Szara dama - Elizabeth Gaskell (internetowa wypozyczalnia ksiazek .TXT) 📖

od dzieciństwa. Poustawiałyśmy z Amandą meble według naszego gustu, pan de Tourelle sprowadzał od czasu do czasu jakiś elegancki sprzęt w celu zrobienia mi przyjemności, słowem oswoiłam się z moim pozornym więzieniem w części zamku, którego drugiej połowy nigdy nie zwiedziłam. Było to w październiku, dnie były piękne, lecz już krótkie, pan de Tourelle wyjechał był do swoich drugich oddalonych dóbr, do których jeździł tak często, zabierając ze sobą Lefebre'a i zapewne kilku innych służących, jak to zwykł był czynić. Czułam się swobodną w jego nieobecności, lecz zaczęłam to sobie wyrzucać, zastanawiając się, iż był on ojcem mojego przyszłego dziecka; starałam się wmówić w siebie, że to jego wielka miłość dla mnie powodowała zazdrość, wskutek której nie pozwalał mi mieć żadnej styczności z moim drogim ojcem.

Przechodziłam myślą wszystkie troski, ukryte za tym pozornie tak świetnym stanowiskiem; zdawałam sobie doskonale sprawę, że nikt tu o mnie nie dbał prócz mego męża i Amandy. Jako cudzoziemka i parweniuszka nie byłam lubiana przez tych nielicznych sąsiadów, którzy nas odwiedzali. Co zaś do służby, to żeńska jej część była śmiała aż do zuchwalstwa, udając względem mnie uszanowanie, pod którym aż nadto przebijały kpiny; męska zaś wyglądała tak dziko, że nawet nie wahała się hardo przemawiać do pana de Tourelle; ale też i on trzymał ich ostro i karał niekiedy z wielkim okrucieństwem. Starałam się wmówić sobie, że mąż mój naprawdę mnie kochał, choć były to co prawda tylko dorywcze napady egoistycznej miłości, i czułam, że nie byłby poświęcił najmniejszego swego kaprysu dla zastosowania się do mojego życzenia. Znałam już dobrze niezłomność woli tych wąskich delikatnych ust i złowrogi blask stalowych oczu. Wystarczało, ażebym kogo polubiła, ażeby on go znienawidził. Tak dumając i biadając nad swoim losem, w ów ponury wieczór październikowy, starałam się zwrócić myśli na ten nowy węzeł, który miał być łącznikiem pomiędzy mną i mężem, wyrzucałam sobie moją niewdzięczność, przy czym łzy puściły mi się z oczu. Amanda starała się rozerwać mnie opowiadaniem o Paryżu, o strojach i różnych drobnostkach, a choć jej słowa tchnęły pustotą, widziałam, jak poważnie, przenikliwie i troskliwie we mnie się wpatrywała. Wreszcie dorzuciła drew na kominek i zapuściła jedwabne kotary na odsłonięte dotąd okna, którymi zaglądał księżyc, przypominając mi dom rodzinny i zwiększając tęsknotę.

Amanda obchodziła się ze mną jak niańka z dzieckiem.

– No, teraz niech się pani zabawi z kotkiem – rzekła – a ja pójdę powiedzieć, by podano kawę.

Rozgniewałam się, iż uważała mnie za rozgrymaszone dziecko, które kociak pocieszy. Nie zwierzając się ze wszystkiego, opowiedziałam część moich trosk wcale nieurojonych; poznałam z jej miny, że poczciwa dusza więcej wiedziała niż to, co jej mówiłam, i że tylko z życzliwości dla mnie wspomniała o kocie.

Zwierzyłam jej się, że już tak dawno nie miałam wiadomości od ojca, który był stary i może go już nie zobaczę, że nigdy nie przypuszczałam idąc za mąż, iż tak zupełnie z nim się rozłączę; opowiadałam też o moim rodzinnym domu i o mojej młodości i to mi ulgę przyniosło.

Amanda słuchała ze współczuciem, zwierzyła się też z niektórych wypadków i zmartwień swojej przeszłości, po czym poszła po kawę, którą dawno powinni byli mi przynieść, ale w nieobecności męża, służba mało się o mnie troszczyła.

Niebawem wróciła, niosąc kawę z ciastem.

– Niechże pani je, trzeba się odżywiać. Ci, co dużo jedzą, są może w dobrym humorze. Przy tym mam dobrą nowinę dla pani: oto zobaczyłam w kuchni na stole duży pakiet listów, które świeżo nadeszły ze Strasburga, a wiedząc jak pani zależy na wiadomości z domu, rozwiązałam sznurek, patrząc, czy nie ma jakiego listu z Niemiec. Akurat znalazłam jeden, kiedy wpadł lokaj, wytrącił mi go z ręki i nawymyślał za to, że ważyłam się odwiązać listy. Powiedziałam mu, że szukałam listu do pani i że zdaje mi się, iż jeden nadszedł. Na to zaczął kląć, mówiąc, że to do mnie nie należy, że ma stanowczy rozkaz, ażeby w nieobecności pana wszystkie listy zanosić do jego gabinetu.

Nigdy dotąd w nim nie byłam, choć znajdował się obok garderoby mojego męża.

Zapytałam Amandę, czy mi ten list przyniosła.

– Nie – odrzekła – mogłabym życie utracić, opierając się takiemu chamowi jak ci, którzy nas otaczają. Wszak nie ma jeszcze miesiąca, jak Jakub zasztyletował Walentego za jakąś drobnostkę. Pamięta pani tego ładnego chłopca, Walentego, co przynosił drzewo do sali. Leży już biedak w grobie, a choć rozpuszczono we wsi wiadomość, że popełnił samobójstwo, mieszkańcy zamku wiedzą dobrze, jak to było. Niech się pani nie lęka, Jakuba już nie ma, nie wiadomo, gdzie poszedł; ale z takimi ludźmi nie można się sprzeczać. Jutro wróci pan, nie będzie więc pani długo czekała na list.

Lecz ja nie mogłam wytrzymać do jutra. Tam był list! Może ojciec był chory? Może umierał i pragnął widzieć córkę przed śmiercią! Tym podobne myśli nie dawały mi spokoju. Na próżno Amanda uspokajała mnie; mówiła, że może się omyliła, gdyż niedobrze czytała niedrukowane pismo, a tylko rzuciła okiem na adres. Nic nie pomagało, nie chciałam ruszyć podwieczorku, załamywałam ręce i wołałam z płaczem o list z domu. Amanda starała się trafić mi do rozsądku z wielką cierpliwością, to znów poczęła mnie łajać, w końcu zmęczona moim uporem, przyrzekła, że jeśli się uspokoję i zjem kolację, to jak służba pójdzie spać, spróbujemy dostać się do gabinetu męża. Postanowiłyśmy tedy czekać, aż się wszystko w domu uciszy i wtedy pójść razem na poszukiwanie listu. Wszak w tym nie było nic zdrożnego, a jednak obawiałyśmy się uczynić to otwarcie.

Przyniesiono kolację. Składała się z kuropatw, chleba, owoców i kremu. Pamiętam, że kawę wylałyśmy przez okno, a ciasto schowałyśmy, ażeby służba nie gderała, że przysyłam po podwieczorek, a do ust go nie biorę. Tak mi szło o to, żeby prędko wszyscy spać poszli, że powiedziałam lokajowi, że może nie sprzątać po kolacji i iść sobie do łóżka. Nareszcie gdy się wszystko uciszyło, przezorna Amanda kazała mi jeszcze jakiś czas poczekać. Po jedenastej wyszłyśmy na palcach z salonu.

Zamek, niegdyś forteca, zawieszony był na szczycie skały, sterczącej na zboczu góry, i musiał wówczas przypominać sławne nadreńskie zamki. Później jednak dodano przybudówkę, z której widok był wspaniały na rozciągającą się w dali wielką równinę Francji. Nowy ten budynek, położony na najbardziej urwistej stronie skały, spod której góra w bok się usuwała, miał kształt wydłużonego trójkąta. Moje pokoje zajmowały najwęższą jego stronę. Front starego zamku dochodził aż do drogi, ciągnącej się znacznie niżej; tam były kancelaria, pokoje służbowe, a noga moja nigdy tam nie postała. Tylne skrzydło, uważając moje mieszkanie za centrum, obejmowało szereg ciemnych, ponurych pokoi, góra bowiem i gęste sosnowe lasy, jakimi była obrośnięta, nie dopuszczały słonecznego światła; lasy te oddalone były tylko o kilka łokci od okien. Jednak właśnie tam na małej płaszczyźnie, położonej na występie skały, mój mąż urządził dla mnie ogródek. Mój sypialny pokój był w samym rogu trójkąta, mogłam z niego bez niebezpieczeństwa wyjść przez okno do ogródka, podczas gdy okna innych pokoi były o jakieś sto łokci nad gruntem. Idąc dalej prawą stroną, dochodziło się do starego zamku, w którym pokoje mego męża się znajdowały. Sypialnia sąsiadowała z moją, garderoba położona była za nią i to było wszystko, o czym wiedziałam; gdyż ile razy miałam ochotę zapuścić się dalej (co w pierwszych czasach po ślubie mi się zdarzało), ażeby zwiedzić zamek, którego niby byłam panią, tyle razy albo pan de Tourelle albo kto ze służby pod tym lub owym pozorem zawracał mnie z drogi. Mąż mój nie pozwalał mi również ani wyjeżdżać, ani wychodzić samej na spacer ze względu, że drogi były niepewne w owych niespokojnych czasach. Przychodziło mi nawet do głowy, iż ten mały ogródek, jedyne miejsce gdzie mogłam użyć trochę ruchu i odetchnąć świeżym powietrzem, umyślnie był na tym nieodpowiednim gruncie urządzony, żeby każdy mój ruch mógł być kontrolowany z okien pana de Tourelle, gdyż tylko z jego pokoju można było wchodzić do ogródka.

Wiadomym mi jednak było, że za garderobą znajdował się prywatny gabinet mojego męża; z mojego zatem narożnego sypialnego pokoju trzeba było przejść przez sypialnię i garderobę pana de Tourelle, ażeby dojść do tego gabinetu. Z tych jednak wszystkich pokoi inne drzwi prowadziły do długiego korytarza, z którego okna wychodziły na wewnętrzny dziedziniec. Nie zastanawiając się nad tym, udałyśmy się tam przez pokoje, ale zastałyśmy drzwi prowadzące z garderoby do gabinetu zamknięte. Nie pozostawało nam tedy jak zawrócić się i przejść przez korytarz.

Przechodząc przez garderobę męża, w której byłam po raz pierwszy, poczułam delikatny zapach pachnideł i porozstawiane wytworne przybory toaletowe, wykwintniejsze nawet od tych, jakimi mnie obdarzył. Sam pokój mniejszy był od mojego i na nim kończyła się przybudówka; dalsze pokoje znajdowały się w starym zamku. Okna i drzwi z głębokimi wnękami z powodu nadzwyczajnej grubości murów były jeszcze osłonięte ciężkimi firankami i portierami tak, że najmniejszy szmer nie mógł dochodzić z jednego pokoju do drugiego.

Wchodząc do korytarza, przysłoniłyśmy prawie zupełnie świecę, z obawy żeby ktoś z czuwającej jeszcze może służby nie dojrzał światła w części zamku, do której tylko wchodził pan domu. Obawa moja była tym uzasadniona, iż miałam przekonanie, że cała służba prócz jednej Amandy stale szpiegowała każde moje poruszenie. Paliło się światło na piętrze. Amanda spostrzegłszy to, chciała, żebyśmy się cofnęły, ale ja, taka zwykle bojaźliwa, tym razem nie uległam. Chęć otrzymania wiadomości o ojcu tak mnie opanowała, że nie dałam się powstrzymać; tym bardziej, że nie widziałam w tym nic złego, że wchodzę do pokoju własnego męża po list mojego ojca. Miałam też za złe Amandzie jej – jak nazwałam – tchórzostwo, a ona biedactwo miała poważne powody do obawy, gdyż zmiarkowała, w jakiem potwornym znajdujemy się środowisku, o czym ja nie miałam pojęcia. Poszłyśmy tedy naprzód, drzwi od gabinetu były zamknięte, lecz klucz tkwił w zamku. Przekręciłam go i weszłyśmy do pokoju; białe koperty listów rozłożonych na stole uderzyły moje oczy. Biegłam skwapliwie, ażeby pomiędzy nimi odszukać ukochane pismo, gdy wtem jakiś przeciąg zagasił świece i znalazłyśmy się w ciemności. Amanda radziła, żeby zebrać listy po omacku, wrócić z nimi do mego salonu i, zatrzymawszy list do mnie zaadresowany, odnieść resztę na miejsce; ja jednak prosiłam, aby poszła do mnie, zapaliła tam świecę i z nią wróciła. Zostałam tedy sama w ciemnym pokoju. Z tego co zauważyłam, zanim świeca zgasła, i z tego com rozeznała, gdy moje oczy powoli przywykły do ciemności, spostrzegłam tylko duży stół z przyborami do pisania, przykryty ciężką serwetą spadającą aż do ziemi, stojący przy ścianie po środku, oparta o niego, ręką dotykając listów, stałam z twarzą obróconą do okna, przez które przebijał się zaledwie słaby blask księżyca. Upłynęło nie więcej nad parę minut od odejścia Amandy, kiedy jakiś cień ukazał się, zasłaniając ów blask, i usłyszałam wyraźnie cichy lecz wyraźny szelest uczyniony przez kogoś, usiłującego otworzyć okno.

W śmiertelnym strachu, gdyż tylko złoczyńcy mogli się o tej porze i w taki sposób dostawać do domu, chciałam uciekać, lecz wstrzymała mnie obawa, że moje kroki i hałas otwieranych drzwi nie ujdą uwagi przybyszów. Przyszło mi też do głowy ukryć się za kotarą we wnęce, dzielącej drzwi gabinetu od garderoby, czułam jednak, że zemdleję, zanim tam dojdę. Przykucnęłam więc na podłodze i wsunęłam się pod stół, w nadziei że serweta ukryje mnie przed bandytami. Nie byłam w stanie opanować wzburzonych zmysłów; w obawie, aby nie zemdleć, lub nie krzyknąć, wpiłam zęby w rękę tak, że pozostał mi na całe życie znak, który zwracał twoją uwagę, moja córko. Silny ból dopomógł do opanowania trwogi. Zaledwie się schowałam, otwarto okno i trzech mężczyzn wskoczyło do pokoju. Stanęli tak blisko mnie, że ich buty prawie mnie dotykały; śmieli się i szeptali między sobą. Byłam zbyt oszołomiona, żeby zrozumieć ich słowa, ale rozpoznałam śmiech mojego męża, syczący i drwiący, podczas gdy kopnął nogą jakiś ciężki przedmiot, który dwaj jego towarzysze położyli koło stołu, tak blisko mnie, że jego kopnięcie mnie dosięgło. Ulegając dziwnemu uczuciu ciekawości, wyciągnęłam nieco dłoń by się przekonać, co koło mnie leży, i o zgrozo! Natrafiłam na zaciśniętą zimną rękę trupa!

Dziwna rzecz, że to właśnie przywróciło mi przytomność umysłu. Zaczęłam rozmyślać, w jaki sposób przestrzec Amandę: niestety, nic zrobić nie mogłam; łudziłam się nadzieją, że może usłyszy głosy tych, którzy, miotając straszne przekleństwa, próbowali rozkrzesać światło. Wtedy usłyszałam jej kroki na zewnątrz, coraz bardziej się zbliżały. Z mojej kryjówki dojrzałam światło, przeciskające się przez szczelinę drzwi, przy których stanęła. Oni także usłyszeli, bo umilkli, i sądzę, że również jak ja oddech wstrzymali. Wreszcie otworzyła drzwi ostrożnie, ażeby nie zgasić świecy i... nastała chwila milczenia. Po czym usłyszałam skrzypienie butów od polowania mojego męża, który zbliżywszy się do niej tak, żeby swoją osobą zakryć ciało rozciągniętego człowieka, rzekł:

– Czy mogę zapytać, Amando, co cię sprowadza do mojego gabinetu?

Widok nieboszczyka, leżącego tuż przy mnie, zmroził mi krew w żyłach. Czy Amanda go spostrzegła, tego nie wiem i nie mogłam dać jej żadnego znaku. Odpowiedziała głosem cichym, mocno zmienionym lecz dosyć pewnym, że przyszła po list, który, o ile jej się zdaje, nadszedł z Niemiec do pani.

Poczciwa Amanda! Ani jednym słowem nie zdradziła mojej obecności. Pan de Tourelle zaklął i zagroził jej. Nie pozwalał – rzekł – nikomu wtrącać się do swoich interesów; gdyby list przyszedł, jego to rzecz oddać go pani lub nie oddać; Amanda zaś ma pamiętać, iż jest to pierwsze ostrzeżenie, ale i ostatnie. Mówiąc to odebrał jej z rąk świecę i wypchnął ją za drzwi.

Przez ten czas jego towarzysze starali się zasłaniać sobą leżącego trupa. Usłyszałam, jak za nią drzwi na klucz zamykano, wszelka nadzieja ucieczki była stracona, wzdychałam tylko, żeby to, co się stać miało, nastąpiło jak najprędzej, gdyż czułam, iż moje nerwy dłużej nie wytrzymają. Jak tylko zmiarkowali, że oddaliła się o tyle, iż już nie może ich słyszeć, obydwaj mężczyźni napadli na mego męża z najostrzejszymi wymówkami, że jej nie zatrzymał, nie uwięził, a nawet nie zabił, utrzymując, że widzieli jak jej oczy zatrzymały się na trupie, którego znów obecnie pan de Tourelle kopał w napadzie złości. Mimo że mówili do niego jak do sobie równego, zauważyłam w ich głosie rodzaj obawy; zapewne był ich dowódcą. Odpowiedział drwiąco, że ciężko dać sobie radę, gdy się ma do czynienia z głupcami, że założyłby się, iż Amanda mówiła prawdę, a była wystraszoną z powodu obecności swego pana, którego nie spodziewała się zastać, że na pewno rada, że skończyło się na wyrzuceniu za drzwi, pobiegła do swojej pani, której on łatwo wytłumaczy, dlaczego tak nagle wrócił w nocy. Lecz jego towarzysze zaczęli mnie przeklinać, utrzymując, że pan de Tourelle, odkąd się ożenił, był do niczego, że tylko się stroi, perfumuje i mizdrzy, że oni byliby mogli mu wynaleźć dwadzieścia ładniejszych i rozumniejszych ode