Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖
Krótki opis książki:
Przestrogi dla Polski to rozprawa Stanisława Staszica, która została opublikowana w trakcie trwania Sejmu Czteroletniego. Autor postuluje w niej wprowadzenie zmian, które miałyby wpłynąć na poprawę sytuacji w kraju.
Wśród jego sugestii znajdują się: zniesienie liberum veto, nadanie prawa wolności osobistej chłopom, objęcie prawami mieszczan, utworzenie sojuszu między arystokracją a mieszczanami, odwołanie się do republikańskiej myśli oświeceniowej. Rozprawa po raz pierwszy została opublikowana anonimowo.
Stanisław Staszic był polskim działaczem oświeceniowym, pisarzem, publicystą, filozofem, przyrodnikiem, a także księdzem katolickim. Na początku XIX wieku pełnił wiele funkcji publicznych w Królestwie Polskim. Obok Przestróg dla Polski do jego najważniejszych dzieł należy również pierwsza publikacja zawierająca jego koncepcję, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Staszic
- Epoka: Oświecenie
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Staszic
rzeki i morze nie żywią nikogo innego, jak tylko ludzi (daw. konstrukcja składniowa). [przypis edytorski]
545. żniwy — dziś popr. forma N. lm: żniwami. [przypis edytorski]
546. publicznym placem — podobnie jak na forum rzymskim widniały łupy, zdobyte na wrogach. [przypis redakcyjny]
547. plony — dziś popr. forma N. lm: plonami. [przypis edytorski]
548. do miary wydzielone — którym pozostawiono tyle miejsca, ile wymagała potrzeba. [przypis redakcyjny]
549. ukazują — tu: przedstawiają sobą, wydają się. [przypis edytorski]
550. gdyby — tu: jak gdyby. [przypis edytorski]
551. rznięty — wycinany; tu: sztucznie wykopany, równy. [przypis edytorski]
552. kanały — dziś popr. forma N. lm: kanałami. [przypis edytorski]
553. kilkudziesiąt — dziś popr.: kilkudziesięciu. [przypis edytorski]
554. familij — dziś popr. forma D. lm: familii. [przypis edytorski]
555. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]
556. Rolnik jest karmicielem towarzystwa, każdy inny człowiek wyjadaczem — klasyczne dla fizjokratyzmu rozróżnienie Quesnaya; rolnicy, tj. klasa wytwórców i wszyscy inni, tj. klasa spożywców. [przypis redakcyjny]
557. z upadnieniem — w razie upadku. [przypis edytorski]
558. spekulacje — tu: dociekania umysłowe. [przypis redakcyjny]
559. nadgroda (daw.) — nagroda. [przypis edytorski]
560. piękne nauki — sztuki piękne. [przypis redakcyjny]
561. dowcipny (daw.) — tu: subtelny, zręczny, wyrafinowany. [przypis edytorski]
562. malowidły — dziś popr. forma N. lm: malowidłami. [przypis edytorski]
563. oszustostwem — w wydaniu z 1816 r.: oszczerstwem. [przypis edytorski]
564. Włochy, dopokąd im wolno było oszustostwem swym oszukiwać inne narody, obcy chleb jedli i obce suknie nosili — Staszic zapomina, że w w. XV Włochy nie były wyłącznie krajem uczonych i artystów, ale kupców, bankierów, wysoko rozwiniętego przemysłu i rolnictwa, i że upadek ich ma powody bardziej złożone. [przypis redakcyjny]
565. pracę do dostąpienia obywatelstwa naznaczając — czyniąc z pracy warunek używania praw obywatelskich. [przypis redakcyjny]
566. udarować — dziś: obdarować. [przypis edytorski]
567. dowcip — tu: abstrakcyjna mądrość, wyrafinowana inteligencja. [przypis edytorski]
568. wagą — tu: miarą. [przypis redakcyjny]
569. imię wzgardy — chłop, człowiek pracujący na roli, nabrało znaczenia pogardliwego w Polsce z chwilą ugruntowania poddaństwa. [przypis redakcyjny]
570. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]
571. zaszczep — tu: zaczyn. [przypis redakcyjny]
572. waga wszystkich całego świata pieniędzy — poziom równy obiegu pieniężnego. [przypis redakcyjny]
573. zawziąć — tu: zakorzenić się, utrwalić. [przypis redakcyjny]
574. upoważniać — uprawniać. [przypis redakcyjny]
575. państwy — dziś popr. forma N. lm: państwami. [przypis edytorski]
576. w pomiar — tu: w porównaniu. [przypis edytorski]
577. partykularnej — tu: własnej, polskiej w odróżnieniu od międzynarodowej. [przypis redakcyjny]
578. rękodzieło — tu: zakład przetwórstwa. [przypis edytorski]
579. synagoga — tu: gmina, wspólnota (nie dom zebrań pobożnych!). [przypis redakcyjny]
580. sól temu, który nam tę rzecz pierwszej potrzeby tak nieludzko wydarł — wszystkie dawne polskie kopalnie i źródła soli w r. 1772 dostały się Austrii; ustało rozdawnictwo bezpłatne soli w pewne dni (sól suchedniowska, wydawana na Suche Dni), a cena podniosła się znacznie; w r. 1788 nastąpiło nagłe podrożenie (z 37 do 50 zł. pol. za cetnar w Warszawie w ciągu pięciu miesięcy) wskutek oddania wywozu soli do Polski kompanii handlowej pruskiej przez dyrekcję salin; od r. 1772 do 1789 Polska zapłaciła Austrii za sól bez mała 57 mil. zł. pol. [przypis redakcyjny]
581. wygód i zbytków — Staszic dzieli rzeczy użytkowe na potrzeby, wygody i zbytki. [przypis redakcyjny]
582. konsumpcją — dziś popr. forma B. lp: konsumpcję. [przypis edytorski]
583. sprzęty — dziś popr. forma N. lm: sprzętami. [przypis edytorski]
584. znikomy — tu: nietrwały. [przypis edytorski]
585. obicia chińskie — ścienne i meblowe, weszły w modę w XVIII w.; prawdziwe, jedwabne przetykane, najkosztowniejsze, wyrabiane były na wzór chiński w Europie z jedwabiu w Lyonie. [przypis redakcyjny]
586. najbogatsze materie — jedwabie, atłasy i aksamity; przychodziły głównie z Francji i Włoch. [przypis redakcyjny]
587. kamienie indyjskie — w XVIII w. jedynym dostawcą najcenniejszych drogich kamieni były Indie Wschodnie; Ameryka płd. i Syberia dostarczały tylko mniej cenionych. [przypis redakcyjny]
588. brudne — koronek brabanckich, bardzo delikatnych, nie prano z obawy przed zniszczeniem. [przypis redakcyjny]
589. sposoby — dziś popr. forma N. lm: sposobami. [przypis edytorski]
590. w miarze — w porównaniu. [przypis edytorski]
591. wyciągać — tu: wymagać. [przypis edytorski]
592. człowiek pracowity — tu: rolnik, chłop, pracownik rolny (kalka z używanego w tym znaczeniu łac. laboriosus, dosł. pracujący, pracowity). [przypis edytorski]
593. zasługi — wynagrodzenie miesięczne lub roczne. [przypis redakcyjny]
594. nikczemne — marne, liche. [przypis redakcyjny]
595. wybrać — tu: wyegzekwować, ściągnąć. [przypis edytorski]
596. razem — tu: jednocześnie; nagle. [przypis edytorski]
597. pukać się (daw.) — tu: pękać z hukiem. [przypis edytorski]
598. sadowić — tu: skłonić do osiadłego trybu życia; osadzić. [przypis edytorski]
599. urodzony — tu: wrodzony. [przypis edytorski]
600. opatrzać — tu: zaspokajać. [przypis edytorski]
601. wybrać — tu: wyegzekwować, ściągnąć. [przypis edytorski]
602. powierzchowność — tu: pozór. [przypis redakcyjny]
603. sztucznie — tu: przemyślnie. [przypis redakcyjny]
604. partykularna wola — samowola; wola jednostki. [przypis redakcyjny]
605. rządne jednowładztwa — monarchie, które stosują się do norm prawa i rozumu (jak monarchia Monteskiusza), w przeciwstawieniu do nierządnego despotyzmu i feudalizmu, w których panuje kaprys. [przypis redakcyjny]
606. samodzierczy a. samodzierżczy (daw.) — tyrański, jedynowładczy, władający absolutnie. [przypis edytorski]
607. prawdziwa własność — parafraza rzymskiego określenia własności jako prawa użycia i nadużycia (jus utendi et abutendi) rzeczy posiadanej. [przypis redakcyjny]
608. istnie — dziś popr.: istnieje. [przypis edytorski]
609. najdzielniejszy — tu: najskuteczniejszy. [przypis edytorski]
610. zamiar żądzy — cel dążeń, pożądań. [przypis redakcyjny]
611. opinią — dziś popr. forma B. lp: opinię. [przypis edytorski]
612. posiadalne — posiadane (użytkowane). [przypis redakcyjny]
613. podstarości — tu: zarządca dóbr ziemskich, ekonom. [przypis redakcyjny]
614. na każde zawołanie — na podwody wybierano najlepsze konie; był to jeden z najdotkliwszych i najbardziej ruinujących obowiązków poddanego. [przypis redakcyjny]
615. opinia dziedzictwa — przekonanie, że jego własność jest dziedziczna. [przypis redakcyjny]
616. sekwestrować — przejąć w zarząd własny; tu: wziąć w zastaw. [przypis redakcyjny]
617. wytrzymać dług — tu: odzyskać należność z dochodów. [przypis redakcyjny]
618. wyciągać — tu: wymagać. [przypis redakcyjny]
619. ujęczony — uciśniony. [przypis redakcyjny]
620. monopolium — monopol; tu: wyłączność prawa nabycia i posiadania. [przypis redakcyjny]
621. Druga tak potępiona, iż nigdy właściciela mieć nie może — starostwa, dobra stołowe, dobra duchowne, dobra maltańskie etc., etc. [oddawane były tylko w użytkowanie dożywotnie; S.Cz. i Red. WL]. [przypis autorski]
622. familij — dziś popr. forma D. lm: familii. [przypis edytorski]
623. gdyby nie ludzie — jakby nie byli ludźmi. [przypis edytorski]
624. wieleż — ile; czy dużo. [przypis edytorski]
625. właścicielów — dziś popr. forma D. lm: właścicieli. [przypis edytorski]
626. sześć milionów — tyle wyniósł wpływ łączny podatku Ofiary Dziesiątego Grosza (dobra ziemskie) i Dwudziestego Grosza (dobra duchowne) w Koronie (6 milionów 300 tys., z czego dobra ziemskie zapłaciły niespełna 5 milionów ); z Litwy: 2 milionów 800 tys. [przypis redakcyjny]
627. w jakich to ręku — dziś popr.: w jakich to rękach. [przypis edytorski]
628. sztuka — tu: połać (z niem.: ein Stück Land). [przypis redakcyjny]
629. użyciel — użytkownik. [przypis edytorski]
630. propinacja — prawo wyłączne sprzedaży napojów wyskokowych w obrębie danej miejscowości; przedmiot nieustannych zatargów między starostami i miastami; uchwała Sejmu 1776 r., nakazująca oddawać propinację miast król. w dzierżawę więcej dającemu, ułatwiła starostom zagarnianie tego źródła dochodów; mieli dość środków przemocy, by odstraszyć współzawodników; por. Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, str. 94.; propinacją — dziś wyraz ten w B. lp miałby formę: propinację. [przypis redakcyjny]
631. ekonomia (daw.) — tu: dobra królewskie stołowe (nie opłacające kwarty, lecz czynsz dzierżawny). [przypis redakcyjny]
632. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]
633. właścicielów — dziś popr. forma D. lm: właścicieli. [przypis edytorski]
634. przywary — dziś popr. forma N. lm: przywarami. [przypis edytorski]
635. nowiny — tu: ziemie nigdy dotąd nie uprawiane. [przypis edytorski]
636. kolonij — dziś popr. forma D. lm: kolonii. [przypis edytorski]
637. utracać — dziś: tracić. [przypis edytorski]
638. też — tu: te; te same; te właśnie. [przypis edytorski]
639. przypuszczać — tu: dopuszczać. [przypis edytorski]
640. wybrać — tu: wyegzekwować, ściągnąć. [przypis edytorski]
641. Król cnoty i obyczajów kazicielem — bywał nim, jako rozdawca starostw, gdy zamiast nagradzania nimi ludzi zasłużonych, używał swego prawa do kupowania przychylności. [przypis redakcyjny]
642. Wojna między królem i ludem. — w wydaniu z 1816 r.: Wojna między królem i panami. [przypis edytorski]
643. wzwyczajony (daw.) — przyzwyczajony. [przypis edytorski]
644. Sąd Grodzki — w każdym grodzie; rozpatrywał przede wszystkim sprawy karne, ale także wiele cywilnych; starosta grodowy rzadko sądził sam, a zlecał swoją władzę zastępcy, którym mianował, kogo chciał, poddańczucha: syna chłopskiego, albo huczka, tj. krzykacza zawodowego, byle sobie oddanego. [przypis redakcyjny]
645. ekonoma — w wydaniu z 1816 r. zamiast tego jest: komisarza, plenipotenta. [przypis edytorski]
646. wojsko zniszczone — zmarnowanie starostw, z których czwarta część dochodu, czyli kwarta, szła na utrzymanie wojska. [przypis redakcyjny]
647. Za własne kraju starostwa Dwór Petersburski cały kraj kupuje — nacisk Rosji na rozdawanie starostw jej stronnikom. [przypis redakcyjny]
648. Dwór Petersburski — w wydaniu z 1816 r.: dwór obcy. [przypis edytorski]
649. Radziłem — Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, str. 113 n. [przypis redakcyjny]
650. kilkudziesiąt — dziś popr.: kilkudziesięciu. [przypis edytorski]
651. milicja — tu: obrona kraju zasadzona na pospolitym ruszeniu obywateli, którzy obowiązkowo otrzymują wykształcenie wojskowe; milicją — dziś popr. forma B. lp: milicję. [przypis redakcyjny]
652. wyprowadzony — tu: wyliczony. [przypis redakcyjny]
653. posesja — tu: dzierżawa; dosł. posiadanie, w odróżnieniu od własności; posesją — dziś popr. forma B. lp: posesję. [przypis redakcyjny]
654. Komisja Skarbowa — naczelny urząd skarbowy; były dwie Komisje Skarbowe, osobna dla Korony i osobna dla Litwy; w każdej przewodniczącym był podskarbi. [przypis redakcyjny]
655. ewikcja — zapis na dobrach dla zabezpieczenia wierzytelności. [przypis redakcyjny]
656. wyciągniętą — tu: wyliczoną. [przypis redakcyjny]
657. stosowny — tu: względny. [przypis redakcyjny]
658. posesor — tu: dzierżawca. [przypis redakcyjny]
659. tym końcem — tu: w tym celu. [przypis edytorski]
660. Komisje Cywilno-Wojskowe — ściśle: Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe; powstałe w r. 1789 władze administracyjne powiatowe i wojewódzkie. [przypis redakcyjny]
661. w przytomności — tu: w obecności. [przypis edytorski]
662. taryfę — cennik; tu: cedułę targową. [przypis redakcyjny]
663. średnię — dziś popr. forma B. lp: średnią. [przypis edytorski]
664. przestrzegam, jako człowiek bez interesu kochający swoją Ojczyznę — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]
665. przemysł — tu: przedsiębiorczość. [przypis redakcyjny]
666. końcem — tu: w celu; końcem podatku: mające na celu określenie wysokości podatków do ściągnięcia. [przypis edytorski]
667. ostatnie wyznanie
Darmowe książki «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Podobne książki:
Dodaj komentarz
Uwagi (0)