Gromiwoja - Arystofanes (książki online biblioteka .TXT) 📖

jak lwica na tarle — mowa o tarle do sera; tarła takie miały trzonek zazwyczaj artystycznie wyrobiony; ulubioną formą była zgięta lwica, jako rękojeść. [przypis tłumacza]

87. libacja — płynna ofiara. [przypis edytorski]

88. chiton — starożytny strój grecki, prostokąt płótna spinany na ramionach i z boku. [przypis edytorski]

89. chlajna (staroż.) — męski płaszcz z grubej wełny. [przypis edytorski]

90. czeladź (daw.) — służba. [przypis edytorski]

91. zawarty (daw.) — zamknięty. [przypis edytorski]

92. brzemiono — dziś popr. brzemię, tj. ciężar. [przypis edytorski]

93. doma (daw.) — w domu. [przypis edytorski]

94. żona Lykona — Gromiwoja. [przypis edytorski]

95. zwolić (daw.) — pozwolić. [przypis edytorski]

96. draby — dziś popr. forma N.lm: drabami. [przypis edytorski]

97. witeź (daw.) — rycerz. [przypis edytorski]

98. Eurypides (ok. 480–406 p.n.e.) — dramaturg grecki, autor tragedii, uznawany za reformatora gatunku. [przypis edytorski]

99. inak (reg.) — inaczej. [przypis edytorski]

100. w oblężeniu ja srogim (...) [Kleomenesa] dzierżyłem (...) mojego poboju pamiątkę strzaska Czworogród — Attykę nazywano Czworogrodem, Tetrapolis, od czterech głównych osad: Oinoe, Probalinthos, Trikorytos, Marathon, gdzie właśnie stał pomnik zwycięstwa nad Persami. Jest w tym komiczna przesada, gdyż żaden ze starców nie mógł chyba brać udziału w bitwie maratońskiej roku 490, a tym bardziej w obronie Akropoli przed Kleomenesem, który napadł Ateny w r. 510, tj. dokładnie przed stu laty. Przypominają swymi przechwałkami kłamstwa Zagłoby. [przypis tłumacza]

101. Herakles (mit. gr.) — heros grecki; syn Zeusa i Alkmeny, mąż Dejaniry; słynny z 12 prac. [przypis edytorski]

102. bogini — tu: Atena. [przypis edytorski]

103. pęty — dziś popr. forma N.lm: pętami. [przypis edytorski]

104. brona (daw.) — brama. [przypis edytorski]

105. zawora (daw.) — zamknięcie. [przypis edytorski]

106. zażegać (daw.) — zapalać. [przypis edytorski]

107. własta (daw.) — władczyni. [przypis edytorski]

108. podwika (daw.) — kobieta. [przypis edytorski]

109. zakon (daw.) — prawo. [przypis edytorski]

110. kruża (poet.) — czara. [przypis edytorski]

111. wraz (daw.) — zaraz. [przypis edytorski]

112. niszczej — ofiara całopalna, holocaustum. Biblia Królowej Zofii, 26, 6, 27. [przypis tłumacza]

113. złotohełma Własto — mowa o Atenie. [przypis edytorski]

114. ksieni (daw.) — księżna. [przypis edytorski]

115. zbrodzień — dziś: zbrodniarz. [przypis edytorski]

116. w pysk ją trzaśnie, jak Hipponaks Bupalosa — Hipponaks, poeta jambiczny, żył w pierwszej połowie VI wieku przed Chrystusem. W jednej ze twych pieśni zagroził rzeźbiarzowi Bupalosowi, że go obije po twarzy i tego dokonał. Pieśń stała się bardzo popularna i przetrwała, jak widać, do czasów Arystofanesa. Podobno sprawa miała się tak: Bupalos robił rzeźby, karykaturki Hipponaksa (rzeźba karykaturalna jest początkiem wielkiej greckiej sztuki portretowej), który się mścił znowu wierszem; stąd bójka. [przypis tłumacza]

117. watra (reg.) — ognisko. [przypis edytorski]

118. nacechować — naznaczyć, wypalając znak na skórze (zwykle o bydle). [przypis edytorski]

119. wiechetki — gałązki, którymi uderza się w łaźni, by pobudzić krążenie krwi. [przypis edytorski]

120. Myśli, że jest w trybunale! — przytyk do pieniactwa Ateńczyków, którzy nic nieomal nie robili, tylko sądzili — i za to pobierali diety; spraw było mnóstwo, gdyż w Atenach był sąd najwyższy i dla sprzymierzonych. Obywatel, łyk ateński, był bardzo dumny i zarozumiały z tego potężnego urzędu — trybunału. [przypis tłumacza]

121. probulos, jeden z dziewięciu dyktatorów — patrz Przedmowa. [przypis tłumacza]

122. Bakchos (mit. gr.) — bóg wina, znany też jako Dionizos; w mit. rzym.: Bachus (Bacchus). [przypis edytorski]

123. Adonisa po dachach nieszpory — Adonis, ulubieniec Afrodyty, zginął na polowaniu, a śmierć ta wprawiła boginię w rozpacz. Z krwi jego wykwitnął na rozkaz Afrodyty piękny kwiat leśny, anemone. Kult Adonisa był bardzo rozpowszechniony śród kobiet, a święta na cześć jego były liczne i wcale nie należały do bardzo przyzwoitych. [przypis tłumacza]

124. Pnyks — miejsce zgromadzeń ludu, lekko pochyłe wzgórze naprzeciw Akropoli. [przypis tłumacza]

125. Kiedy Demostrat w złej, nieszczęsnej chwili podawał wniosek, by przeciw Sycylii wyprawić hufce (...) baba zawyła: „Och, Adonis kona!” — Demostratos, przeciwnik Niklasa, podał był na zgromadzenia ludowym wniosek wyprawy sycylijskiej, która się tak tragicznie zakończyła dla Aten. Z ust świętoszkowatego Senatora dowiadujemy się, że zrobił to w nieszczęsnej „złej godzinie”, kiedy kobiety opłakiwały rocznicę zgonu Adonisa. Była to zatem fatalna wróżba, pomimo to Demostrat — niedowiarek, ateusz, przeparł swoje, ale najwinniejsze są kobiety, bo... wrzeszczały. [przypis tłumacza]

126. przeprzeć (daw.) — przeforsować. [przypis edytorski]

127. snać a. snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

128. samka (daw.) — samica, kobieta. [przypis edytorski]

129. swornie (daw.) — porządnie, w sposób zorganizowany. [przypis edytorski]

130. krotochwila (daw.) — żart. [przypis edytorski]

131. płużyć (daw.) — sprzyjać, tu: przydawać się. [przypis edytorski]

132. twój urzędnik — tak jest: scytyjscy łucznicy, niewolnicy państwa, była to wojskowo zorganizowana policja ateńska. Było ich 1200. Pełnili obowiązki pachołków rządowych i katów, jako ludzie plemienia dzikiego, do ślepego posłuszeństwa nawykli. Tu jednak widać, że to tam rozmaicie z tą karnością bywało. [przypis tłumacza]

133. Pandrosa — córka Kekropa, najstarszego króla Aten, założyciela zamku Akropoli (Krak i Wanda). [przypis tłumacza]

134. Bóstwo Zorzy — Afrodyte. [przypis tłumacza]

135. Pani Tauru — Artemis, która tam na Krymie osobliwszej czci doznawała: w czasach prastarych składano jej ofiary z ludzi (Ifigenia). [przypis tłumacza]

136. szyd — szyderstwo. [przypis edytorski]

137. nie lza (daw.) — nie należy. [przypis edytorski]

138. chram (daw.) — świątynia. [przypis edytorski]

139. Demeter (mit. gr.) — bogini zbóż, pól uprawnych i rolnictwa, siostra Zeusa. [przypis edytorski]

140. niepodobna (daw.) — nieprawdopodobne, niemożliwe. [przypis edytorski]

141. jeno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

142. siła (daw.) — wiele. [przypis edytorski]

143. srom (daw.) — wstyd. [przypis edytorski]

144. na kolumnach wyryć miejskich — ówczesny sposób archiwizacji uchwał oraz traktatów międzypaństwowych. [przypis edytorski]

145. koso (daw.) — krzywo. [przypis edytorski]

146. Mąż niechaj się wojną para! — cytat z Homera Iliada VI, w. 492 (Hektor do Andromachy) πόλεμος δ᾽ άνδρεσσι μελήσει. Homera cytowano jako powagę i to rozstrzygającą. [przypis tłumacza]

147. korybanty — [dziś popr.: korybanci], kapłani frygijskiej Kybeli, którzy podczas pochodów na jej cześć biegali jak szaleni w pełnej zbroi, robiąc okrutny harmider. [przypis tłumacza]

148. puklerz (daw.) — rodzaj okrągłej tarczy. [przypis edytorski]

149. misiura — rodzaj płytkiego hełmu. [przypis edytorski]

150. Tereus — bohater mityczny, książę Tracji. [przypis tłumacza]

151. najźralszy (daw.) — najdojrzalszy. [przypis edytorski]

152. zładzić (daw.) — uporządkować. [przypis edytorski]

153. synekura — z łac. sine cura (bez troski) dobrze płatne stanowisko, nie wymagające przesadnego wysiłku. [przypis edytorski]

154. wmieszkani (gr. μέτοικος, métoikos) — wyraz ten biorę z przedmowy księgarza Hieronima Wietora 1521 (Rozmowy Salomona z Marchołtem). Co do tego całego ustępu patrz Przedmowa. [przypis tłumacza]

155. gręplować — rozplątywać przy pomocy specjalnego urządzenia włókna wełny, bawełny lub lnu. [przypis edytorski]

156. Zamilcz, wasze! Zło spoczywa — nie budź licha! — przestrzega Senator, aby Gromiwoja nie przypominała strasznej, niebywałej, a tak niedawnej klęski na Sycylii, gdzie zginął kwiat młodzieży ateńskiej w krwawych bojach lub w mękach hańby, głodu, niewoli wśród owych latomii (kamieniołomów). Rozpacz matek nie miała granic. Poeta nie mógł pozwolić Gromiwoi rozwodzić się na ten temat, gdyż, miast śmiechu komedii, łatwo by zatrząsł teatrem tragiczny płacz i jęk. [przypis tłumacza]

157. aza (daw.) — czy. [przypis edytorski]

158. siedzi duszą całą... nad kabałą... — tj. czekając, jako stara panna, czy też jeszcze jawi się kawaler i pytając wszelakiej wróżby (kocha — nie kocha itp.). Kabała, wyraz hebrajski, oznacza w ogóle naukę tajną o badaniu przyszłości. [przypis tłumacza]

159. ja ci placuszek z miodem sama przygotuję — placek z miodem dawano umrzykom dla podziemnego psa Kerberosa, jak pieniążki (obole) dla przewoźnika łodzi, Charona. [przypis tłumacza]

160. wian pogrzebny daję na twe czoło — zmarłych wieńczono, jako tych, którzy ukończyli walkę życia, agon wygrali przed tymi, co tu jeszcze żyją — jeszcze nie dościgli kresu. [przypis tłumacza]

161. naści (reg.) — masz. [przypis edytorski]

162. Charon (mit. gr.) — sługa Hadesa-Plutona, przewoził dusze zmarłych przez podziemną rzekę Styks do krainy umarłych. Starożytni Grecy kładli swoim zmarłym na języku obol, drobną monetę, jako zapłatę dla Charona. [przypis edytorski]

163. chlajna (staroż.) — męski płaszcz z grubej wełny. [przypis edytorski]

164. szlakować (daw.) — śledzić. [przypis edytorski]

165. wiara — tu: wiarygodność. [przypis edytorski]

166. Jak Aristogejton stanę posągowo (...) Zyskam obok niego pomnik — przy tych słowach przybiera Strymodoros posturę posągu, a za nim wszyscy choreuci. Pretensja do pomnika obok bohaterów wolności Harmodiosa i Arystogejtona jest tym komiczniejsza, że ustawa zabraniała stawiać komukolwiek posągu obok tej wielkiej dwójcy: tak wielka była cześć tych obrońców wolności. [przypis tłumacza]

167. ninie (daw.) — teraz. [przypis edytorski]

168. dank (daw.) — podziękowanie. [przypis edytorski]

169. sąd niosłam złoty — naczynie złote, w którym obnoszono tak zwane άρρητα, arrēta, tj. zakazane symbole bogini Demetry. [przypis tłumacza]

170. własta — władczyni. [przypis edytorski]

171. Niedźwiadką byłam w Braurońskie Świątka — Świątko Braurońskie obchodzono na cześć Artemidy: dziewczątka wyżej lat dziesięciu, ubrane w pozłociste chitonki, łaziły na czworakach, udając niedźwiedzice. Był to symbol błagalny, aby się przestała gniewać Artemida za to, że kiedyś zabito oswojoną jej niedźwiedzicę w Brauronie, osadzie attyckiej. Niedźwiedzicę zabił młody Ateńczyk, gdyż pokaleczyła mu siostrę. Bogini zesłała zarazę na miasto, a jako środek przebłagalny ustanowiono ten obrzęd. [przypis tłumacza]

172. perory — przemowy. [przypis edytorski]

173. Jako drzewiej na Leipsydrę — znowu blagi Zagłoby. Leipsydria były to forteczki na granicy Beocji i Attyki w górach Parnetu przeciw Hippiasowi, który je w końcu zdobył, ale rzecz się działa przed 100 laty. [przypis tłumacza]

174. mdły (daw.) — słaby. [przypis edytorski]

175. korab (daw.) — statek. [przypis edytorski]

176. Artemizja — mężna królowa Halikarnasu (M. Azja), siostra i małżonka króla Mausolosa, któremu wystawiła olbrzymi grobowiec Mausoleon (mauzoleum) zwany, a zaliczany do siedmiu cudów świata. Biła się przeciw Ateńczykom w bitwie morskiej pod Salaminą 480 r. przed Chr. na czele 58 własnych korabi bojowych tak mężnie, iż o niej właśnie powiedział Kserkses te sławne słowa: „Mężowie stali się niewiastami, niewiasty mężami w tym boju”. (Herodot, Dzieje VIII 88). [przypis tłumacza]

177. Amazonki — wojownicze plemię kobiet (porównaj Dahomej), mieszkały nad Pontem (Morze Czarne). W mitycznych czasach najechały Attykę konno: Tezeusz, heros ateński, zmógł je i wygnał. [przypis tłumacza]

178. Na te Amazonki bacz, co malował Mikon — w przedsionku Poikile stoa (Krasna sień) namalował sławny malarz koni, Mikon (ateński Kossak), epizody walk Amazonek z Ateńczykami, Tezeuszem i jego drużyną. Mikon syn Fanachosa był zarówno tęgim rzeźbiarzem. [przypis tłumacza]

179. kiep (daw.) — wulgarna nazwa kobiecych genitaliów. [przypis edytorski]

180. bajkę, jak żuk orła nęka — bajka Ezopa: zając, ścigany przez orła, prosi żuka gnojka, swego kuma, o ratunek. Żuk przyjął go w gościnę. Nadleciał orzeł: żuk prosi go, aby mu nie krzywdził przyjaciela, którego bronią prawa gościnności. Orzeł nie zważa na zaklęcia, w oczach żuka rozdziera zająca. Żuk gnojek postanowił zemstę. Wyszukał gniazdo orła, wytoczył jaja orle jedno po drugim na brzeg gniazda i postrącał. Orzeł pobudował się powtórnie na niedostępnej skale. Żuk gnojek i tam zrobił tak samo. Wtedy orzeł uwił gniazdo na Olimpie, na kolanach