Cztery kobiety - Paul Heyse (książki czytaj online za darmo txt) 📖
Cztery kobiety, cztery wstrząsające dramaty. Splot niemożliwych do pogodzenia racji, godny pióra Sofoklesa lub Shakespeare'a, wyraża się tutaj w zwięzłych nowelach.Cztery bohaterki cierpią za nie swoje winy, cztery historie pięknej, czystej miłości kończą się jakże nieszczęśliwie. Beatrice w odludnej willi na obrzeżach małego włoskiego miasteczka, Garcinda wezwana przez ojca z klasztornej szkółki, Filomena naznaczona tragicznym losem starszej siostry, wreszcie Lotka samodzielnie próbująca przezwyciężyć rodzinną hańbę.
Można te opowieści potraktować jako okazję do wzruszeń, ale dziś, kiedy minęła moda na łzawe, nieszczęśliwe zakończenia, widać wyraźnie, że celem Paula Heyse nie było wyłącznie dostarczenie czytelnikowi pożywki dla osobistego katharsis.
W tych tragediach nie mają udziału bogowie ani czary, każda z nich mogła się wydarzyć i na pewno wielokrotnie wydarzała się — niedaleko i niedawno. Każda z nich obnaża bowiem okrucieństwo i obłudę tradycyjnego europejskiego społeczeństwa, w którym „obyczajowość nie ma nic wspólnego z moralnością”. Ofiarą jest kobieta, ale cierpi także mężczyzna, jeżeli jest uczciwy wobec swoich uczuć — taki przekaz płynie z nowel przyszłego noblisty.
- Autor: Paul Heyse
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Cztery kobiety - Paul Heyse (książki czytaj online za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Paul Heyse
— Sądzisz więc?...
Spojrzał na mnie wzrokiem pełnym lęku.
— Jej spokój, jej oczy zasnute mgłą smutku — rzekłem — czyż nie dowodzą, że przeszła już piekło rozczarowania miłosnego? W jaki sposób biedaczka dostała się do tej dusznej jaskini, w której tylko muchy mogą się dobrze czuć, Bóg to raczy wiedzieć. My dwaj zapewne nie zdołamy jej stamtąd wyzwolić.
Ledwo te słowa wypowiedziałem, Bastel wybiegł te pokoju.
Niebawem i ja opuściłem mieszkanie. Nie miałem właściwie żadnego celu przed sobą; chciałem zażyć ruchu i uspokoić w ten sposób podniecone nerwy.
Po godzinie wałęsania się po mieście znalazłem się niepostrzeżenie w pobliżu owej fatalnej uliczki. Kusiło mnie, by wejść do cukierni, a równocześnie coś mnie od tego kroku wstrzymywało. Miałem wrażenie, że wczoraj wieczorem nie odegrałem tu pięknej roli. Byłem przekonany, że Lotka powita kpiącym uśmiechem obcego młodzieńca, który tak natrętnie ofiarował jej swe rycerskie usługi. Tym bardziej powinienem postarać się o to, by nabrała o mnie lepszego przekonania. Ostatecznie więc postanowiłem: wstąpię do cukierni.
W tej chwili spostrzegłem mego przyjaciela i rywala, zmierzającego wielkimi krokami również w stronę małego domku. I on mnie poznał, jakby na komendę obaj zatrzymaliśmy się i w następnej sekundzie zrobiliśmy (jak podczas musztry wojskowej) „w tył zwrot”.
Serce biło mi silnie; uczuwałem głęboki wstyd, a równocześnie i gniew, że jeden drugiemu włazi w drogę. Zdawałem sobie sprawę, że jeśli tak dalej pójdzie, znienawidzę z całego serca mego najlepszego przyjaciela.
Miotany sprzecznymi uczuciami, szedłem ulicą i zastanawiałem się, czy nie byłoby najwłaściwiej wrócić i popróbować znowu zbliżyć się do fascynującej istoty, choćby nawet legion przyjaciół starał się przegrodzić drogę. Czyż nie miałem tego samego prawa co każdy inny umizgać się do pięknych dziewcząt? Czyż mam wycofać się tchórzliwie, gdy wczoraj wziąłem rozmach i zaproponowałem zagadkowej tej osobie przyjaźń? Nigdy, przenigdy! Natychmiast pójdę do niej, choćby cały świat się zawalił!
Szybko obróciłem się i — natknąłem się na Sebastiana. W swym wzburzeniu nie dosłyszałem wcale jego pośpiesznych kroków ani nie zauważyłem, że stara się mnie dogonić.
— Ty tutaj? — zawołałem z udanym zdumieniem.
— Pawle — rzekł; głos jego drżał silnie — po co ta komedia? Zbyt przecież się lubimy... Wiem, dokąd zamierzałeś pójść; i ja również tam szedłem. Ale wierz mi: gdyby tak dalej być miało, nie wytrzymałbym w tej głupiej sytuacji... I ty ją kochasz... Nie usiłuj przeczyć...
— A gdybym ją kochał? — rzekłem z pewną przekorą, a równocześnie trochę zawstydzony. — Przyznaję: wrażenie, które na mnie wywarła...
— Chodźmy stąd do jakiejś bramy. Mówisz tak głośno, że ludzie zaczynają zwracać uwagę. Widzisz, że miałem rację, i dziwiłbym się, gdyby było inaczej. Ale pojmiesz, że to niemożliwe. Jeden z nas musi ustąpić.
— Tak jest — rzekłem i usiłowałem przybrać minę twardą i wrogą. — Jeden z nas musi ustąpić. Nie wiem tylko, dlaczego właśnie ja... Czyżby dlatego, że jestem młodszy?... dwa lata chyba nie stanowią różnicy... zresztą za rok będę studentem uniwersytetu, tak samo jak ty.
Zaledwo te słowa wypowiedziałem, począłem ich żałować. Przemknęło mi po głowie: jesteś bez serca, a w dodatku samochwał! Toteż starając się zatrzeć wrażenie poprzednich słów, rzekłem szybko:
— Nie o to chodzi, kto z nas ma mieć pierwszeństwo, lecz o to, kogo ona wybierze. Na razie mamy obaj równie małe szanse...
— To prawda — odparł. — Mimo to nie mogę się z tym pogodzić, by z tobą rywalizować... a zresztą: jesteś wymowniejszy, odważniejszy... z góry byłbym pewny przegranej, gdybyśmy obaj przed nią nasze uczucia... wiesz przecież, co chcę powiedzieć...
— Jeśli tak się rzecz ma — rzekłem — jeśli nie masz odwagi, to jest to tylko dowód, że nie jesteś tak bardzo zakochany, jak ci się zdaje. Spędziłem bezsenną noc, zmarnowałem dziś cały dzień, sądzę więc...
Nie mogłem dokończyć zdania. Bladość, jaką pokryła się jego dobroduszna twarz, świadczyła, że o wiele głębiej przejmuje się tą naszą rozmową niż ja. Zrozumiałem znowu, jak bliski jest mi ten człowiek.
— Słuchaj — rzekłem — tak nie dojdziemy do żadnego rezultatu. Dobrowolnie, sądzę, żaden z nas nie ustąpi. Niech więc rozstrzygnie los.
— Los?
— Albo przypadek, jeśli wolisz. Rzucam tę dziesięciogroszówkę na ziemię. Jeśli na górze będzie orzeł, ty zwyciężyłeś, jeśli reszka...38
— Dobrze! — rzekł półgłosem. — Chociaż o wiele piękniej byłoby...
— A więc zgoda?
— Zgoda!
Dziesięciogroszówka padła na ziemię. Pochyliłem się, by w mroku panującym w sieni domu, w którym toczyliśmy tę rozmowę, dojrzeć, jaki jest rezultat „losowania”.
— Co jest na górze? — mruknął; nie miał odwagi sam spojrzeć.
— Bastel! — rzekłem. — Przygotuj się na najgorsze. Na górze jest reszka... Pojmujesz, że kiedy już zdecydowaliśmy się na losowanie...
Nie ruszył się z miejsca; z ust jego nie dobył się żaden dźwięk. Gdy powoli wyprostowałem się i monetę chowałem do portmonetki, widziałem, że ma oczy zamknięte i oparty jest o ścianę.
— Nie przejmuj się tym — rzekłem. — Jestem pełen, że za kilka dni przyjdę i powiem ci, że ona mnie nie chce, że masz wolną drogę, że...
— Dobranoc! — mruknął nagle i wypadł z sieni.
W tej chwili, jakby mi łuski z oczu spadły: zrozumiałem, że uczucia moje dla tej zagadkowej dziewczyny ani mierzyć się nie mogą z głębią uczuć mego przyjaciela, że popełniłbym łajdactwo, gdybym chciał skorzystać z przypadku, który rozstrzygnął na moją korzyść.
Szybko wybiegłem i dogoniłem go. Musiałem siłą go zatrzymać, gdyż gwałtem chciał mi się wyrwać.
— Słuchaj — rzekłem — powziąłem inną decyzję. Musisz mnie wysłuchać, jeśli mam uwierzyć, że byłeś kiedyś szczerze moim przyjacielem. Przysięgam, Bastel, przysięgam uroczyście, że odstępuję ci ją. Zrzekam się jej raz na zawsze. Teraz dopiero zdaję sobie sprawę z krzywdy, jaką chciałem ci wyrządzić. Ja sobie jakoś dam radę... wiesz przecież, że się nie umiera, gdy nie wszystkie marzenia się spełniają... Podaj mi rękę, Sebastianie, i nie mówmy o tym więcej!
Rzucił mi się na szyję; w tej chwili wydałem się sobie samemu wcieleniem szlachetności, miałem wrażenie, jakbym wyrzekł się tronu na rzecz kuzyna z „bocznej linii”.
Szliśmy ramię w ramię, przejęci głęboką idealną zgodą, jaka między nami zapanowała.
Uparłem się, by odprowadzić go do drzwi cukierni. Chciałem pokazać, że ofiara nie jest ponad moje siły.
— Życzę ci szczęścia — rzekłem, gdy ujął klamkę, i starałem się przybrać najbardziej pogodny wyraz twarzy.
Potem opuściłem go, dumny, że cnota i przyjaźń odniosła triumf, że zdobyłem się na taki heroizm.
Przespałem noc tak dobrze, że nazajutrz wstydziłem się niemal, iż nawet nie śniłem o odstąpionej przyjacielowi bogdance. A więc tak szybko, nie zostawiając nawet iskier, zgasł płomień tej „nowej miłości”? Nie chciałem wyznać tego przed sobą, by nie umniejszać we własnych oczach ciężaru „tragicznego konfliktu”, właśnie tak bohatersko przebytego.
A że była właśnie niedziela i nie musiałem pójść do szkoły, popełniłem na temat wczorajszych zajść... wiersz liryczny.
*
Przez najbliższych czternaście dni spotykałem szczęśliwego rywala tylko przygodnie i przelotnie. Z wielką subtelnością, którą u niego bardzo ceniłem, unikał codziennego przychodzenia do mnie; gdy spotkaliśmy się na ulicy, wymienialiśmy kilka obojętnych słów i szybko żegnaliśmy się uściskiem dłoni.
Gdy jednak zaczął się trzeci tydzień, postanowiłem położyć kres stanowi niepewności i zaspokoić swą ciekawość. Mieliśmy wakacje, dzień za dniem wlókł się monotonnie i nudnie, panowały wielkie upały, zniechęcające zarówno do pracy, jak i dalszych spacerów. Teraz dopiero odczułem, że stałe wizyty mego przyjaciela stały się dla mnie niemal potrzebą, i zacząłem coraz bardziej za nim tęsknić.
Postanowiłem więc odszukać go.
Mieszkał daleko ode mnie, na przedmieściu, u jakiegoś krawca, gdzie zajmował mały, ciemny pokoik. Gdy wszedłem, krzyknął radośnie, ujął moją dłoń w obie ręce i serdecznie i długo nią potrząsał. Potem zmusił mnie, bym usiadł na twardej otomanie, służącej mu za łóżko — uraczył mnie papierosem i szklanką piwa, które przyniosła na jego prośbę żona krawca z pobliskiego szynku.
Z początku wedle zwyczaju milczeliśmy, często tylko spoglądaliśmy na siebie i uśmiechaliśmy się, radzi serdecznie z tego spotkania.
— Sebastianie — rzekłem wreszcie, otaczając się możliwie najgęstszymi kłębami dymu — muszę ci wyznać: co się tyczy owej wiadomej sprawy, nie krępuj się wcale... Rana, którą mi zadały owe oczy (styl liryczny siedemnastoletniego poety! )... albo nie była tak głęboka, jak mi się początkowo zdawało, albo też dłuższe rozstanie zdziałało cuda. Słowem: jestem uleczony, a jeśli ty byłeś przez te ostatnie tygodnie szczęśliwy, wierz mi, będę się szczerze, bez wszelkiej zazdrości radował...
Spojrzał na mnie błyszczącymi oczyma.
— Czy to prawda? — rzekł. — Kamień spada mi z serca. Sto razy czyniłem sobie najcięższe wyrzuty, że przyjąłem twą ofiarę; najlepsze chwile zatruwa mi myśl, że ciebie ich pozbawiłem. Nie wiem oczywiście, czy ty byłbyś zadowolony z tego, co mnie już wprawia w stan błogiego uszczęśliwienia... Jakże to pięknie, że zdołałeś opanować swe uczucia!
Uścisnął mi znowu mocno rękę; radość jego była tak wzruszająca, że wydałem się sobie samemu komediantem, sztucznie rozdymającym fantasmagorie do szczytnej roli uczuć.
Teraz zaczął mi dokładnie opowiadać o tym, co w tych dwóch tygodniach zaszło. Zaiste: musiała to być głęboka miłość, a poza tym nie lada skromność, by się kontentować tymi nikłymi sukcesami, jakie zdołał dotychczas osiągnąć poczciwy Sebastian! Co wieczora przychodził do cukierenki i przeszło godzinę przesiadywał w małej izdebce. Widocznie ten cichy, pokorny hołd wzruszył dziewczynę, gdyż wreszcie zdecydowała się na to, by usiąść naprzeciw niego i pogawędzić przez kilka chwil. Pewnego razu nawet, gdy się o kilka godzin spóźnił, powitała go z widocznym niepokojom i przyznała, że dziwiła się jego nieobecności. „Już się przyzwyczaiłam — rzekła — że mogę z panem porozmawiać, gdyż nie mam nikogo, kto by się mną w ogóle interesował...” Tu przerwała, widocznie spłoszona wybuchem jego radości, może nazbyt żywo objawionym. Opowiedział jej wszystko, co się tyczyło jego życia, stosunków, planów. Ona natomiast ani słowem nigdy nie wspomniała o sobie, o swej rodzinie, swej przeszłości, raz tylko powiedziała, że chciałaby bardzo wydostać się z tego środowiska i najchętniej wybrałaby się gdzieś w dalekie kraje. Od roku robi oszczędności, by zebrać na koszta podróży, uczy się też języka francuskiego i angielskiego, by przy pierwszej sposobności ruszyć w świat.
— Gdybyś mógł ją widzieć — zakończył Sebastian swą relację — gdybyś mógł, Pawle, słyszeć, z jakim smutkiem i rezygnacją ona to opowiada, i ty przysiągłbyś, że nigdy zła myśl w jej mózgu nie powstała, że jest tak czysta i niewinna jak anioł; jestem też zdecydowany wytężyć swe siły, by uczynić ją szczęśliwą.
— Więc na serio myślisz o poślubieniu jej?
— Czy możesz w to wątpić? Oczywiście, jeśli ona mnie zechce. Że mam uczciwe zamiary, wyraźnie dałem jej do poznania, chociaż... co ludzie zwą formalnie oświadczynami... wiesz, że nie mam odpowiedniej swady ani daru poetyckiego... Zresztą nie mam się czego śpieszyć. Jeszcze długo potrwa, zanim będzie mogła porzucić swą obecną posadę, a ja, gdybym nawet był bardzo pilny, czyż przed czterema, pięcioma laty...
— Cztery lata? Albo pięć? Zaledwo zdołałbyś wtedy otrzymać absolutorium prawa.
— Nie, nie mam zamiaru kończyć studiów prawniczych. Sądzę, że łatwiej i prędzej muzyka da mi jakieś stanowisko. W najgorszym razie, gdybym widział, że jako kompozytor mam wielkie trudności, próbowałbym szczęścia w Ameryce i wyemigrowałbym z nią...
Patrzyłem na niego z podziwem. Nagle wydał mi się o dziesięć lat starszy; pomyślałem, że ja nie umiałbym powziąć tak stanowczych i daleko sięgających planów.
— A ona? — zapytałem — czy zgodziłaby się na to?
— Nie wiem... — odparł i zamyślił się na chwilę. — Jeszcze nie mogłem jej o to zapytać. Raz tylko mówiliśmy z sobą o małżeństwie. Bardzo stanowczym głosem oświadczyła, że nigdy nie wyjdzie za mąż. „Nawet wtedy, gdyby się trafił ktoś bardzo odpowiedni?” — zapytałem. „Właśnie wtedy nie!” — odparła i głęboko westchnęła.
— Komedia! — zawołałem. — Tak mówią wszystkie, a potem stają się doskonałymi żonami.
— Zresztą ona jest o rok starsza, niż myśleliśmy; jest ode mnie młodsza tylko o cztery tygodnie. A propos... miałbym prośbę do ciebie... to znaczy, jeśli mógłbyś...
— Tylko bez wstępu! Powiedz śmiało, o co ci idzie.
— Jutro są jej urodziny. Dowiedziałem się o tej dacie przypadkowo. Onegdaj powiedziała mi, że czuje się już bardzo stara, zmęczona życiem; gdyby miała umrzeć w dzień swych urodzin, ani na chwilę nie żałowałaby tego... Właśnie gdy przyszedłeś, spisywałem melodię, skomponowaną do słów twego wiersza: Ach, gdybym mógł ciebie zdobyć! Pieśń tę poświęcę jej. Ale boli mnie to, że nie mogę jej ofiarować na urodziny nic lepszego. Mała broszka z pewnością bardzo by ją ucieszyła, niestety... nie mam grosza... a co gorsza, nie mam co sprzedać... któż by mi dał co za te łachy, które wiszą w szafie?
— Poradzimy na to, musimy poradzić! — rzekłem.— Rozumie się, że jej urodzimy muszą być uczczone jakimś pokaźniejszym podarunkiem. I ja nie mam przy sobie większej gotówki, ale w domu jest sporo zbędnych rzeczy! Ot na przykład czterotomowy słownik. Jest właściwie zupełnie niepotrzebny. Chodź, pójdziemy do antykwarni39 i postaramy się jak najlepiej i go sprzedać.
Po kilku słabych próbach nieprzyjęcia ofiary złożonej przeze mnie na ołtarzu przyjaźni, poszedł ze mną do mego mieszkania, gdzie każdy z nas obładował
Uwagi (0)