny]
470. Suchodolski, poseł chełmski, nie omieszkał zaraz domagać się, aby Naród (...) kazał natychmiast, jeszcze na otwartym występku imać żadnej własności nie mającego zbrodnia — Suchodolski wystąpił z wnioskiem 5 czerwca 1789; Poniński był od r. 1784 bankrutem; żył wyłącznie z żołdu obcego i z pensji podskarbińskiej; można go więc było uwięzić, mimo że nie był jeszcze przekonany sądownie, gdyż prawo neminem captivabimus dotyczyło tylko obwinionych, odpowiadających majątkowo za niestawiennictwo (wyjaśnił to poseł Morski, na posiedzeniu Sejmu 8 czerwca). [przypis redakcyjny]
471. imać (daw.) — tu: ująć, aresztować. [przypis edytorski]
472. żadnej własności nie mającego zbrodnia — Inni zdrajcy przynajmniej pieniądze od nieprzyjaciół pobrane zostawili w kraju. Poniński i w tym szkodził Polsce, bo te pieniądze, które wziął za kraj, znowu marnotrawnie w karty oddał Moskalom [w wydaniu z 1816 r.: cudzoziemcom; Red. WL], którzy równie, jako za zdrajcą Ojczyzny, tak i za kartownikiem [karciarzem, hazardzistą; Red. WL] biegali. [przypis autorski]
473. zbrodzień (daw.) — zbrodniarz, przestępca. [przypis edytorski]
474. przy podatkach i przy wielu innych najużyteczniejszych krajowi ustawach — przy sposobności rozpraw o przeznaczeniu dóbr Kawalerów Maltańskich (zob. dalej), których Poniński był przeorem. [przypis redakcyjny]
475. gorliwy ten mąż wzruszył — w wydaniu z 1816 r.: kilku gorliwych wzruszyli. [przypis edytorski]
476. wzięty był Poniński do sądu — uchwała Sejmu o stawieniu Ponińskiego przed sąd i uwięzieniu go 8 czerwca, tegoż dnia postawienie warty w jego mieszkaniu; utworzenie stałego sądu sejmowego na zaprzedańców, zdrajców itd., z prawem stosowania kary gardłowej 15 czerwca 1789 r. [przypis redakcyjny]
477. sztuczny — tu: przebiegły (jak dziś u ludu). [przypis redakcyjny]
478. niecnota uciekł z aresztu — Poniński uciekł 3 lipca 1798 r., złapany na pograniczu pruskim pod Toruniem; osadzony w Warszawie w koszarach; rozprawy sądowe rozpoczęto 26 sierpnia 1789 r.; proces trwał od 1 września 1790, nie był przeto zakończony w chwili pisania Przestróg. [przypis redakcyjny]
479. ciepły — tu: podniecony. [przypis redakcyjny]
480. nadgroda (daw.) — nagroda. [przypis edytorski]
481. aby zdrajca uciekł — życzenie podzielane przez wielu ze względów różnych; dawni wspólnicy obawiali się rozszerzenia oskarżenia na ich osoby (np. Branicki, bp. Massalski, kasztelan Radziwiłł, marszałek nadw. litewski Gurowski), inni (jak król, marsz. Małachowski) ze względów ludzkości lękali się otwarcia ery odwetów, a także chcieli uchronić Sejm przed odwróceniem uwagi od spraw reform. [przypis redakcyjny]
482. Turski — arbiter, który podczas posiedzenia Sejmu 8 czerwca 1789 r. ofiarował się być delatorem (oskarżycielem prywatnym) w sprawie Ponińskiego; dawny przewód sądowy polski nie znał, jak obecny, oskarżenia z urzędu; delator odpowiadał za oskarżenie nie dowiedzione, a że Poniński był potęgą, czyn Turskiego świadczy o odwadze. W wydaniu z 1816 r.: Obywatelu Turski. [przypis redakcyjny]
483. stawasz — dziś popr. forma 2os. lp cz.ter.: stajesz. [przypis edytorski]
484. Jestem bowiem jeden z tych nieszczęśliwych Polaków, których bezecny Poniński w niewolę zaprzedał — Staszic pochodził z Piły, która przy pierwszym rozbiorze dostała się Prusom. [przypis redakcyjny]
485. kazić (daw.) — psuć, brukać (por. nieskazitelny). [przypis edytorski]
486. buduj się — podnoś się na duchu (por. opowieść budująca). [przypis redakcyjny]
487. serca — tu: współczucia (por. okazać komu serce). [przypis redakcyjny]
488. powinnością jak każdego powinowatego — dotyczy prób Kaliksta Ponińskiego zamącenia Sejmu, aby brata zdrajcę uchronić przed sądem i karą [powinowaty: osoba z rodziny a. bliski znajomy]. [przypis redakcyjny]
489. Pauzoniasz, własc. Pauzaniasz — dowódca spartański z przełomu VI i V w. p.n.e., przewodził Spartanom w zwycięskiej bitwie Greków z Persami pod Platejami w 479 r. p.n.e. Po śmierci Leonidasa pod Termopilami rozważano nawet jego kandydaturę na tron spartański. Żołnierzy oburzała jednak jego arogancja i ordynarne zachowanie w stosunku do sprzymierzeńców i ludności cywilnej, oskarżono go więc o tchórzostwo w bitwie i wygnano. Resztę życia Pauzaniasz spędził na dworze Kserksesa, króla perskiego. Wnukiem tego wodza jest inny Pauzaniasz, król Sparty w latach 409–394, który uciekł przed egzekucją, oskarżony o nieudolność w dowodzeniu wojskami. [przypis edytorski]
490. murować będą — zamurowanie świątyni, w której schronił się Pauzaniasz (nie Pauzoniasz!), dawny zwycięzca spod Platei, oskarżony przez eforów spartańskich o zdradzieckie knowania z Persami (r. 470 prz. Chr.). [przypis redakcyjny]
491. końcem — tu: w celu. [przypis edytorski]
492. czyli — tu: czy, czy też. [przypis edytorski]
493. niewzględem — brakiem względu. [przypis redakcyjny]
494. delacja — oskarżenie; chodziło o skompromitowanie możliwie wielu osób wpływowych, aby uniemożliwić ściganie jednego Ponińskiego. [przypis redakcyjny]
495. stoją na gardło — domagają się śmierci (stary termin prawny). [przypis redakcyjny]
496. wyciągać — tu: wymagać. [przypis edytorski]
497. dotyczas — dziś: dotychczas. [przypis edytorski]
498. Nieskażona dotychczas publiczności polska — opinia publiczna podtrzymywała bardzo skutecznie posłów stronnictwa patriotycznego, w Izbie przez okrzyki i hukania arbitrów, poza Izbą przez salony. [przypis redakcyjny]
499. Polaka-Rusina — tj.
Darmowe książki «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Podobne książki:
Dodaj komentarz
Uwagi (0)