Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖
Krótki opis książki:
Przestrogi dla Polski to rozprawa Stanisława Staszica, która została opublikowana w trakcie trwania Sejmu Czteroletniego. Autor postuluje w niej wprowadzenie zmian, które miałyby wpłynąć na poprawę sytuacji w kraju.
Wśród jego sugestii znajdują się: zniesienie liberum veto, nadanie prawa wolności osobistej chłopom, objęcie prawami mieszczan, utworzenie sojuszu między arystokracją a mieszczanami, odwołanie się do republikańskiej myśli oświeceniowej. Rozprawa po raz pierwszy została opublikowana anonimowo.
Stanisław Staszic był polskim działaczem oświeceniowym, pisarzem, publicystą, filozofem, przyrodnikiem, a także księdzem katolickim. Na początku XIX wieku pełnił wiele funkcji publicznych w Królestwie Polskim. Obok Przestróg dla Polski do jego najważniejszych dzieł należy również pierwsza publikacja zawierająca jego koncepcję, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Staszic
- Epoka: Oświecenie
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Staszic
tu: niekorzystne wrażenie. [przypis redakcyjny]
60. pan — tu: magnat. [przypis redakcyjny]
61. gdyby — tu: niby, jak. [przypis edytorski]
62. pieścidło (daw.) — tu: zabawka; pieścidły — dziś popr.: pieścidłami. [przypis edytorski]
63. materia (daw.) — temat, sprawa. [przypis redakcyjny]
64. prza (daw.) — sprzeczność; zarzut, oskarżenie. [przypis edytorski]
65. z tych pisarzów — autorzy pism polemicznych, często oszczerczych, których podczas Sejmu Czteroletniego ukazywało się bardzo wiele, i które miały na celu podniecenie opinii przeciwko przywódcom politycznym. [przypis redakcyjny]
66. hydzenie (daw.) — zohydzanie, obrzydzanie. [przypis edytorski]
67. porozumienie — tu: podejrzenie, pomówienie, oskarżenie. [przypis edytorski]
68. pismy — dziś popr.: pismami. [przypis edytorski]
69. bliżyć — zbliżać, przybliżać; tu: pogłębiać, wzmacniać. [przypis edytorski]
70. między współobywatele — dziś popr.: między współobywatelami. [przypis edytorski]
71. Nie jestem ani dworskim, ani hetmańskim, ani potemkinowskim, pruskim, cesarskim, ani moskiewskim — stronnictwa w Sejmie; określenia nadawane przez przeciwników. [przypis redakcyjny]
72. prerogatywa — przywilej, specjalne możliwości, wynikające z czyjejś pozycji (np. szlachectwa) lub funkcji. [przypis edytorski]
73. okupowania sobie pokoju ustępowaniem — Starajmy się o sprzymierzeńców, ale nie kupujmy sprzymierzeńca, bo się co rok droższym robić będzie, dopokąd nas nie zniszczy. „A jeżeli za odmówieniem mu tych miast, on przymierza zawrzeć nie zechce?” Zostańmy w zbrojnej neutralności. Dajmy drugie tyle podatku. Spełniajmy sto tysięcy wojska. Mamy doświadczenie: ten sprzymierzeniec dopiero przed kilku laty brał i już na nowo brać chce. Za rok, może znowu który z jego ministrów okaże mu wielkie pożytki, gdy mu Polska jakie insze miasta ustąpi. Rzecze nieomylnie do nas, aby mu je dać. Inaczej on nas opuści, naszego przymierza odstąpi etc., etc. Płaćmy cło podług taryfy najwyższej przez naszych zdrajców z trzech taryf mniejszych wybranej, a trzymajmy się morza. [Delegacja Sejmu podziałowego była wybrała najwyższe z proponowanych jej przez Prusy taryf celnych od spławu polskiego na Wiśle; Prusy oświadczały gotowość obniżenia cła w zamian za żądane miasta. S.Cz.] Lecz Toruń i Gdańsk, ponieważ są miastami, zapewne w Polsce nie będą miały obrońcy. Każdy szlachcic pomyśli sobie: „Co mi z tego. To nie moja wieś. Nic ja nie mam z Torunia, ani z Gdańska. A gdy za ich ustąpienie zyskamy przymierze, już mniej wojska potrzebować będziemy, a tak mniej podatku płacić będę”. Z tym to samoistwem [tu: samolubstwem; S.Cz.] już odpadały od kraju najbogatsze miasta... pogarniono za niemi i wsie z szlachcicem. Z tym myślenia sposobem zajdzie powoli szlachta za miastami w cudzą niewolę. Bądźmy zbrojni. Miejmy podatki i wojsko, a znajdą się sprzymierzeńcy. Brabancja dopiero pół z niewoli wyszła, a ponieważ łączy się lud wszystek, ma pieniądze i wojsko, i już nadarza jej się sprzymierzeniec, nie żądający od niej żadnego miasta, tylko wspólnej pomocy i przyjaźni [prowincje belgijskie (Brabant, Flandria) powstawszy przeciwko Cesarzowi, w r. 1789 wyzwoliły się częściowo spod ucisku, popierane przez Francję. S. Cz.]. [przypis autorski]
74. prowincyj — dziś popr.: prowincji. [przypis edytorski]
75. ustępowaniem prowincyj, miast — myślą przewodnią polityki pruskiej, kierowanej przez ministra Hertzberga, było otrzymanie od Rzeczypospolitej Gdańska i Torunia, w zamian za co Prusy obiecywały poparcie w odzyskaniu od Austrii jej zaboru i przymierze przeciwko Rosji. [przypis redakcyjny]
76. dzielność — tu: czynność, aktywność; skuteczność. [przypis edytorski]
77. dzielność — tu: czynność, aktywność; skuteczność. [przypis redakcyjny]
78. własność — tu: zdolności, władze. [przypis redakcyjny]
79. zastąpić — tu: zająć. [przypis redakcyjny]
80. jestestwy — dziś popr. forma N. lm: jestestwami, tj. jednostkami, stworzeniami. [przypis edytorski]
81. istoczyć — tu: wchłaniać, podporządkowywać sobie. [przypis edytorski]
82. przymioty — dziś popr. forma N. lm: przymiotami. [przypis edytorski]
83. czucie — u Staszica zarówno wrażliwość, jak uczucie. [przypis redakcyjny]
84. róść (daw.) — rosnąć. [przypis edytorski]
85. działalność (tu i niżej) — w wyd. z 1790 r.: dzielność. [przypis edytorski]
86. rozkosz — tu: przyjemność. [przypis edytorski]
87. urodzaje ziemi — tu: pokarm, jedzenie. [przypis edytorski]
88. działań — w wyd. z 1790 r.: dzielności. [przypis edytorski]
89. zmysły tylko — źródłem poznania są jedynie wrażenia zmysłowe, tj. wynik działania podrażnień zewnętrznych, których źródło (istota rzeczy) jest niepoznawalna; teoria poznania sensualistyczna Locke’a, rozwinięta przez Condillaka; por. Uwagi, str. 14 n. [przypis redakcyjny]
90. uczuciów — dziś popr.: uczuć, odczuć. [przypis edytorski]
91. są — w pierwszym wydaniu omyłkowo: nie są. [przypis edytorski]
92. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]
93. najdzielniejsze — bo równowaga, stałość i trwałość wynika z całkowania się nierówności i zmienności poszczególnych w zbiorowości, podobnie jak płynność rzeczy daje w wyniku stałość świata; źródłem tej myśli Buffon; ob. Wstęp. [przypis redakcyjny]
94. własność — posiadanie na własność. [przypis redakcyjny]
95. z praw człowieka — bo równowaga, która jest zamiarem Stwórcy, byłaby naruszona przez uznanie nierówności prawnej i ujęcia jednym możliwości posiadania, gdy przyznaje się ją innym. [przypis redakcyjny]
96. bogactwo w ziemi — echo teorii ekonomicznej „fizjokratów” (Quesnay, w Polsce Popławski, Stroynowski i in.). [przypis redakcyjny]
97. sposobi — stwarza możność używania. [przypis redakcyjny]
98. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]
99. końcem — tu: celem. [przypis edytorski]
100. ubezpieczenie — tu: zabezpieczenie. [przypis edytorski]
101. wyciągać — tu: wymagać. [przypis edytorski]
102. nadgroda (daw., gw.) — nagroda. [przypis edytorski]
103. Ustawa towarzystwa dla ludzi jakiegokolwiek klimatu jest jedna, bo żadne położenie kraju nie odmienia naturalnych praw człowieka. Klimat zmniejsza tylko, lub powiększa w człowieku czucie. Taka odmiana wyciąga jedynie odmiany w ustawie rządu, w prawach cywilnych, w nadgrodach i karach. — ustęp ten wymierzony jest przeciwko poglądowi Monteskiusza, według którego ustrój społeczeństwa zależy od klimatu. [przypis redakcyjny]
104. istnie — dziś popr.: istnieje. [przypis edytorski]
105. czyni — działa. [przypis redakcyjny]
106. jedne — dziś popr.: jedno. [przypis edytorski]
107. kilkudziesiąt — dziś popr.: kilkudziesięciu. [przypis edytorski]
108. wistoczone — istotne [właściwe, przypisane. Red. WL]. [przypis redakcyjny]
109. familij — dziś popr. forma D. lm: familii. [przypis edytorski]
110. opinia — mniemanie niepoparte dowodami, mylne, a powszechne. [przypis redakcyjny]
111. poważnić — upoważniać. [przypis redakcyjny]
112. moc i wola narodu: ta jego władza, która chce prawa, i ta, która prawu nadaje skuteczność, czyli władza prawodawcza i wykonawcza; w Rousseau Umowie społecznej zasada ta sama. [przypis redakcyjny]
113. straszydłem — potwornością. [przypis redakcyjny]
114. która by się nigdy ukazać nie mogła groźną towarzystwa wolności, a która zawsze ukazywałaby się groźną partykularnych przemocy — sens: która nie byłaby groźna dla wolności społeczeństwa, tylko dla jednostek stosujących przemoc. [przypis edytorski]
115. czyli — tu: czy też, czy na pewno. [przypis edytorski]
116. jeden obywatel — gdzie monarcha czy naczelnik rządu sędziów mianuje. [przypis redakcyjny]
117. Z równości i wolności człowieka wypada, aby sędziego obierali tylko ci sami obywatele, których on sądzić będzie. — to samo u Rousseau w Umowie Społecznej. [przypis redakcyjny]
118. nadgroda (daw., gw.) — nagroda; tu: odszkodowanie. [przypis edytorski]
119. z bezpieczeństwem — o ile jest zapewnione bezpieczeństwo [raczej: jeśli ma być zapewnione bezpieczeństwo. Red. WL]. [przypis redakcyjny]
120. Taka obrona — chodzi o wojska stałe zawodowe, utrzymywane kosztem ogółu, i powiększane nie w miarę jego zdolności i sił, ale ambicji zaborczych domu panującego lub potrzeby utrzymania równowagi z sąsiadami. [przypis redakcyjny]
121. niszczy własność gruntową — wycieńczając rolnictwo podatkami. [przypis redakcyjny]
122. nie mogą być, tylko obroną niewoli i despotyzmu — nie mogą być niczym innym, jak tylko obroną niewoli i despotyzmu. [przypis edytorski]
123. stosować — tu: podporządkować czemuś. [przypis edytorski]
124. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]
125. familia — tu i dalej: dom panujący [tj. dynastia. Red. WL]. [przypis redakcyjny]
126. gwałcicielów — dziś popr. forma D. lm: gwałcicieli. [przypis edytorski]
127. istnie — dziś popr.: istnieje. [przypis edytorski]
128. rzeczypospolite — które jedynie są ustrojem zgodnym z prawami człowieka. [przypis redakcyjny]
129. wspołeczeństwo — zrzeszenie ludzkie [społeczeństwo. Red. WL]. [przypis redakcyjny]
130. król, cesarz — te słowa zostały usunięte w wydaniu z 1816 r. ze względu na cara. [przypis edytorski]
131. prowincją — dziś popr. forma B. lp: prowincję. [przypis edytorski]
132. nie podoba sobie pod takim rządem — w wyd. z 1816 r.: pod innym swe szczęście mieć rozumie. [przypis edytorski]
133. puścizna (daw.) — spuścizna, dziedzictwo, spadek. [przypis edytorski]
134. baba — babka, babcia. [przypis edytorski]
135. sprzysiężca — tu: spiskowiec. [przypis redakcyjny]
136. nie ma żadnej władzy — a więc Sejm podziałowy nie miał prawa uznawania zaborów, choćby był Sejmem legalnym; a tylko wyrzec się kilku województw, które jedynie same decydować mogły o swym dalszym losie; w dalszym ciągu Staszic zaczepi sama legalność Sejmu 1773 r. [przypis redakcyjny]
137. gięte — naginane, wdrożone przymusowo. [przypis redakcyjny]
138. poważenie — poważanie, szacunek. [przypis redakcyjny]
139. nauczycielów — dziś popr. forma D. lm: nauczycieli. [przypis edytorski]
140. nadymał — był natchnieniem. [przypis redakcyjny]
141. przysposobionych — zastosowanych; tu: spaczonych. [przypis redakcyjny]
142. czuciów — odczuć, doświadczeń. [przypis edytorski]
143. odnową — powtórzeniem. [przypis redakcyjny]
144. pewny człowiek — samowładca, monarcha. [przypis redakcyjny]
145. udanie — tu: donos, skarga. [przypis edytorski]
146. prawnictwem — użyciem sztuczek prawnych. [przypis redakcyjny]
147. tyrani w Rzymie — zarzut (jako ogólny, niesłuszny) trafia najlepiej Domicjana; ale Staszic myśleć mógł o Kaliguli, którego wspomina dalej, jako wzór tyrana. [przypis redakcyjny]
148. wojaków — w wyd. z 1790 r.: obrońców kraju. [przypis edytorski]
149. współobywatelów — dziś popr. forma D. lm: współobywateli. [przypis edytorski]
150. Wszyscy nienawidzą — niechęć opinii oświeconej do Polski, wywołana wiadomościami o ucisku chłopa i nietolerancji wobec innowierców, zręcznie podsycana przez Fryderyka II i Katarzynę II, znalazła wyraz dobitny w pismach Woltera i innych filozofów; por. St. Kot, Rzeczpospolita Polska w literaturze politycznej Zachodu, Kraków 1919, str. 202–207, 228. [przypis redakcyjny]
151. kurfurst (niem. Kurfürst) — elektor; tytuł tych panujących niemieckich, którzy niegdyś byli wyborcami cesarza. [przypis redakcyjny]
152. duk — diuk, książę; tytuł romański, ale Staszic zdaje się mieć na myśli także niemieckich książąt. [przypis redakcyjny]
153. króla, cara lub cesarza — te słowa usunięto w wyd. z 1816 r., aby nie wywoływać zadrażnień z zaborcą rosyjskim. [przypis edytorski]
154. taksować — tu: obłożyć podatkami. [przypis edytorski]
155. nie mając wstydu — tak wielu zwłaszcza książąt niem., którzy współzawodniczyli urodą swoich gwardzistów. [przypis redakcyjny]
156. wojarz (daw.) — wojownik. [przypis redakcyjny]
157. niezdrożność — zdrożność. [przypis redakcyjny]
158. współobywatelów — dziś popr. forma D. lm: współobywateli. [przypis edytorski]
159. osobistością — prywatą, działaniem samolubnym ze szkodą ogółu. [przypis redakcyjny]
160. końcem — tu: w celu, mając na celu. [przypis edytorski]
161. oszustostwo — oszustwo systematyczne. [przypis redakcyjny]
162. kacyk (z hiszp. cacique: meksykański władca tubylczy) — pomniejszy samowładca barbarzyński. [przypis redakcyjny]
163. ludowi rzymskiemu, co (...) bóstwił Augusta, gdy się nazwał „imperatorem” — nieporozumienie podwójne, imperator nie oznaczał za Augusta monarchy, ale zakres władzy, którą posiadali także urzędnicy za czasów Republiki (dowódcy wyżsi sił zbrojnych); ubóstwienie Augusta było wyrazem czci do jego osoby, nie do piastowanego urzędu. [przypis redakcyjny]
164. Jedna z waszych familia — dom francuski; w dalszym ciągu
Darmowe książki «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Podobne książki:
Dodaj komentarz
Uwagi (0)