Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖
Krótki opis książki:
Przestrogi dla Polski to rozprawa Stanisława Staszica, która została opublikowana w trakcie trwania Sejmu Czteroletniego. Autor postuluje w niej wprowadzenie zmian, które miałyby wpłynąć na poprawę sytuacji w kraju.
Wśród jego sugestii znajdują się: zniesienie liberum veto, nadanie prawa wolności osobistej chłopom, objęcie prawami mieszczan, utworzenie sojuszu między arystokracją a mieszczanami, odwołanie się do republikańskiej myśli oświeceniowej. Rozprawa po raz pierwszy została opublikowana anonimowo.
Stanisław Staszic był polskim działaczem oświeceniowym, pisarzem, publicystą, filozofem, przyrodnikiem, a także księdzem katolickim. Na początku XIX wieku pełnił wiele funkcji publicznych w Królestwie Polskim. Obok Przestróg dla Polski do jego najważniejszych dzieł należy również pierwsza publikacja zawierająca jego koncepcję, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Staszic
- Epoka: Oświecenie
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Staszic
bezpański; tu mowa o zasadzie z prawa rzymskiego, dotyczącej własności, która nie może zostać przejęta. [przypis edytorski]
755. w siedmiu milionach Polaków — w r. 1791 (wg Korzona) 8.800 tys. [przypis redakcyjny]
756. sto tysięcy szlachty — liczba za mała nawet, jeśli tylko uwzględnić ziemiaństwo, które wynosiło w r. 1791 (Korzon) 318 tys., czyli nie mniej niż 155 tys. głów płci męskiej; ogół szlachty, razem z nieposesjonatami i szaraczkami, wynosił 725 tys. [przypis redakcyjny]
757. syny — dziś popr. forma N. lm: synami. [przypis edytorski]
758. grunta chłopskie i grunta dworskie — ziemia będąca w wyłącznym użytkowaniu chłopów, w zamian za co odrabiali pańszczyznę, i ziemia będąca w bezpośrednim użytkowaniu dziedzica; właścicielem jednych i drugich był dziedzic. [przypis redakcyjny]
759. rozmiar — tu: pomiar, spis, ewidencja. [przypis edytorski]
760. od Cesarza zabranych — dziś: przez Cesarza zabranych. [przypis edytorski]
761. rodzajny (daw.) — uprawny, urodzajny. [przypis edytorski]
762. dziedziczne folwarki — zgodność tego obliczenia z rzeczywistością bardzo wątpliwa; w zaborze austr., z którego Staszic czerpie materiał porównawczy, nie było prawie szlachty szaraczkowej, tak licznej na Mazowszu, Podlasiu i niektórych warstwach litewskich; nie było także tak wielkich stosunkowo przestrzeni ziemi folwarcznej, jak na Ukrainie. [przypis redakcyjny]
763. właścicielów — ludzi troszczących się o ziemię, której są właścicielami [dziś popr. forma D. lm: właścicieli. Red. WL]. [przypis redakcyjny]
764. ośmset — dziś: osiemset. [przypis edytorski]
765. myż — my; my przecież; my właśnie. [przypis edytorski]
766. mocarstwy — dziś popr. forma N. lm: mocarstwami. [przypis edytorski]
767. wyciągać — tu: wymagać. [przypis edytorski]
768. miłość nas samych; miłość wolności; jeżeli nie polepszymy rolnictwa — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
769. wieki — dziś popr. forma N. lm: wiekami. [przypis edytorski]
770. ekonomika — tu: gospodarność. [przypis redakcyjny]
771. wojna stała — wojna regularna, prowadzona stałym wojskiem zgodnie z zasadami sztuki wojennej. [przypis redakcyjny]
772. właścicielów — dziś popr. forma B. lm: właścicieli. [przypis edytorski]
773. samodzierż (daw.) — jedynowładca, samodzierżca, władca absolutny. [przypis edytorski]
774. chęcić (daw.) — zachęcać. [przypis edytorski]
775. wyrzucają z zasady swojego przyszłego rządu te słowa — na posiedzeniu sejmowym z d. 21 grudnia 1789 r. w tekście, złożonym Sejmowi przez biskupa Krasińskiego, jako przewodniczącego Deputacji do formy Rządu, Zasad do poprawy Rządu skreślono te słowa, zastępując je na wniosek Ankwicza oświadczeniem, że Rzeczpospolita zabezpiecza stanowi szlacheckiemu wolność i między osobami tego stanu zachowuje równość (art. 1); autorem tekstu projektowanego był nie Krasiński, ale Ignacy Potocki, który w znacznej mierze czerpał wzory z Deklaracji Praw Człowieka (ułożonej już od października 1789 r.) i z rozpraw fr. Zgromadzenia Narodowego nad tą sprawą. [przypis redakcyjny]
776. zabezpieczenie i zachowanie wolności, własności i równości w prawach każdego obywatela — te słowa były wyrzucone w projekcie przez biskupa Krasińskiego podanym w roku 1789. [przypis autorski]
777. przeciwieństwy — dziś popr. forma N. lm: przeciwieństwami. [przypis edytorski]
778. naród — tu: całość społeczeństwa. [przypis redakcyjny]
779. polskiego; obcym — te słowa zostały dopisane w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
780. stany — dziś popr. forma N. lm: stanami. [przypis edytorski]
781. nami — wyraz usunięty w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
782. wielbicielów — dziś popr. forma D. lm: wielbicieli. [przypis edytorski]
783. naród — tu: całość społeczeństwa. [przypis redakcyjny]
784. właścicielów — dziś popr. forma D. lm: właścicieli. [przypis edytorski]
785. kilka wsiów — poddanych z kilku wsi; wsiów — dziś popr. forma D. lm: wsi. [przypis redakcyjny]
786. właścicielów — dziś popr. forma D. lm: właścicieli. [przypis edytorski]
787. wydatek — tu: zysk. [przypis edytorski]
788. ekspensa (z łac. expensus: wyceniony; zapłacony) — wydatek. [przypis edytorski]
789. Na dowód, jak nieużyteczne krajowi rolnictwo z teraźniejszą pańszczyzną, kładę tu pewną włość N. — Tu introligator ma przykleić tabelę następującą pod tytułem Folwark N. etc. [Tabela została dołączona do drugiego wydania Przestróg dla Polski. Red. WL]. [przypis autorski]
790. Folwark N. — drugie wydanie Przestróg dla Polski autor uzupełnił tabelą, której treść podajemy w poniższych akapitach. [przypis edytorski]
791. 13.128 — w druku omyłkowo 18.128; popr. wydawcy [S.Cz.]. [przypis redakcyjny]
792. item (łac.) — również; ponadto. [przypis edytorski]
793. 2.985; 3.875 — w druku omyłkowo 3.985; 4.325; popr. wydawcy [S.Cz]. [przypis redakcyjny]
794. suma dochodu — chodzi o dochód czysty. [przypis redakcyjny]
795. Pańszczyzna, oprócz tych szkód dla kraju (...) jeszcze bardziej trwoniłaby się praca — te trzy akapity zostały dodane w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
796. sztuczniej — tu: sprytniej. [przypis edytorski]
797. bliźny — dziś popr.: bliźni. [przypis edytorski]
798. Jana Kalwina i Marcina Lutra — przytoczeni nie jako rzeczywiste potwory moralne, ale ironicznie, ze względu na zgrozę, jaką ich imiona budziły w ciemnej szlachcie; w wydaniu z 1816 r.: gorszym od heretyka. [przypis redakcyjny]
799. bliźnemu — dziś popr.: bliźniemu. [przypis edytorski]
800. bliźnego — dziś popr.: bliźniego. [przypis edytorski]
801. istnący — dziś popr.: istniejący. [przypis edytorski]
802. Są to istnącej pomimo nas przyczyny konieczne na nas skutki — są to nieuniknione skutki obiektywnej przyczyny (na którą nie mamy wpływu). [przypis edytorski]
803. wydziałowa robota — praca wymierzana zależnie od wydajności, nie czasu; Staszic żąda, by zamiast nakazywania poddanemu pracy na pańskim przez określoną ilość dni, wyznaczona mu była określona praca do wykonania, np. morga pola do uprawy, zżęcia itd.; omówienie w Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego, str. 93 przypis. [przypis redakcyjny]
804. nadgroda (daw.) — nagroda. [przypis edytorski]
805. końcem — tu: w celu. [przypis edytorski]
806. Sejmiki Gospodarskie — stanowiły w sprawach administracji, funduszów publicznych, rozkwaterowania i wyżywienia wojska w każdej ziemi. [przypis redakcyjny]
807. Sąd Rolniczy — żądanie sądu osobnego znamienne dla rozwoju poglądów Staszica; w Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego, str. 194, żąda on tylko możności wytaczania spraw o skrzywdzenie poddanego przez dziedzica przed Sąd Grodzki; obecnie zdaje sobie sprawę z różnorodności spraw, zarówno natury cywilnej, jak kryminalnej, wynikających ze stosunku poddańczego i wymagających instancji szczególnej. [przypis redakcyjny]
808. patron (daw.) — tu: zawodowy obrońca sądowy, adwokat. [przypis redakcyjny]
809. rolnik także sam się tłumaczyć będzie, mając sobie przydanego protektora — myśl ta urzeczywistniona już była w Sądach Referendarskich (ob. niżej) przez Stanisława Augusta, który zaraz w początkach panowania ustanowił przy nich „patrona ludzi ubogich”; Staszicowi chodzi o wszystkie sądy, orzekające w sprawach chłopskich; ob. także Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, str. 194. [przypis redakcyjny]
810. Sąd Referendarski — sąd królewski, orzekał ostatecznie (z odwołania) w sprawach poddanych wsi królewskich z użytkownikami lub dzierżawcami; były dwa Sądy Referendarskie (dla Korony i dla Litwy); przewodniczyli referendarze. [przypis redakcyjny]
811. asesor — członek kompletu orzekającego. [przypis redakcyjny]
812. znać — tu: wiedzieć. [przypis edytorski]
813. właścicielów — dziś popr. forma D. lm: właścicieli. [przypis edytorski]
814. nadgroda (daw.) — dziś: nagroda. [przypis edytorski]
815. korona obywatelska — rzymska corona civica, wieniec z liści dębowych, nadawany za zasługi publiczne nie wojenne (za te wieniec z wawrzynu). [przypis redakcyjny]
816. familij — dziś popr. forma D. lm: familii. [przypis edytorski]
817. J. O. — jaśnie oświecony (tytuł). [przypis edytorski]
818. Poniatowski, Zamoyski, Chreptowicz, Brzostowski — pierwszy wyzwolił poddanych dóbr Bieżuń na Mazowszu, począwszy od r. 1760, Andrzej Zamoyski, późniejszy kanclerz; drugi ksiądz Paweł Ksawery Brzostowski, referendarz litewski: dobra Merecz, przezwane Pawłowem, urządzenie włościan ukończone r. 1769; trzeci Joachim Litawor Chreptowicz, podkanclerz litewski: Szczorse i Wiszniew w województwie nowogródzkim; zamienił pańszczyznę na stałą daninę w ziemiopłodach; Stanisław Poniatowski, podskarbi litewski, synowiec [bratanek; Red. WL] króla: dobra Korsuń, liczące około 400 tys. poddanych, uwalnianie rozpoczęto w r. 1777; w r. 1789 większość poddanych już wyzwolona. [przypis redakcyjny]
819. JJ. WW. — jaśnie wielmożni (tytuł). [przypis edytorski]
820. imieniem — tu: w imieniu. [przypis edytorski]
821. użyciel — użytkownik. [przypis edytorski]
822. dobra potioritatis — dobra dłużników niewypłacalnych, oddane wierzycielom, podlegały wykupowi na zasadzie dowiedzionego pierwszeństwa prawa (łac. potioritas, od potior: lepszy). [przypis redakcyjny]
823. partykularny — tu: jednostka, pojedyncza osoba, osoba prywatna. [przypis edytorski]
824. substancja (z łac.) — tu: majątek, stan posiadania; substancyj — dziś popr. forma D. lm: substancji. [przypis edytorski]
825. mierny — tu: średni, średniej wielkości. [przypis edytorski]
826. nieprzyrodzony — tu: nienaturalny; ten wyraz został dodany w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
827. doczesny — tu: trwający tylko przez jakiś czas; chwilowy; czasowy. [przypis edytorski]
828. użyciel — użytkownik. [przypis edytorski]
829. i w sto lat być wykupionym może — dobra potioritatis nie przestawały być własnością dłużnika, który mógł każdej chwili je wykupić, chyba że prawa tego zrzekł się wyraźnie (potioritas abiurata). [przypis redakcyjny]
830. przemysł — tu: przedsiębiorczość. [przypis edytorski]
831. powierzyciel — wierzyciel; powierzycielów — dziś D. lm brzmiałby: powierzycieli. [przypis edytorski]
832. per potioritatem (łac.) — tu: przez prawo pierwszeństwa wierzytelności. [przypis edytorski]
833. kolokowane — umieszczone; chodzi o umieszczenie sum, uznanych jako lepsze, na poszczególnych dobrach, w zależności od czego wierzyciel obejmował te czy inne wsi. [przypis redakcyjny]
834. w dwudziestu leciech — dziś: w ciągu dwudziestu lat. [przypis edytorski]
835. jeżeli w dwudziestu leciech wykupionemi nie będą — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
836. Dobra Białogłowskie — wniesione w posagu; nie mogły stać się dziedzictwem; krewnym kobiety przysługiwało prawo ich wykupu zarówno od niej, jak od jej spadkobierców, czy nabywców dóbr. [przypis redakcyjny]
837. Prawo nie przypuszcza w Polsce do równego działu siostry z braćmi — córki otrzymywały w spadku czwartą część (czwarciznę) dóbr ziemskich ojczystych, o ile miały braci; dobra nabyte były dzielone po równo. [przypis redakcyjny]
838. kartownik (daw.) — karciarz, hazardzista. [przypis edytorski]
839. dla — tu: z powodu. [przypis edytorski]
840. dla zepsutych obyczajów i zdrowia — z powodu zepsucia obyczajów i zdrowia; te słowa dodano w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
841. doczesna intrata — natychmiastowy, krótkoterminowy dochód. [przypis edytorski]
842. wyciągać — tu: wymagać. [przypis edytorski]
843. Dobra zastawne — dobra oddane wierzycielowi w użytkowanie jako zastaw długu. [przypis edytorski]
844. dobra zastawne są szkodliwe rolnictwu — posiadacz dóbr zastawnych nie był obowiązany do składania rachunków właścicielowi; mógł przeto bezkarnie niszczyć majątek. [przypis redakcyjny]
845. pięć części — tu: pięć szóstych. [przypis edytorski]
846. ostry — tu: szorstki. [przypis redakcyjny]
847. siermięga — odzież wierzchnia z grubego materiału, noszona przez chłopów w daw. Polsce. [przypis edytorski]
848. zakopciałe — zwykła chata chłopska ówczesna była dymna, kurna, tzn. nie miała komina do wyprowadzenia dymu. [przypis redakcyjny]
849. robić piersiami — ciężko oddychać. [przypis edytorski]
850. śrut — tu: śruta; mąka raz jeden grubo zmielona, nie przepuszczona przez pytle. [przypis redakcyjny]
851. zielsko — na przednówku, w miesiącach wiosennych, gdy zapasy dawne wyczerpały się, pokarmem bywał chleb, pieczony z mąki mieszanej z popiołem, mech, lebioda itd. [przypis redakcyjny]
852. zbawiać (daw.) — tu: pozbawić. [przypis edytorski]
853. rośniecie tyrani — wyrastacie na tyranów. [przypis redakcyjny]
854. pożytkować — korzystać. [przypis edytorski]
855. pięć milionów dwakroć sto tys. — według obliczeń Korzona 6 milionów 365 tys. w r. 1791, od której to liczby odjąć jednak należy włościan wolnych, czynszowych i poddanych wsi królewskich, mających się znacznie
Darmowe książki «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Podobne książki:
Dodaj komentarz
Uwagi (0)