Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖
Krótki opis książki:
Przestrogi dla Polski to rozprawa Stanisława Staszica, która została opublikowana w trakcie trwania Sejmu Czteroletniego. Autor postuluje w niej wprowadzenie zmian, które miałyby wpłynąć na poprawę sytuacji w kraju.
Wśród jego sugestii znajdują się: zniesienie liberum veto, nadanie prawa wolności osobistej chłopom, objęcie prawami mieszczan, utworzenie sojuszu między arystokracją a mieszczanami, odwołanie się do republikańskiej myśli oświeceniowej. Rozprawa po raz pierwszy została opublikowana anonimowo.
Stanisław Staszic był polskim działaczem oświeceniowym, pisarzem, publicystą, filozofem, przyrodnikiem, a także księdzem katolickim. Na początku XIX wieku pełnił wiele funkcji publicznych w Królestwie Polskim. Obok Przestróg dla Polski do jego najważniejszych dzieł należy również pierwsza publikacja zawierająca jego koncepcję, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Staszic
- Epoka: Oświecenie
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Staszic
przedstawienie powodów i przebiegu Rewolucji Francuskiej do końca 1789 r. [przypis redakcyjny]
165. tysiąc milionami — Rewolucję poprzedziły niepokonane trudności finansowe, wywołane marnotrawstwem dworu; gdy wszystkie pożyczki zawodziły, postanowione zostało zwołanie Stanów (Etats Géneraux) w celu obmyślenia źródeł dochodu, co stało się powodem przewrotu: Stany, przekształciwszy się w Zgromadzenie Narodowe, uznały, że muszą ująć ster państwa w swoje ręce. [przypis redakcyjny]
166. niewiadomość — nieświadomość. [przypis edytorski]
167. siedemdziesiąt ksiąg — spisy uwięzionych na mocy tajnych rozkazów królewskich (fr. lettres de cachet), znalezione w Bastylii paryskiej po jej zdobyciu przez lud 14 lipca 1789; liczba ksiąg przesadzona: wiadomość z gazet. [przypis redakcyjny]
168. imiony — dziś popr. forma N. lm: imionami. [przypis edytorski]
169. tysiąców — dziś popr.: tysięcy. [przypis edytorski]
170. własność osoby — własność prywatna. [przypis redakcyjny]
171. odmiany — dziś popr. forma N. lm: odmianami. [przypis edytorski]
172. Ponieważ nikt w stanie nie jest zakupienia i opłacenia powszechnej szczęśliwości, tylko sam naród, więc odtąd tylko ten sam naród obierać i szacować tę swoją szczęśliwość będzie — myśl przewodnia (streszczona, nie przytoczona) dekretów francuskiego Zgromadzenia Narodowego z 17 czerwca 1789. [przypis redakcyjny]
173. samodzierczy a. samodzierżczy (daw.) — tyrański, jedynowładczy, władający absolutnie. [przypis edytorski]
174. Ognia na nich! — pierwsza próba zgniecenia siłą zbrojną ruchu rewolucyjnego podczas manifestacji ulicznych w Paryżu 12 lipca 1789, po usunięciu Neckera z ministerstwa. [przypis redakcyjny]
175. drab — zbrojny pachołek; szeregowiec piechoty. [przypis redakcyjny]
176. obywatelów — dziś popr. forma B. lm: obywateli. [przypis edytorski]
177. Król jest reprezentantem Narodu — zasada sformułowana przez Mirabeau w mowie z 25 czerwca od razu stała się hasłem ogólnym; reprezentant — w wyd. 1816 r.: naczelnik. [przypis redakcyjny]
178. nieprzyjacioły — dziś popr. forma B. lm: nieprzyjaciół. [przypis edytorski]
179. broń schylili — pierwsza gwardia francuska 12 lipca, następnie inne oddziały. [przypis redakcyjny]
180. zwyczajowiec — prawdopodobnie: konserwatysta. [przypis edytorski]
181. podobieństwo — tu: prawdopodobieństwo, przypuszczenie. [przypis edytorski]
182. małżeństwy — dziś popr. forma N. lm: małżeństwami. [przypis edytorski]
183. dom — ród panujący np. dom austriacki: ród Habsburgów; dom francuski: Burboni. [przypis redakcyjny]
184. ślepą — w wyd. z 1790 r.: najgłupszą. [przypis edytorski]
185. czuły — w terminologii końca w. XVIII: zdolny do wspólnego odczuwania z innymi ludźmi, [cecha] przypisywana niespaczonej naturze ludzkiej [współczujący, empatyczny. Red. WL]. [przypis redakcyjny]
186. przyjaciel ludzi — człowiek humanitarny, miłujący bliźniego (franc. ami des hommes, tłum. gr. filanthropos). [przypis redakcyjny]
187. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]
188. zawiśnie — tu: zależy. [przypis edytorski]
189. i na niej zasadzona subordynacja — w wyd. z 1790 r.: i rozumna subordynacja. [przypis edytorski]
190. opinia — tu: rozumienie; pojęcie. [przypis redakcyjny]
191. w człowieka — w wyd. z 1816 r.: w jednorządcę. [przypis edytorski]
192. pogróż — groźba. [przypis redakcyjny]
193. znamieniem — pomnikiem, znakiem pamiątkowym. [przypis redakcyjny]
194. Uświęćcie ją pośrodku waszego Narodu wiekopomnym znamieniem — Nie dziwi mnie, co myślą Niemcy o Rewolucji Francuskiej, bo tego po nich spodziewałem się. Ale zadziwia mię, co myślą o tej rewolucji Polacy, bo o nich wcale inaczej sądziłem. Powszechniejszą opinią w Polsce znalazłem tej rewolucji przeciwną. Przecież Rewolucja Francuska jest napomnieniem i upokorzeniem trochę już aż nadto pozwalającego sobie despotyzmu! Któż nasz naród tak oczernił, tak zeszarzał, zhańbił, rozszarpał i prawie nogami zdeptał? Trzech despotów. Wiem, czemu miłość własna Polakom wystawia tę rewolucję z czarnej strony: dlatego, że szlachta przez połączenie się z mieszczany zdaje się być upodloną. [Szlachta fr., wezwana wraz z duchowieństwem przez Stan Trzeci (mieszczaństwo) do połączenia się z nim 28 maja i 17 czerwca (Deklaracja o niepodzielności władzy prawodawczej) w Zgromadzeniu Narodowym, przystąpiła doń 27 czerwca 1789 r. S.Cz.] Mylimy się. Bo czymże była szlachta w despotyzmie? Dziś, jeśli straciła polowanie albo gołębiarnie [polowanie, gołębiarnie: przywileje właścicieli dóbr szlacheckich polowania na dobrach nieszlacheckich i utrzymywania gołębi, które tamże swobodnie szukały pożywienia; drobne te przywileje, ale bardzo dla nieszlachty dokuczliwe, stały się niejako symbolicznemi innych, istotniejszych; zniesione wraz z innemi 4 sierpnia 1789 z inicjatywy niektórych posłów szlacheckich. S.Cz.], zyskała przez złączenie się z miastami władzę prawodawczą, nad który przywilej nie ma większego. Gwałtowna zguba niektórych osób? [tu: śmierć, w ciągu rozruchów, towarzyszących początkom Rewolucji Francuskiej tłum uśmiercił kilkanaście osób, niektóre posądzone niewinnie, zarzucając im przeważnie spekulację na drożyźnie; splądrowano też nieco domów; na ogół straty te nie były wielkie, zważywszy gwałtowność i powszechność rozgoryczenia oraz w porównaniu do strat wojen domowych dawniejszych; S.Cz.] Gdy sobie wystawimy, że ta wielka rewolucja ma przeciw sobie Dwór, Ministerium, oficjerów wojskowych, arystokratów, duchowieństwo, prawdziwie szczęśliwą będzie Francja, jeżeli się na tej krwi skończy: będzie to na zawsze dowodem, że w wojnach domowych, oprócz wojen religii, dopokąd tylko sam lud kłóci się, dopotąd zgubę ludzi rachować można osobami i ruiny domami. Ale skoro się regularny żołnierz w domową kłótnię wmiesza, natenczas zguba ludzi zaraz rachuje się na tysiące, a ruiny na całe miasta i całe prowincje. [przypis autorski]
195. Są to filozofowie — filozofii wieku oświecenia zarzucali przeciwnicy Rewolucji, iż jest przyczyną przewrotu, gdyż podważa powagę Kościoła i władzy. [przypis redakcyjny]
196. zwyczaju, nie rozumu, potwory — wytwory (duchowe) li tylko tradycji, nie umiejące patrzeć na rzeczy krytycznie. [przypis redakcyjny]
197. zamiast na swoje tyrany, już porywali się do kamieni na swoje dobrodzieje — w wyd. z 1816 r.: już porywali się do kamieni; wzmianki o tyranach i dobrodziejach usunięto; na swoje dobrodzieje — dziś popr. forma B. lm: na swoich dobrodziejów a. dobrodziei. [przypis edytorski]
198. tak chwalebnemu i tak rozumnemu — w wyd. z 1816 r. te słowa usunięto. [przypis edytorski]
199. barwa — mundur, liberia. [przypis redakcyjny]
200. Obwiesić tych wszystkich! Są to zdrajcy, nie żołnierze! Wieczna to hańba, wieczna sromota stanu żołnierskiego! Każdy żołnierz, przysięgając na posłuszeństwo i na wierność, powinien na samo skinienie swojego pana, swojego monarchy, rznąć nie tylko obywatela, ale brata, żonę, dzieci, matkę i ojca. — Są to słowa jednego generała-lejtnanta Niemca w służbie cesarskiej. Ja sam słyszałem je z ust jego. [przypis autorski]
201. czemu rodzaj ludzki nie ma jednej głowy — życzenie przypisywane Kaliguli, według Swetoniusza miało brzmieć: „obyż lud Rzymski miał jedną tylko szyję!”. [przypis redakcyjny]
202. samodzierż (daw.) — jedynowładca, samodzierżca, władca absolutny. [przypis edytorski]
203. podżeg a. podżega (daw.) — podżeganie; podszept, namowa do złego. [przypis redakcyjny]
204. gwałtu zażyć — [użyć przemocy. Red. WL] planowany jesienią 1789 zamach wojskowy dworu na Zgromadzeniu Narodowym, ujawniony w manifestacjach z 1 i 3 października (uczty gwardzistów przybocznych, udział osobisty królowej Marii Antoniny w częstowaniu żołnierzy); reszta podanych tu wiadomości to echa pogłosek nieuzasadnionych. [przypis redakcyjny]
205. tym końcem — tu: w tym celu. [przypis edytorski]
206. stronniki — dziś popr. forma B. lm: stronników. [przypis edytorski]
207. rzucają w rzekę lub w morze — echa pogłosek nieuzasadnionych, oblegających wśród zgłodniałego ludu. [przypis redakcyjny]
208. cztery osoby — są to zamordowani w końcu lipca 1789 Foulon i zięć jego Berthier, urzędnicy służby zaopatrzenia; zamordowany 3 sierpnia Chatel, zastępca mera (burmistrza) Saint-Denis pod Paryżem; czwarty zapewne Flesselles, burmistrz Paryża, zamordowany 14 lipca. [przypis redakcyjny]
209. które rozumiał być swoich nieszczęść przyczyną — uważał za przyczynę swoich nieszczęść (konstrukcja zapożyczona ze składni łac. a. fr.). [przypis edytorski]
210. piekarz François — zamordowany w październiku 1789 r. w Paryżu. [przypis redakcyjny]
211. nie znaleziono w domu jego, tylko dwa chleby — nie znaleziono w jego domu nic więcej, tylko dwa chleby. [przypis edytorski]
212. je — dziś popr. forma B. lm r.mos.: ich. [przypis edytorski]
213. pensją — dziś popr. forma B. lp: pensję; tj. rentę. [przypis edytorski]
214. samodzierczy a. samodzierżczy (daw.) — tyrański, jedynowładczy, władający absolutnie. [przypis edytorski]
215. kilku osób — rzeczywiście, zważywszy gwałtowność ruchu i podniecenie, liczba ofiar w pierwszym roku Rewolucji (1789) była znikoma. [przypis redakcyjny]
216. rodzi się do niewoli — odwrócenie zasady Rousseau, Umowa Społeczna, II. [przypis redakcyjny]
217. taras (daw.) — tu: więzienie (por.: zatarasować). [przypis redakcyjny]
218. Inna samodziercza familia — mowa o gwałceniu konstytucji węgierskiej przez Habsburgów, zwłaszcza w r. 1671 (zob. rozdział Do Panów) i przez Józefa II. [przypis redakcyjny]
219. nieludnej ziemi — wojna sprzymierzonej z Rosją Austrii przeciw Turcji, w celu zaboru ziem nad dolnym Dunajem (dziś Rumunii). [przypis redakcyjny]
220. Na gwałt nieszczęśliwy ten lud użył naturalnej każdemu człowiekowi obrony. (...) Trzech tygodni nie wyszło, a rządny despotyzm z subordynacją regularnego wojska najpiękniejszy kraj spustoszył, kilkadziesiąt tysięcy ludzi wymęczył. — zgniecenie powstań węgierskich przez Józefa II, zwłaszcza w Siedmiogrodzie krwawe. [przypis redakcyjny]
221. W tym samym czasie — zbombardowanie Belgradu w grudniu 1788 (przed wypowiedzeniem wojny). [przypis redakcyjny]
222. gdyby machinki jakie — jak jakieś maszynki. [przypis edytorski]
223. Gdyż to nie my, ale Twoja to ręka niszczyła te prace ludzkie i wyrzynała tych ludzi. — Przed wojną Józef II Cesarz kazał z kościołów brać aparaty, z obrazów sukienki i sprzedawać. Widziałem sam Żydów chodzących z kapami i z ornaty po ulicach dla sprzedania: nieraz wlekła się za Żydem stuła po błocie. [Zostawszy samowładnym (śmierć Marii Teresy 1780 r.) Józef II zapoczątkował politykę jaskrawo przeciwną Kościołowi katolickiemu: zakaz odsyłania świętopietrza do Rzymu, zabór dóbr kościelnych, zniesienie zakonów. S.Cz.] Kiedy Belgradu oblężenie rozpoczęto, sam Cesarz, prosząc Boga o pomoc, poszedł z wielką uroczystością do Kościoła Najświętszej Panny i oddał Jej sukienkę. [przypis autorski]
224. sierocą niedołężnych rodziców — pozbawiają starych ludzi opieki dorosłych synów, powoływanych do wojska i ginących w wojnach. [przypis edytorski]
225. zgębę — kęs. [przypis redakcyjny]
226. płużą krwią — żyją krwią, zyskują przez krew. [przypis redakcyjny]
227. końcem — tu: w celu. [przypis edytorski]
228. istnie — dziś popr.: istnieje. [przypis edytorski]
229. nieskazitelnym — tu: pewnym zachowania czystości gatunku. [przypis redakcyjny]
230. szczególnych jestestw — poszczególnych jednostek. [przypis edytorski]
231. jestestwy — dziś popr. forma N. lm: jestestwami, tj. jednostkami, stworzeniami. [przypis edytorski]
232. gwałcicielów — dziś popr. forma D. lm: gwałcicieli. [przypis edytorski]
233. stwora — wytwór. [przypis edytorski]
234. pożytkując z ciemności — korzystając z ciemnoty. [przypis edytorski]
235. wspołeczność — dziś: społeczność. [przypis edytorski]
236. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]
237. istnąć — dziś popr.: istnieć. [przypis edytorski]
238. kilkudziesiąt — dziś popr.: kilkudziesięciu a. kilkudziesięcioma. [przypis edytorski]
239. zawisła — dziś: zależy. [przypis edytorski]
240. kontraktu towarzystwa umowy społecznej — termin upowszechniony przez Rousseau, przez Staszica rozumiany jako system zobowiązań wzajemnych jednostek oraz względem całości i rodu ludzkiego, wypływających z natury człowieka, która jest tworem Boga (jak u Buffona). [przypis redakcyjny]
241. Rzeczpospolita — tu dosł.: sprawa wspólna ogółowi. [przypis redakcyjny]
242. materią — przedmiotem. [przypis redakcyjny]
243. czynić — tu: działać. [przypis edytorski]
244. czynić przez umocowanego — działać przez pełnomocnika, tu: posła. [przypis redakcyjny]
245. Nikt rozumnie nie może swojej mocy i woli nadawać umocowanemu od siebie do czynienia w ogólności o wszystkim (...) nikomu wolno nie jest wyrzekać się praw życia, przestać być człowiekiem, szkodzić sobie, zadawać sobie śmierć. — zatem prawomocność uchwały sejmowej zależy od otrzymania przez posłów upoważnienia do jej powzięcia od wyborców; zob. dalej rozwinięcie tej zasady; por. parlamentaryzm obecny: zasada pełnomocnictwa nieograniczonego, niekiedy (Szwajcaria) z możliwością odwołania się do wyborców; parlamentaryzm staropolski: wskazywanie posłowi przez sejmik przedmiotu i sposobu głosowania („mandat imperatywny”; lauda sejmikowe). [przypis redakcyjny]
246. Prawodawstwo wszędzie i do wszystkich obywateli należy — ta sama myśl w Uwagach, str. 49; por. Rousseau, Umowa społeczna, II 1, 2 III 12 n; Deklarację Praw Człowieka fr. Zgromadzenia Narodowego, art. 6. [przypis redakcyjny]
247. klima — klimat; zaprzeczenie teorii o istnieniu ziem i ludów, których właściwym przeznaczeniem jest niewola, tyrania. [przypis edytorski]
Darmowe książki «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Podobne książki:
Dodaj komentarz
Uwagi (0)