Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖
Krótki opis książki:
Przestrogi dla Polski to rozprawa Stanisława Staszica, która została opublikowana w trakcie trwania Sejmu Czteroletniego. Autor postuluje w niej wprowadzenie zmian, które miałyby wpłynąć na poprawę sytuacji w kraju.
Wśród jego sugestii znajdują się: zniesienie liberum veto, nadanie prawa wolności osobistej chłopom, objęcie prawami mieszczan, utworzenie sojuszu między arystokracją a mieszczanami, odwołanie się do republikańskiej myśli oświeceniowej. Rozprawa po raz pierwszy została opublikowana anonimowo.
Stanisław Staszic był polskim działaczem oświeceniowym, pisarzem, publicystą, filozofem, przyrodnikiem, a także księdzem katolickim. Na początku XIX wieku pełnił wiele funkcji publicznych w Królestwie Polskim. Obok Przestróg dla Polski do jego najważniejszych dzieł należy również pierwsza publikacja zawierająca jego koncepcję, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Staszic
- Epoka: Oświecenie
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Staszic
pod Warszawą ceniony był 2 złote polskie, a pod Poznaniem 2 czerwonych złotych = 36 złotych polskich. [przypis redakcyjny]
1068. zdradziestw (daw.) — zdrad. W wydaniu z 1816 r.: zdradziejstw. [przypis edytorski]
1069. nieprzyjaciołami — dziś popr. forma N. lm: nieprzyjaciółmi. [przypis edytorski]
1070. sumnienie — dziś: sumienie. [przypis edytorski]
1071. Kiedyż szlachcic złoży wielkie podatki — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
1072. doża — naczelnik państwa w Wenecji (doge, duce, wódz). [przypis redakcyjny]
1073. dzielny — tu: aktywny; skuteczny. [przypis edytorski]
1074. w dzisiejszych okolicznościach ma Polska do wyboru Dom Saski, Dom Hanowerski, Dom Brunświcki: w nim gotowy bohater — Karol Wilhelm ks. Brunświcki (1735–1806), słynny z waleczności, po śmierci swego mistrza Fryderyka II cieszył się opinią najlepszego wodza w Europie; w r. 1789 mówiono wiele w kołach politycznych polskich o wezwaniu go na tron w razie odmowy króla saskiego. [przypis redakcyjny]
1075. godności — tu: urzędy tytularne (np. dworskie) nie połączone z czynnościami. [przypis redakcyjny]
1076. Ci już do prawodawstwa należeć nie będą. Senatorowie wybieranymi być nie mogą, tylko przez samą szlachtę i z samej szlachty; urodzenia i oddzielne prawo do wszystkich w kraju godnośći; samej — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
1077. Katarzyna II; Moskwy — w wydaniu z 1816 r. tę wzmiankę zamieniono na ogólniki: ci, którzy (...) czynią; dworu północnego itd. [przypis edytorski]
1078. Tak Katarzyna II, która nie tylko pod swoim rządem czyni pracowitego rolnika niewolnikiem niewolnika-szlachcica, ale sama tysiące chłopów, gdyby tysiące wołów, w podarunkach rozdaje, odtąd nie potrafi zasłonić barbarzyństwa Moskwy, wystawiając szlachtę polską za hordę Kozaczyzny i Tatarów — Patrz manifest Dworu Petersburskiego przeciwko Szwecji: tak w nim nazywa Polaków. [przypis autorski]
1079. Takie słowa w ustach despoty o Polakach nie Polaków odtąd, ale jego ohydzą — Patrz dzieło Fryderyka II. [przypis autorski]
1080. właścicielów — dziś popr. forma D. lm: właścicieli. [przypis edytorski]
1081. Komisje Porównawcze — dla przeszacowania zbyt nisko ocenionych dochodów ziemskich; ustanowił je Sejm dopiero w lutym 1790 pod nazwą Deputacji Koekwacyjnej (a więc po napisaniu Przestróg), ale już w listopadzie 1789 r. złożył co do nich projekt Suchorzewski. W wydaniach z końca XVIII w.: Komisje Porównicze. [przypis redakcyjny]
1082. podatek szlachecki, to jest, Grosz Dziesiąty, nigdy nie wyniesie więcej nad 10 albo 12 milionów — według obliczenia Deputacji Koekwacyjnej 10 555 000 złotych polskich. [przypis redakcyjny]
1083. Protunkowy Podatek (z łac. pro tunc: na teraz) — podatek tymczasowy, doraźny, wprowadzany w celu natychmiastowego zasilenia skarbu i liczący się na poczet zamierzonych podatków stałych. [przypis edytorski]
1084. Trzeba czym prędzej poprawić podatek od skór. Sposób teraźniejszy jest kosztowny, uciążliwy, a niepożyteczny — uchwała Sejmu z 30 października 1789 nakładała na skóry ubitych zwierząt podatek, który mógł być uiszczony w naturze; niezadowoleni rzeźnicy zwieźli w jednym dniu mokre skóry do składów, nieprzygotowanych na przyjęcie wielkiej ich ilości, tak że Skarb nie zyskał, a stracił. [przypis redakcyjny]
1085. Krupka Żydowska — opłata na rzecz miast od Żydów, targujących krupami. [przypis redakcyjny]
1086. płacy od rzezi dla chrześcijan — o zezwolenie na ustanowienie opłaty od rzeźników żydowskich, sprzedających mięso chrześcijanom, prosiły niejednokrotnie miasta, a zwłaszcza rzeźnicy chrześcijańscy, nie mogący współzawodniczyć z żydowskimi (Żydzi mięsa od nich kupować nie mogli ze względów obrzędowych; musieli przeto odstępować taniej droższe części, na które rzeźnicy żydowscy mieli odbiorców, płacących wyższe ceny). [przypis redakcyjny]
1087. kwartałowę — dziś popr.: kwartalną. [przypis edytorski]
1088. pisarz — tu: poborca podatków. [przypis edytorski]
1089. Nie ma w całej Polsce miasta, w którym by nie było Krupki Żydowskiej. Tę za przypuszczeniem płacy od rzezi dla chrześcijan można było w dwójnasób powiększyć i w każdym mieście przez licytacją puścić, biorąc z góry kwartałowę sumę, a tę płacę, którą zabiera dzisiaj tysiąc dwieście pisarzy, obrócić na spłacenie długów kahalnych — słowem proponuje Staszic istniejącą już taksę na krupkarzy żydowskich podwoić i przeznaczyć na rzecz Skarbu; miastom wynagrodzić stratę ustanowieniem taksy na mięso, sprzedawane chrześcijanom przez Żydów; oszczędzić na kosztach ściągania podatku od krupkarzy wypuszczając podatek ten w dzierżawę, a sumę zaoszczędzoną na wynagrodzeniu poborców przeznaczyć na spłatę długów gmin żydowskich (wynosiły one w r. 1766 złotych polskich 359 tys.; do Sejmu Czteroletniego kahały nie mogły z sumą tą uporać się). [przypis redakcyjny]
1090. podatek właściwy — podatek bezpośredni; podatek niewłaściwy — podatek pośredni. [przypis redakcyjny]
1091. w podatkach niewłaściwych konsumpcyjnych — impôts indirects [fr: podatki pośrednie; Red. WL]. [przypis autorski]
1092. Powiedziałem nierozmyślnie rzeknie: albowiem, czyliż krew tych ludzi, którzy wraz z szlachtą, a w większej liczbie ginęli, była wodą — Słyszałem wielu mówiących, że gdyby sprzedażność dóbr wszystkim Polakom była pozwoloną, natenczas z czasem wyginęłyby familie szlacheckie. Ja nie rozumiem, jak by przez to mogły zaginąć familie, przez co niezawodnie utrzymałby się kraj. Ale, na koniec, z dwóch złych roztropność mniejsze obierać radzi. Niechajże szlacheckie familie poczynią niektóre majoraty, jak uczyniła szlachta w Anglii i w Francji. Mniej złego krajowi uczyni kilkanaście majoratów na jednej części Polski, aniżeli dzisiaj niewola całej ziemi. [przypis autorski]
1093. w nic nie wchodzące — neutralne, nie będące stroną konfliktu. [przypis edytorski]
1094. szlachta polska jest nikczemna, podła, niewarta wolności, bo nie ma czułości nad tym ludem, który w niewoli trzyma. To są słowa wielkiego mocarza — tj. Fryderyka II. [przypis redakcyjny]
1095. Karol VI — Karol VI Szalony (1368–1422), król Francji, a. Karol VI Habsburg (1685–1740), cesarz rzymsko-niemiecki i król Węgier. [przypis edytorski]
1096. Ludwik XI (1423–1483) — król Francji. [przypis edytorski]
1097. Karol V Habsburg (1500–1558) — król Hiszpanii i cesarz rzymsko-niemiecki. [przypis edytorski]
1098. Ludwik XIV Wielki (1638–1715) — król Francji, zwany Królem Słońce. [przypis edytorski]
1099. 60 tys. — wobec trudności finansowych Komisja Wojskowa na zlecenie Sejmu złożyła 12 listopada 1789 r. projekt etatu wojska nie już, jak żądała uchwała z 20 października 1788 r., stutysięcznego, ale 65-tysięcznego (z warunkiem, że liczba 100 tys. utrzymana zostanie w zasadzie). [przypis redakcyjny]
1100. Uwielbiajmy w Fryderyku Wilhelmie duszę i sprawiedliwość — w wydaniu z 1816 r. autor dodał przypis: Tak fałszywe o nim mniemanie potrafił w sejmujących wmówić Lukiezyni. [przypis edytorski]
1101. Ten alians dla Polski bezpieczny, który będzie zawarty z Domem Pruskim i z innymi północnymi aliantami jego — tj. ze Szwecją, oraz z zaprzyjaźnionymi z Prusami Anglią i Holandią. [przypis redakcyjny]
1102. układ — tu: podstawa i kierunek polityki. [przypis redakcyjny]
1103. Dom Pruski miał najściślejsze związki z Moskwą — do śmierci Fryderyka II w 1786 r. [przypis redakcyjny]
1104. mocarstwy — dziś popr. forma N. lm: mocarstwami. [przypis edytorski]
1105. wojownym — wojowniczym. [przypis redakcyjny]
1106. Polska jeszcze mało ma podatków i wojska — potrzeba było 48,5 miliona złotych polskich, według obliczeń Moszyńskiego, na opędzenie potrzeb Rzeczypospolitej przy wojsku stutysięcznym, nie licząc kosztów polityki zagranicznej; wpływy w r. 1789 wyniosły tylko 28,6 miliona mimo bardzo znacznego wysiłku; wojsko wzrosło do 45 tys. [przypis redakcyjny]
1107. milicja — tu: obrona kraju oparta na pospolitym ruszeniu obywateli, którzy obowiązkowo przechodzą przeszkolenie wojskowe. [przypis edytorski]
1108. Najpierwsza wojna Polski będzie o sól — tj. z Austrią; wojna z nią, nie tyle o samą sól, ile o odzyskanie ziem zabranych, była istotnie planowana w jedności z Prusami i z przygotowywanym w zaborze austriackim powstaniem. [przypis redakcyjny]
1109. sól, rzecz koniecznej potrzeby — starano się w Polsce zaradzić temu dotkliwemu brakowi, poszukując usilnie soli na pozostałym terytorium, zwłaszcza od r. 1787; poszukiwaniom tym zawdzięczać należy odkrycie solanek ciechocińskich. [przypis redakcyjny]
1110. rość (daw.) — rosnąć. [przypis edytorski]
1111. nadgroda (daw.) — nagroda. [przypis edytorski]
1112. Nie zakupujmy pierwszego aliansu — za cenę Gdańska i Torunia. [przypis redakcyjny]
1113. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]
1114. podłość — tu: uniżoność. [przypis edytorski]
1115. okrucieństwo oficera — brygadier Kawalerii Narodowej Walewski z rotmistrzem Czyżem kazali oćwiczyć urzędników miejskich, a członków Komisji Cywilno-Wojskowej zasadzili do aresztu za to, iż władze te wydały zakaz chodzenia po pijanemu z pochodniami w mieście drewnianym. [przypis redakcyjny]
1116. na tę Moskwę, której dwór zdaje się — w wydaniu z 1816 r.: na ten dwór, który zdaje się. [przypis edytorski]
1117. Konfederacja Dysydentów — w r. 1767, zawiązana z poduszczenia rosyjskiego; sama przez się bezsilna; znaczenie jej wynikało jedynie stąd, że, odwoławszy się do współwierczych dworów o opiekę, dała im pozór mieszania się do spraw wewnętrznych Rzeczypospolitej na żądanie jej własnych obywateli. [przypis redakcyjny]
1118. przyrodne własności — przyrodzone prawa. [przypis redakcyjny]
1119. odmówione godności — Staszic sam, jak twierdzi w Krótkim rysie życia, był ofiarą tych stosunków. [przypis redakcyjny]
1120. Naród — tu: sejm. [przypis edytorski]
1121. nie wolno mu nawet podawać memoriału, tylko prośbę, nie wolno przystąpić i złożyć swojej prośby w ręku samego prawodawcy, tylko w ręku jego sługi, kanclerza — obstawała przy tym zapatrywaniu część znaczna Sejmu w czasie rozpraw nad żądaniami miast; chwalono Kraków, że wniósł «prośbę», zredagowaną w pokornych wyrazach i skromną w treści; przeciwstawiano temu zuchwalstwo Warszawy i związanych z nią miast, które ośmieliły się złożyć «memoriał» wprost Stanom. [przypis redakcyjny]
1122. nadgroda (daw.) — nagroda. [przypis edytorski]
1123. Ten nie kocha kraju, ale nierozumnie kocha siebie, komu ślepa miłość własna ukazuje w sprawiedliwości rolnika zaburzenie Polski, bunty w kraju — Owszem, własność uczyni chłopa wstrzemięźliwszym. Przytoczę tu odpowiedź jednego z naszych chłopów, o której nas cudzoziemiec, pan Kox [William Coxe (1747–1828), uczony ang. i podróżnik; zwiedził Polskę w r. 1778 i ogłosił opis tej podróży; S.Cz.; Travels into Poland, Russia, Sweden and Denmark, London, 1784; Red. WL], pisarz angielski uwiadomia. Cnotliwy Andrzej Zamoyski, swoim poddanym dając wolność i na czynsz puszczając, rzekł do nich, że boi się, aby ta wolność nie uczyniła ich gorszymi, ile że w poddaństwie będąc, nie było miejsca, żeby albo którego nie poranili, albo nie zabili. Na to wśród gromady jeden starzec na kiju wsparty odzywa się: Kiedy ten kij jest tym wszystkim, co mam, łatwo poważę się na wszystko. Ale kiedy grunt i majątek mój własny mieć będę, wprzód sto razy pomyślę, niżeli co złego uczynię. [przypis autorski]
1124. małżeństwo, wolność — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
1125. będziecie w odpowiedzi — będziecie odpowiedzialni. [przypis edytorski]
1126. XX. — skrót: księży. [przypis edytorski]
1127. komedialnia — teatr. [przypis redakcyjny]
1128. W kilka lat potem tenże rzeczony Cesarz owych mnichów z tego klasztoru wypędził, a kościół w komedjalnią zamienił — Niechaj stan duchowny tak wszędzie trzyma się z ludem przeciwko gwałtownikom, jak cne duchowieństwo w Brabancji [duchowieństwo w Brabancji, podrażnione ograniczeniami kościoła przez cesarza Józefa II, stało na czele opozycji; S.Cz.], albo jak ów nieśmiertelny arcybiskup Langton w Anglii. [Stefan Langton, arcybiskup Canterbury, prymas Anglii za panowania Jana Bez Ziemi (od r. 1205); głęboko przejęty poczuciem prawa, walczył naprzód z królem o swobodę Kościoła, w czym podtrzymywany był przez papieża Inocentego III; następnie przeciwko królowi i temuż papieżowi stanął na czele ruchu, który doprowadził w r. 1215 do wywalczenia Wielkiej Karty Wolności (Magna Charta Libertatum). S.Cz.] [przypis autorski]
1129. swoić się — oswajać się. [przypis edytorski]
1130. nie usprawiedliwi się szlachta polska (...), tylko gdy odda sprawiedliwość rolnikowi — szlachta polska usprawiedliwi się dopiero, kiedy zapewni sprawiedliwość rolnikowi. [przypis edytorski]
1131. Salus Reipublicae suprema lex esto (łac.) — dobro rzeczypospolitej powinno być najwyższym prawem; maksyma rzymska (była umieszczona na ścianie w sali obrad Sejmu w dwudziestoleciu międzywojennym). [przypis edytorski]
Wesprzyj Wolne Lektury!
Wolne Lektury to projekt fundacji Nowoczesna Polska – organizacji pożytku publicznego działającej na rzecz wolności korzystania z dóbr kultury.
Co roku do domeny publicznej przechodzi twórczość kolejnych autorów.
Darmowe książki «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Podobne książki:
Dodaj komentarz
Uwagi (0)