Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖
Krótki opis książki:
Przestrogi dla Polski to rozprawa Stanisława Staszica, która została opublikowana w trakcie trwania Sejmu Czteroletniego. Autor postuluje w niej wprowadzenie zmian, które miałyby wpłynąć na poprawę sytuacji w kraju.
Wśród jego sugestii znajdują się: zniesienie liberum veto, nadanie prawa wolności osobistej chłopom, objęcie prawami mieszczan, utworzenie sojuszu między arystokracją a mieszczanami, odwołanie się do republikańskiej myśli oświeceniowej. Rozprawa po raz pierwszy została opublikowana anonimowo.
Stanisław Staszic był polskim działaczem oświeceniowym, pisarzem, publicystą, filozofem, przyrodnikiem, a także księdzem katolickim. Na początku XIX wieku pełnił wiele funkcji publicznych w Królestwie Polskim. Obok Przestróg dla Polski do jego najważniejszych dzieł należy również pierwsza publikacja zawierająca jego koncepcję, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Staszic
- Epoka: Oświecenie
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Staszic
lepiej; na poddanych szlacheckich wypada 3.404 tys. [przypis redakcyjny]
856. starczyć — tu: dostarczać. [przypis edytorski]
857. układy — dziś popr. forma N. lm: układami. [przypis edytorski]
858. ułudy — dziś popr. forma N. lm: ułudami. [przypis edytorski]
859. nadgroda (daw.) — nagroda. [przypis edytorski]
860. utyka — zatyka, uszczelnia. [przypis redakcyjny]
861. zamnożyć się (daw.) — rozmnożyć się. [przypis edytorski]
862. nauka Machiawela — przewrotność podniesiona do godności zasady postępowania; tak potocznie rozumiany jest duch wskazówek politycznych, których władcom udzielał pisarz i dyplomata florencki Macchiavelli w słynnym dziele pt. Książę (Il Principe), ogłoszonym w r. 1532. [przypis redakcyjny]
863. zabierać — tu: stanowić. [przypis redakcyjny]
864. milion czterykroć sto tysięcy — [milion czterysta;] liczba prawdopodobnie bliska rzeczywistości; na mężczyzn ponad lat 15 wypada, według obecnego stosunku, 1.655 tys. (gdy się przyjmie wyliczoną przez Korzona liczbę ogólną ludności włościańskiej); liczbę tę należy niewątpliwie zmniejszyć, ze względu na gorsze, niż obecnie, warunki higieniczne, powodujące większą śmiertelność przed rokiem piętnastym. [przypis redakcyjny]
865. ośmkroć sto (daw.) — osiemset. [przypis edytorski]
866. 960 tysięcy itd. — Korzon obliczył (na rok 1791) duchowieństwo na 50 tys. (razem z rodzinami duchownych unickich i dyzunickich), mieszczan na 500 tys. (do których dodać należy Ormian i Greków w liczbie mniej niż 100 tys.), Żydów na 960 tys., szlachtę ziemian na 318 tys., szlachtę dzierżawców, ekonomów, szaraczkową na 407 tys.; z kategorii ostatniej szlachta szaraczkowa osobiście uprawiała rolę, zaliczyć ją należy przeto do klasy „żywicieli” Staszica, razem z chłopami. [przypis redakcyjny]
867. miotłem — pomiotłem [bezwolnym narzędziem; red. WL]. [przypis redakcyjny]
868. czyli — tu: czy; czy też. [przypis edytorski]
869. swoję trochę podatku — swój niewielki podatek; tę niewielką sumę podatku, którą musi płacić. [przypis edytorski]
870. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]
871. krupkarz — kupczący krupami i mąką. [przypis redakcyjny]
872. zamożenie — dojście do zamożności [a. omyłkowo zam. „zamnożenie”, tj. rozmnożenie; Red. WL]. [przypis redakcyjny]
873. okrócony — skrępowany. [przypis redakcyjny]
874. potrzeby — dziś popr. forma N. lm: potrzebami. [przypis edytorski]
875. zawisło (daw.) — tu: zależy. [przypis edytorski]
876. wyciągać — tu: wymagać. [przypis edytorski]
877. żyć w swoich dzieciach — przenośnia: przekazać dzieciom owoc pracy swego życia. [przypis redakcyjny]
878. cierpiętliwy — którego stanem zwykłym jest cierpienie. [przypis redakcyjny]
879. bliźnym — dziś popr.: bliźnim. [przypis edytorski]
880. sposoby — dziś popr. forma N. lm: sposobami. [przypis edytorski]
881. ekspens (z łac.) — wydatek (tu w r.ż.). [przypis edytorski]
882. do nowego — do nowego zbioru, do następnych żniw. [przypis edytorski]
883. udanie — tu: donos, skarga. [przypis edytorski]
884. Unika chować koni dobrych, bo, nie mając sprawiedliwości, boi się, aby go częściej od innych nie pociągano do drogi — do obowiązków poddanego należało na każde zawołanie udzielanie swojego konia i wozu na podwody dla wojska, do budowania dróg itp.; wybierano do tego oczywiście najlepsze konie. [przypis edytorski]
885. zajrzeli — zazdrościli. [przypis redakcyjny]
886. pierwszy z Polaków w projekcie do prawa napisał: „rolnik jest człowiekiem, więc mieć sprawiedliwość powinien” — projekt Zbioru Praw Andrzeja Zamoyskiego, r. 1780 odrzucony przez Sejm z powodu zawartych w nim ulg dla poddanych. [przypis redakcyjny]
887. Andrzej Zamoyski (1716–1792) — magnat polski, kanclerz wielki koronny, reformator oświeceniowy. Staszic był wychowawcą jego synów. [przypis edytorski]
888. tym końcem — tu: w tym celu. [przypis edytorski]
889. tylkoć — tylko; przecież tylko. [przypis edytorski]
890. bliźnym — dziś popr.: bliźnim. [przypis edytorski]
891. wywodzić nad bliźnym waszym barbarzyństwo — traktować waszego bliźniego okrutnie, po barbarzyńsku. [przypis edytorski]
892. wzbronienie małżeństwa — poddany musiał otrzymać zezwolenie dziedzica, by zawrzeć małżeństwo; dziedzice bardzo niechętnie udzielali go w wypadku, gdy narzeczeni byli poddanymi różnych panów; zwłaszcza trudnym było pannie otrzymać takie zezwolenie, gdyż wychodząc za mąż za poddanego obcego i przenosząc się do jego wsi, pomniejszała bogactwo dotychczasowego swego pana o jedną siłę roboczą, nie licząc spodziewanych w przyszłości dzieci. [przypis redakcyjny]
893. bliźnemu — dziś popr.: bliźniemu. [przypis edytorski]
894. przez religią — dziś popr. forma B. lp: przez religię. [przypis edytorski]
895. bliźnemu — dziś popr.: bliźniemu. [przypis edytorski]
896. pochłoń — zguba; coś, co pochłania, niszczy. [przypis edytorski]
897. w dwóchnasób — dziś: w dwójnasób, dwukrotnie. [przypis edytorski]
898. oranych — w wydaniu drugim: rozdanych. [przypis edytorski]
899. propinacja (z łac.) — prawo wyłączności przy sprzedaży alkoholu w obrębie danej wsi. [przypis edytorski]
900. wsiów — dziś popr. forma D. lm: wsi. [przypis edytorski]
901. inwentarz — tu: wykaz gruntów chłopskich i ciążących na nich obowiązków. [przypis redakcyjny]
902. już przez nas ujęczona dwa lub trzy lata, głodem męcząc się, legła chwała Bogu rychło przynajmniej ofiarą nieludzkości naszej — Uważałem w naszych wsiach bardzo wiele małych dzieci. Ale z tych niezmierna moc ginie przed siódmym rokiem dla wielkich niewygód i dla niezdrowego pomieszkania. Uważałem także, iż znaczne mnóstwo dzieci ginie przy połogach. Temu powinien kraj zaradzić przez ustanowienie cyrulików [felczerów, praktyków zdolnych do wykonania prostych zabiegów leczniczych; S.Cz.] i doskonałych aprobowanych [zatwierdzonych (przez władzę, po dowodzie umiejętności); S.Cz.] białych głów do odbierania dzieci w połogach. [przypis autorski]
903. niżeli się naleść mężczyzn może — w wydaniu drugim: niżeli się zamężyć może. [przypis edytorski]
904. jego natury — te słowa dodano w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
905. wydziałowa robota — tu: praca mierzona efektami, a nie na czas. [przypis edytorski]
906. nadgroda (daw.) — nagroda. [przypis edytorski]
907. paroch — tu: proboszcz, pleban (dziś: proboszcz w parafii grekokatolickiej). [przypis edytorski]
908. prebendarz — ksiądz nie prowadzący działalności duszpasterskiej, która by mu zapewniła utrzymanie, żyjący z prebendy, czyli z pensji pochodzącej z dziesięciny lub innych dochodów z dóbr kościelnych. [przypis edytorski]
909. altarzysta a. altarysta — ksiądz pobierający prebendę (pensję) za opiekę nad jednym z ołtarzy w dużym kościele. [przypis edytorski]
910. To zaś urządzenie tak proste, mniej użytecznemu rolnikowi, jak najszkodliwszym w kraju Żydom, wolności dające — sens: takie proste regulacje prawne dają i tak rolnikowi mniej wolności, niż ich mają już teraz Żydzi, którzy nie przynoszą krajowi korzyści. [przypis edytorski]
911. sumnienie — dziś: sumienie. [przypis edytorski]
912. najdowcipniejszy — najbardziej inteligentny, najsprytniejszy; tu: wymagający najwięcej sprytu, inteligencji. [przypis edytorski]
913. nadgrodzić (daw.) — nagrodzić. [przypis edytorski]
914. wyciągać — tu: wymagać. [przypis edytorski]
915. miałko — tu: płytko. [przypis edytorski]
916. rumy — zwaliska, rumowiska. [przypis redakcyjny]
917. Ten nie ma żadnej znajomości ekonomii krajowej, który sądzi, że porządkiem zewnętrznym, upstrzeniem domów i wywiezieniem błota zaludni miasta, wprowadzi do kraju handel i obfitość — krzątały się koło tego Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe z dużym zapałem, zwłaszcza po miastach znaczniejszych. [przypis redakcyjny]
918. wyciągać — tu: wymagać. [przypis edytorski]
919. aby w sprawach między mieszczaninem i szlachcicem zasiadała równa liczba sędziówz stanu szlacheckiego, jako z stanu miejskiego — sprawy karne przeciwko szlachcicowi, wytoczone z oskarżenia mieszczanina, sądzone były przez Sądy Grodzkie, w których sędziami mogły być tylko osoby stanu szlacheckiego; sprawy cywilne, zależnie od przedmiotu sporu oraz od tego, do którego stanu należał pozwany, toczyły się przed Sądem Asesorskim, albo przed Ziemskim. [przypis redakcyjny]
920. pozwolić więcej w miastach — dom szlachcica był prawnie wolny od obowiązku dostarczania wojskowych kwater, dom mieszczanina podlegał mu; przeciwko wybrykom żołnierstwa miasta pomniejsze nie miały w praktyce środka obrony, szlachcic zaś poza skargą do Komisji Radomskiej, miał otwartą drogę do skargi na sejmiku i w Sejmie; dodać należy, że wojsko stało po miastach; stąd nieustanne zatargi. [przypis redakcyjny]
921. przemysł — tu: przedsiębiorczość. [przypis edytorski]
922. przemysł — tu: inteligencja, przedsiębiorczość. [przypis edytorski]
923. zdatne do wszelkich cywilnych i wojskowych urzędów — mieszczanie mogli dawniej zostawać oficerami w wojskach autoramentu cudzoziemskiego (zorganizowanych i wyćwiczonych na wzór zachodni); prawo to zniósł Sejm r. 1786; dostęp do urzędów cywilnych był im zamknięty zawsze. [przypis redakcyjny]
924. poczciwość — tu: uznanie godności osobistej, honoru. [przypis redakcyjny]
925. samodzierczy a. samodzierżczy (daw.) — związany władzą absolutną, jedynowładztwem, tyranią. [przypis edytorski]
926. Nie trzeba reprezentantom miast nadawać osobnej Izby — myśl tę rzucił Kołłątaj w Listach Anonyma [tj. w dziele Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego, o przyszłym Sejmie anonima listów kilka; red. WL]. [przypis redakcyjny]
927. Anglią — dziś popr. forma B. lp: Anglię. [przypis edytorski]
928. Wiem, że z takim rządem miałaby Polska w lat kilka despotyzm. — to zdanie usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
929. jedna Izba — wynika to z uznania niepodzielności władzy zwierzchniej i jej wypływu woli powszechnej, dobitnie sformułowanego przez Rousseau, Umowa Społeczna, II 2; ta sama zasada we fr. Zgromadzeniu Narodowym. [przypis redakcyjny]
930. żeby nie czyniły, tylko jeden naród — żeby tworzyły tylko jeden naród. [przypis edytorski]
931. cum voce consultiva (łac.) — z głosem doradczym; takie żądanie wystawiły same miasta w memoriale, złożonym 2 grudnia 1789 przez Dekerta, obawiając się obudzenia w szlachcie niechęci, gdyby od razu wystąpiły z wymaganiem zmian radykalnych; w czasie dyskusji w Sejmie 15 grudnia wielu wydało się i to zbyt śmiałe. [przypis redakcyjny]
932. rewolucją — dziś popr. forma B. lp: rewolucję. [przypis edytorski]
933. zamieszkać — tu: omieszkać. [przypis edytorski]
934. wypadły — tu: wynikający. [przypis edytorski]
935. urodzony — tu: wrodzony. [przypis edytorski]
936. sposoby — dziś popr. forma N. lm: sposobami. [przypis edytorski]
937. Już rok 1789 — rok wybuchu Rewolucji Francuskiej dokonanej przez mieszczaństwo. [przypis redakcyjny]
938. Już oświecił się stan miejski w Polsce do tego stopnia, iż czuje, że jest człowiekiem — utworzenie Związku miast za sprawą prezydenta Warszawy Jana Dekerta i podjęcie akcji o prawa mieszczaństwa. [przypis redakcyjny]
939. Taka jest człowieka natura, której odmienić nie jest w mocy szlachty, takie są polityczne krajów związki, których odmienić sama Polska nie może. — Polsce nie potrzeba wiele miast [tyczy się licznych bardzo miast prywatnych, tworzonych z wsi przez dziedziców jedynie w celu ustanowienia targów i pomnożenia dzięki nim dochodów swoich o opłaty targowe, oraz z powiększenia wyszynku wódki; S.Cz.], ale potrzeba jej miast wielkich i bogatych. Przeto dobrze uczynią dziedzice, aby zaprzestali podnosić więcej tych miast, które to ani miastem, ani wsią nazywać się nie mogą. Nie potrzeba pozwalać królom żadnej władzy nadawania przywilejów miastom. [przypis autorski]
940. powstać — mowa o rewolucji społecznej. [przypis edytorski]
941. kształtowanie — tu: przetwarzanie. [przypis redakcyjny]
942. dopokąd Żydzi w miastach będą czynić stan oddzielny — samorząd gmin żydowskich w Polsce obejmował sprawy religii, szkolnictwa, administracji gminy i sądownictwa w sprawach między Żydami; delegaci gmin obradowali w sprawach wspólnych na zjazdach (tzw. Sejmach żydowskich). [przypis redakcyjny]
943. religią — dziś popr. forma B. lp: religię. [przypis edytorski]
944. Templarze, Templariusze, Krzyżacy — zakony rycerskie, założone czasu wojen krzyżowych dla obrony Ziemi Świętej i pielgrzymów; pierwszy zniesiony w w. XIV (stał się był największą ówczesną potęgą finansową i bankierem królów), drugi wygasł po przejściu jego Wielkiego Mistrza na protestantyzm; znane łupiestwa tego zakonu w Polsce i w Litwie. [przypis redakcyjny]
945. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]
946. propinacja — prawo wyłączności przy sprzedaży alkoholu w obrębie danej wsi, tu: zysk z tego monopolu; propinacją — dziś wyraz ten w B. lp miałby formę: propinację. [przypis edytorski]
947. kilkakroć sto (daw.) — kilkaset. [przypis edytorski]
948. zgęba — kęs. [przypis redakcyjny]
949. przemysł —
Darmowe książki «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Podobne książki:
Dodaj komentarz
Uwagi (0)