Cztery kobiety - Paul Heyse (książki czytaj online za darmo txt) 📖

dwaj chłopcy przykuci jeszcze do ławy szkolnej... Czułem, że odgrywam bardzo niewdzięczną rolę i mimo mego młodzieńczego idealizmu byłem mocno strapiony prozaiczną rzeczywi­stością, którą teraz coraz wyraźniej sobie uświada­miałem.

Po dziesięciu minutach otworzyły się drzwi i ukaza­ła się w nich twarz pana asesora, który mnie poprosił, bym cierpliwie czekał; niebawem ukończy swą toaletę... na stole są papierosy...

Po pięciu minutach wszedł, powitał mnie uściskiem dłoni, jakby starego znajomego, i poprosił, bym obok niego usiadł na otomanie. Musiałem zapalić papierosa, odmówiłem jednak spożycia śniadania, które lokaj wniósł na srebrnej tacy. Nalewając sobie herbaty pan asesor począł mówić:

— Bardzo mi miło, że pan mnie odwiedził, domyślam się, co pana do mnie sprowadza, i muszę wyznać, że wczorajsza scena, której zawdzięczam poznanie pana, wywarła na mnie fatalne wrażenie. Pojmie pan, że nie należy do rzeczy przyjemnych, gdy jakiś mło­dzieniec napadnie i obrzuci człowieka inwektywami. Ale znam na tyle ludzi, że mogę sobie wyobrazić przy­czyny tego zajścia. Pański przyjaciel jest po prostu zadurzony w dziewczynie, czemu zresztą zupełnie się nie dziwię. Przeczytał kilka romansów i zdaje mu się, że poznał świat i ludzi. Ta iluzja zwykle kończy się rozczarowaniem... Ale cóż to mnie właściwie obchodzi? Bardzo mi przykro, że zmąciłem idyllę... Sądzę, że pański przyjaciel zadowoli się tym oświadczeniem; zresztą życzę mu przyjemnych marzeń i możliwie ła­godnego przebudzenia się... Ale pański papieros źle się pali, może pan pozwoli innego?... Na jaki fakultet uczęszcza pan?

Czułem, że się rumienię. Przez sekundę zastanawia­łem się, czy mam wyznać prawdę.

— Jesteśmy jeszcze w ósmej klasie gimnazjalnej — rzekłem.

— Tacy młodzi — rzekł, potrząsając dobrodusznie głową — a już tacy donżuani? Rokuje pan piękne nadzieje, mój młody przyjacielu...

— Proszę wybaczyć — przerwałem — ale muszę raz jeszcze poruszyć wiadomą sprawę. Mój przyjaciel po­ważnie kocha tę pannę i czuje się obrażony lekceważącym traktowaniem jej przez pana. Sądzę, że zadowoliłby się pisemnym oświadczeniem ze strony pańskiej, iż żałuje pan swego nietaktu wobec panny Lotki. W przeciwnym bowiem razie...

Spojrzał na mnie z ukosa, tak dziwnie, że przerwa­łem swe wywody.

— Czy pan mówi to na serio? — rzekł. — Wygląda pan na zbyt rozsądnego chłopca, bym mógł uwierzyć, że godzi się pan z tym zleceniem swego przyjaciela. Moje „zachowanie się” wobec panny Lotki? Nie, mój drogi, nie mam zgoła chęci ośmieszania się. Czy zasta­nowił się pan nad swą propozycją? Cenię poczucie ho­noru pańskiego przyjaciela, ale czy na serio ten stu­dent przypuszcza, że otrzyma ode mnie satysfakcję za to, że w cukierni kelnerkę pogłaskałem po buzi...

Począł się głośno śmiać.

— Wątpię — rzekłem, wstając z otomany — czy taka odpowiedź wystarczy memu przyjacielowi. Gdy­by pan przynajmniej oświadczył, że nie wie pan nic o pannie Lotce, co by rzucało cień na jej dobrą sławę...

— Niech pan siada i wysłucha — przerwał. — Wi­dzę, jak poważnie pan rzecz traktuje, toteż winienem panu całą prawdę powiedzieć. Czynię to zresztą ró­wnież w interesie pańskiego przyjaciela, aby sprawy nie brał tragicznie i w końcu nie popełnił jakiegoś głupstwa. Przed przeszło dziesięciu laty miałem przy­jaciółkę... Była to przepiękna kobieta, którą uwiódł jakiś szlachcic i zostawił z dzieckiem na bruku... Ko­bieta ta zdołała się szybko pocieszyć, otoczyła się rojem wielbicieli, żyła zbytkownie, urządzała huczne przyjęcia dla tak zwanej złotej młodzieży, utrzymy­wała tajny dom gry; przypominam sobie, jak dziwne na mnie wywarło wrażenie, gdy pierwszego wieczora, wprowadzony świeżo do salonu tej damy, ujrzałem przy stole około ośmioletnią dziewczynkę wpatrzoną zaspanymi oczętami w złoto, rozglądającą się obojętnie po twarzach graczy... Pamiętam, że dla żartu dawano tej dziewczynce pić szampana, aż zasypiała na kana­pie wśród śmiechu, brzęku złota i bardzo frywolnych rozmów. Żal mi było biednego dziecka; widziałem, że odnosi się z wielkim lekceważeniem do własnej mat­ki, która się zresztą wcale nie krępowała obecnością swej córeczki. Po kilku latach zerwałem stosunek z matką i słyszałem potem od osób trzecich, że na­dal pędzi ten sam sposób życia, tylko że nie polega więcej na uroku własnej, przekwitłej już piękności, a posługuje się młodszymi pomocnicami... Pytałem też o córkę, ale nikt mi o niej nie mógł nic powiedzieć...

Wczoraj przypadkowo przechodzę ulicą, w której znajduje się ta nędzna cukierenka, i widzę jakąś damę wsiadającą do dorożki stojącej przed samą cukiernią. Kelnerka właśnie wynosi ze sklepu paczki i torebki i wręcza je owej damie. Proszę sobie wyobrazić moje zdziwienie, gdy w tej kelnerce poznałem owo dziecko, które przed dziesięciu laty zasypiało w szulerni, gdzie złota młodzież spędzała wesołe noce... Ponieważ nie miałem nic lepszego do roboty, wszedłem do cukierni, przypomniałem jej naszą znajomość i byłem bardzo zdziwiony, że była w tym samym stopniu nieprzy­stępna, w jakim jej matka była zawsze... jak by to po­wiedzieć, uprzedzająco grzeczna. Jako prawnik i sę­dzia mam wielką rutynę w przesłuchiwaniu ludzi, mimo to nie zdołałem z niej wydobyć więcej niż to, że przed trzema laty rozstała się z matką. Co w tych trzech latach robiła, przez ile rąk przeszła, czy udaje tylko tak zimną, czy jest nią w istocie — nie mogłem odgadnąć, zwłaszcza, że Orlando Furioso41, pański przyjaciel, nagle przerwał naszą rozmowę. A teraz, kiedy panu dałem te wyjaśnienia, niech pan sam po­wie, czy nie jest absurdalne pańskie żądanie, abym tej panience wystawił świadectwo moralności lub bym pojedynkował się z obrońcą cnoty panny Lotki, a pań­skim przyjacielem.

Mój drogi, jeśli ma pan wpływ na swego przyja­ciela, proszę go ostrzec, by się nie posuwał zbyt da­leko. Bo gdyby nawet córka była zupełnie niewinna, to czyż życie matki nie rzuca na nią pewnego cienia? Pański przyjaciel jest synem przyzwoitych rodziców. Przelotna miłostka... à la bonne heure!42 Ale przejmo­wać się, dobywać pałasza... allons donc!43 Spodziewam się, że wyperswaduje mu pan to wszystko. A teraz pro­szę wybaczyć, mam termin w sądzie i nie wolno mi być niepunktualnym.

Wstał, zadzwonił na służącego i pożegnał się ze mną z wielką serdecznością. Schodziłem ze schodów jak pi­jany.

*

Dopiero w godzinę potem — długo kołowałem po przedmieściach, by jako tako oprzytomnieć — zapuka­łem do drzwi pokoiku Sebastiana. Zastałem go leżące­go w ubraniu na kanapie; z rozmierzwionej czupryny i pogniecionego ubrania wywnioskowałem, że w tej pozycji spędził całą noc.

Zanim mogłem się odezwać, podał mi list leżący obok niego na krześle. List ten przyniósł mu wczesny rankiem jakiś chłopak.

Nie pamiętam już oczywiście dosłownie tego listu. Treść jego była mniej więcej taka:

„Zaledwo mnie pan opuścił, gdy uświadomiłam sobie, że zajście, którego byłam przyczyną, może spowo­dować straszne następstwa. Piszę, by pana prosić, by zakląć pana, jeśli pańskie uczucia dla mnie są szczere, abyś zaprzestał wszelkich dalszych kroków w tej nie­szczęsnej sprawie. Niech pan wierzy: nie jestem warta (słowa te były dwa razy podkreślone), byś się dla mnie poświęcał. Jestem biedną, nieszczęśliwą istotą, a wyzwolić mnie może tylko śmierć. Nie umrę jednak tak prędko; bądź pan o to spokojny. Spróbuję gdzieś urzą­dzić sobie życie w ten sposób, by mnie moja fatalność nie prześladowała na każdym kroku. Dziękuję panu za jego dobroć i miłość; nie zapomnę pana nigdy... Niech pan nie stara się mnie odnaleźć. Jestem zdecydowana nie zobaczyć pana więcej nigdy, zwiększyłby pan tyl­ko mój ból, gdybyś pan nie uszanował mej prośby i starał wymusić spotkanie”.

List nie miał ani nagłówka, ani podpisu, pismo było czytelne i żaden wyraz nie był błędnie napisany.

W milczeniu zwróciłem mu list; nie chciałem od razu wyznać, że w danych warunkach najwłaściwsze jest stanowcze zerwanie. Potem jednak zrozumiałem, że w całym liście nic dla niego nie jest tak ważne, jak wzmianka o tym, że go nie zapomni. Wszystko inne było mu obojętne.

Toteż uznałem za wskazane jasno postawić sprawę i opowiedziałem mu swą rozmowę z asesorem. Ku me­mu zdziwieniu nie wywarło to na nim tak piorunują­cego wrażenia, jak się obawiałem.

— Sam przypuszczałem coś takiego — rzekł, gdy skończyłem moją relację. — Żałuję, ale wszystko to nie może zmienić moich uczuć; przeciwnie: moja mi­łość jest teraz jeszcze głębsza, bo dołącza się do niej wielki respekt, jaki mam dla Lotki, że stara się wydo­stać z bagna i usamodzielnić. Cenię ją też za to, że ma odwagę i stawia czoło nieszczęściu, które przecież nie z jej winy hańbi jej nazwisko. Wiem, że nie bez walki zdołam osiągnąć swój cel; poświęcę dla niego wszy­stko: rodzinę, przyjaciół, ojczyznę. Od chwili, w której sama w liście przyznała, że nie jestem jej całkiem obojętny, nie powstrzymają mnie żadne przeszkody; mam nadzieję, że zdołam jej powetować krzywdy wyrządzone przez fatalny los.

Mówił z takim przejęciem i entuzjazmem, że jego odwaga porwała również i mnie; nie tylko nie wystąpiłem z zastrzeżeniami, które sobie po drodze w myśli wystylizowałem, ale nabrałem przekonania, że jedynie ważną rzeczą jest teraz odszukanie dziewczyny i przeszkodzenie jej w wykonaniu tych planów, o których pisała w liście.

Siadłem do dorożki i kazałem się zawieźć do cukierenki. Sebastiana zostawiłem w domu; powiedziałem, że wobec jej zakazu nie ma prawa szukać jej, mnie natomiast jej zakaz nie dotyczy.

Postanowiliśmy, że spotkamy się w południe. Niestety, wróciłem z kiepskimi wiadomościami. Właścicielka cukierni dowiedziała się o zniknięciu swej kelnerki rano, gdy na ladzie zastała krótki list Lotki. W sąsiedztwie nikt nie zauważył, kiedy i dokąd się oddaliła. Zastawiła niemal wszystkie swoje rzeczy z wyjątkiem kilku sztuk bielizny i małej walizki. Właścicielka skle­pu powiadomiła policję o zniknięciu Lotki, lecz i to nie doprowadziło do odnalezienia zaginionej.

Dopiero teraz nastąpił u mego przyjaciela silny wy­buch rozpaczy. Zachowywał się początkowo tak, że lękałem się o jego zdrowie. Po raz pierwszy w życiu miałem przed sobą żywiołowe zmagania prawdziwej i głębokiej namiętności.

Pozostałem u niego przez cały dzień i część nocy; dopiero gdy stwierdziłem, że jest zupełnie wyczer­pany — nie zmrużył oczu poprzedniej nocy — opuści­łem go, zresztą na jego nalegania; poleciłem jednak gospodyni, by od czasu do czasu zaglądała do jego pokoju, gdyż jest ciężko chory. Wiedziałem, że nie ma broni przy sobie; spodziewałem się, że sen go po­krzepi i nieco uspokoi.

Następnego poranku nie zaznałem w domu spokoju; robiłem sobie wyrzuty, że pozostawiłem go samego; ubrałem się pośpiesznie i czym prędzej udałem się do jego mieszkania.

Nie zastałem go. Gospodyni wręczyła mi krótki list: donosił, że wyjeżdża na jakiś czas. Nie spocznie, aż ją znajdzie; obiecuje, że nie zrobi żadnego szaleństwa, gdyż zdaje sobie sprawę z innych swych obowiązków; prosi, bym spokojnie oczekiwał jego powrotu.

Gospodyni, żona krawca, opowiedziała mi, że o świ­cie spakował swą walizkę i pożegnał się. W nocy prze­spał kilka godzin.

Musiałem się z tym faktem pogodzić. Niebawem i ja też wyjechałem; spędziłem z rodzicami kilka tygodni na wsi. Pisywałem kilkakrotnie listy i wysyłałem je pod jego adresem; nie otrzymywałem jednak odpowie­dzi. Toteż gdy po powrocie z wakacji udałem się do jego mieszkania, byłem pewien, że go nie zastanę. Jakież było moje zdziwienie, gdy sam otworzył mi drzwi! Miał wciąż jeszcze zatroskaną twarz, ale nie było na niej owego wyrazu chorobliwej rozpaczy, która mnie tak przeraziła przed kilku tygodniami.

Domyśliłem się od razu, że Lotki nie znalazł. Owła­dnęła nim jakaś obojętność pełna melancholii; na wszystko się zgadzał, co mu proponowano, ale co naj­dziwniejsze: zamiłowanie do muzyki zupełnie go opu­ściło. Nigdy więcej nie zanucił melodii, nigdy nie wspomniał o nowych kompozycjach; najchętniej wy­rzekłby się udzielania lekcji, gdyby miał inne środki utrzymania.

Zasadniczy akord jego duszy był nieuleczalnie roz­strojony; pękła struna, której nie sposób było uzupeł­nić...

Gdy następnego roku zapisaliśmy się na uniwersy­tet, widywaliśmy się niemal codziennie. Uczęszczał pilnie na wykłady i wyrabiał się na bardzo poważnego prawnika.

Niespodziewanie zaszły wypadki, które znowu otwo­rzyły wszystkie zabliźnione już — jak się zdawało — rany.

Opowiem wszystko pokrótce w kolejności zdarzeń, a nie tak, jak się od niego w długich przerwach dowia­dywałem.

*

Było to w czas Bożego Narodzenia. Zamiast pojechać do rodziców Sebastian został w mieście; chciał ferie świąteczne wyzyskać dla nauki; przygotowywał się właśnie do egzaminu. Na próżno starałem się go na­kłonić, by przyjął zaproszenie do nas na wieczór wigi­lijny. Unikał towarzystwa, a gdy przypadkowo znalazł się w większym gronie osób — zwłaszcza gdy były kobiety — milczał zawzięcie i raził wprost ponurym wyrazem twarzy.

Owego 24 grudnia przesiedział cały dzień w pokoju przy pracy; około piątej, gdy już poczynało się ściemniać, oświadczył gospodyni, że wychodzi na krótką przechadzkę; wróci za godzinę, by dalej pracować.

Gdy znalazł się na ulicy, orzeźwiło go zimne, świe­że powietrze. Mróz, panujący w ostatnich dniach, zelżał, padał gęsty śnieg.

Powoli szedł głównymi ulicami miasta. Ruch był jeszcze bardzo wielki; czyniono ostatnie zakupy przed­świąteczne. Tu i ówdzie pojawiały się w oknach świa­tełka na choinkach. Samotny student przemykał się między ciżbą, nie odczuwając wcale nostalgii, która opanowuje każdego, jeśli nie może wieczoru wigilijne­go spędzić w towarzystwie bliskich mu i drogich osób. Przed kilku dniami wysłał pocztą dla rodziców i ro­dzeństwa kilka upominków; sam zaś nie spodziewał się ich od nikogo. Nie przywiązywał zresztą żadnej wagi do takich zewnętrznych objawów uczucia, od­kąd stracił jedyną istotę, która zdołała rozpętać w nim burzę namiętności.

Na wielkim placu znajdowało się mnóstwo bud i stołów, na których porozmieszczane były świecideł­ka ozdabiające choinki, mnóstwo tanich zabawek, lalek i innych przedmiotów uszczęśliwiających dzieci. Nagle Sebastian zobaczył coś bardzo interesującego. Oto przed jedną z bud stała dama w eleganckim futrze i gęstej woalce na twarzy; mufkę położyła na stole i rękami zgarniała różne zabawki; rozdawała je dzie­ciom,