Gromiwoja - Arystofanes (książki online biblioteka .TXT) 📖

1. Τάδ᾽ οὐχὶ Πελοπόννησος, ἀλλ᾽ Ἰωνία — gr.: „To nie Peloponez, ale Jonia”, jeden z dwóch napisów wyrytych na słupie postawionym na Przesmyku Korynckim w celu wyznaczenia granicy spornych terenów. Drugi napis, po przeciwnej stronie słupa, miał przeciwną treść. Na południe od znaku, na półwyspie Peloponez, panowała dorycka Sparta, na północ od niego znajdowała się strefa wpływów Aten, w których mówiono dialektem jońskim. [przypis edytorski]

2. Tucydydes — historyk ateński z V w. p.n.e, autor Wojny Peloponeskiej. [przypis edytorski]

3. vim vitalem (łac.) — siłę życiową. [przypis edytorski]

4. agora — rynek; centralny plac w miastach greckich, na którym koncentrowało się życie polityczne (dysputy, obchody świąt) oraz handel. [przypis edytorski]

5. Pnyks — miejsce zgromadzeń ludowych w staroż. Atenach. [przypis edytorski]

6. viveur (fr.) — człowiek cieszący się życiem. [przypis edytorski]

7. pieczeniarz — człowiek wygodnie żyjący na cudzy koszt. [przypis edytorski]

8. hetera — kurtyzana w staroż. Grecji. [przypis edytorski]

9. nawet psy ateńskie — Osy, w. 892–994: pies Kidatenej i Labes ze szczeniętami przed sądem. [przypis tłumacza]

10. Ares (mit. gr.) — bóg wojny i bitewnego szału; jego rzymskim odpowiednikiem jest Mars. [przypis edytorski]

11. Ares, Ares, Jonów bóg (...) Na równinie tej śmiertelnej! — Persowie Ajschylosa, tłum. K. Kaszewski. [przypis tłumacza]

12. Alkibiades a. Alcybiades (450–404 p.n.e.) — ateński polityk i wódz, w młodości uczeń Sokratesa, znany był ze skłonności do rozpustnego, wystawnego życia; zdradził Ateny na rzecz Sparty. [przypis edytorski]

13. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

14. barbar — barbarzyńca. [przypis edytorski]

15. comité de salut public (fr.) — komitet ocalenia publicznego. [przypis edytorski]

16. τοὺς προσδοκῶντας χρυσίον ἐκ τῶν βαρβάρων — wyczekują złota od barbarzyńców; Arystofanes, Acharnejczycy, w. 108. [przypis edytorski]

17. Leonidas (zm. 480 p.n.e.) — król i wódz Sparty, jego straceńcza walka przeciw znacznie przeważającym siłom perskim w wąwozie Termopile uratowała grecką flotę i pozwoliła Grekom pokonać najeźdźcę w bitwach pod Salaminą i pod Platejami. [przypis edytorski]

18. Temistokles (ok. 524–459 p.n.e.) — polityk i wódz ateński, twórca potęgi morskiej Aten, główny autor zwycięstwa Greków nad Persami pod Salaminą; skazany na banicję przez wrogów politycznych, zmarł na wygnaniu na dworze króla perskiego. [przypis edytorski]

19. synekura — z łac. sine cura (bez troski) dobrze płatne stanowisko, nie wymagające przesadnego wysiłku. [przypis edytorski]

20. Jetzt rächte sich die engherzige Politik... — Teraz mści się ograniczona polityka ateńskiej demokracji wobec Związkowych: jak wiele można by osiągnąć, gdyby rzeczpospolita rzeczywiście uzyskała siłę polityczną, a rząd ateński mógł się uwolnić od działań militarnych. Pomysł, aby znieść bariery między władzą a poddanymi, tworząc z Aten i Związku jedno państwo i naród, został jednak wygłoszony zgodnie z potrzebą czasu (Aristofanes, Lysistrata 571 i nast.) Ale wtedy było już za późno... [przypis edytorski]

21. niepożyty (daw.) — niedający się pokonać. [przypis edytorski]

22. minderwärthige Nationen (niem.) — właśc. minderwertige Nationen, gorsze narody. [przypis edytorski]

23. Boerowie a. Burowie — potomkowie holenderskich osadników w Afryce, stoczyli dwie wojny z Brytyjczykami w latach 1880–1881 i 1899–1902. [przypis edytorski]

24. i tych, co się bronili i tych, co się wdarli — por. Adam Mickiewicz, Reduta Ordona. [przypis edytorski]

25. Platon, Alkib. I 123. [przypis tłumacza]

26. Akropola — dziś popr. w r.m.: Akropol. [przypis edytorski]

27. jak powiadał (...) Imci Pan Jan Kiliński — Pamiętniki Niemcewicza i Kilińskiego. [przypis tłumacza]

28. ublanszowany (daw.) — upudrowany. [przypis edytorski]

29. Rabelaise, François (ok. 1484–1553) — francuski pisarz, lekarz, były zakonnik; jego satyryczno-fantastyczna epopeja Gargantua i Pantagruel pisana w latach 1532–1564 krytykowała instytucje kościelno-feudalne, dogmaty, średniowieczną metafizykę, budując tym samym podwaliny pod nowoczesną myśl odrodzenia. [przypis edytorski]

30. suchoty (daw.) — gruźlica. [przypis edytorski]

31. Marcjalis — Marcus Valerius Martialis, poeta rzymski z I w. n.e, specjalizujący się w epigramatach. [przypis edytorski]

32. nie dostawać (daw.) — brakować. [przypis edytorski]

33. Charyty (mit. gr.) — boginie wdzięku i piękna. [przypis edytorski]

34. Po niej rad krzesa Kozionóżka zwyrtny, Tanecznym skokiem wieńczący jej brzeg — Ajchylos, Persowie 448–449. [przypis edytorski]

35. polyphloisboio thalattēs — πολυφλοίσβοιο θαλάσσης, głośno szumiące, huczące morze; epitet używany przez Homera (zob. np. Iliada I 34). [przypis edytorski]

36. Propyleje — brama z kolumnami prowadząca na ateński Akropol. [przypis edytorski]

37. Bakchos (mit. gr.) — bóg wina, znany też jako Dionizos; w mit. rzym.: Bachus (Bacchus). [przypis edytorski]

38. Afrodyta (mit. gr.) — bogini miłości, kwiatów, pożądania i płodności. Afrodyta nie miała rodziców, narodziła się z piany morskiej u wybrzeży Cypru. [przypis edytorski]

39. Pan (mit. gr.) — bóg pasterzy, przedstawiany z koźlimi nogami i rogami; jego rzymski odpowiednik to Faun. [przypis edytorski]

40. Koliada (mit. gr.) — przydomek Afrodyty, bogini miłości, od jej miejsca kultu (Kolias w Attyce). [przypis edytorski]

41. z bębny — dziś popr. forma N.lm: z bębnami. [przypis edytorski]

42. płochy (daw.) — zmienny w uczuciach. [przypis edytorski]

43. bez pochyby (daw.) — niechybnie, na pewno. [przypis edytorski]

44. doma (daw.) — w domu. [przypis edytorski]

45. gnuśny (daw.) — leniwy, pozbawiony energii. [przypis edytorski]

46. czeladź (daw.) — służba. [przypis edytorski]

47. faramuszka (daw.) — rzecz błaha. [przypis edytorski]

48. filuternie (daw.) — figlarnie, w sposób lekko prowokujący. [przypis edytorski]

49. Pallada (mit. gr.) — przydomek Ateny, bogini mądrości i sprawiedliwej wojny. [przypis edytorski]

50. zawisnąć (daw.) — zależeć. [przypis edytorski]

51. niech go dunder świśnie — niech go piorun strzeli. [przypis edytorski]

52. zginie cała Beocja (...) niech tylko zostaną węgorze! — Beocja słynna była z ryb i węgorzy, które poławiano w jeziorze Kopais. [przypis tłumacza]

53. społem (daw.) — razem. [przypis edytorski]

54. szafranny — barwiony drogim żółtym barwnikiem. [przypis edytorski]

55. meszty — rodzaj lekkich pantofli. [przypis edytorski]

56. giezło — luźna koszula płócienna. [przypis edytorski]

57. pawęż (daw.) — tarcza. [przypis edytorski]

58. szkut — (gw.) chłopak, urwis; szkuta to duża łódź. [przypis tłumacza]

59. Hekate (mit. gr.) — bogini ciemności, strzegąca bram Hadesu. [przypis edytorski]

60. Lampito — w oryginale mówi dialektem spartańskim, w tłumaczeniu zaś — góralskim. [przypis edytorski]

61. na dwa bożyca — zaklęcie spartańskie ulubione: na dwa bożyca (dual), tj. na Kastora i Polydeukesa; zaklęcie kobiet na dwie boginie: Demeter i Korę. [przypis tłumacza]

62. dyć (reg.) — przecież. [przypis edytorski]

63. goła hipkam i piętą w rzyć biję — mowa o ćwiczeniach gimnastycznych, jakim oddawały się spartańskie kobiety na równi z mężczyznami. [przypis edytorski]

64. nikiej (reg.) — jak. [przypis edytorski]

65. hruba — tu: ważna, bogata. [przypis edytorski]

66. tamstela (reg.) — stamtąd. [przypis edytorski]

67. wici (daw.) — wezwanie na wojnę w formie gałązek (witek). [przypis edytorski]

68. gaszek (daw.) — kochanek. [przypis edytorski]

69. bykowiec — skórzany bicz. [przypis edytorski]

70. Feb (mit. gr.) — przydomek Apolla, boga słońca i muzyki. [przypis edytorski]

71. harpia (mit. gr.) — demon w formie ptaka o kobiecej głowie. [przypis edytorski]

72. samowtór (daw.) — we dwoje. [przypis edytorski]

73. Pallada (mit. gr.) — przydomek Ateny, bogini mądrości i sprawiedliwej wojny. [przypis edytorski]

74. isty (daw.) — prawdziwy. [przypis edytorski]

75. wżdy (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

76. Menelaos — syn Atreusa, król Sparty; jego żona Helena została porwana przez Parysa, co doprowadziło do wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

77. Helena (mit. gr.) — najpiękniejsza kobieta na ziemi, żona Menelaosa, króla Sparty, porwana przez Parysa, którego wspomagała Afrodyta, wdzięczna za werdykt uznający ją za najpiękniejszą boginię; stało się to przyczyną wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

78. Ferekrates — ówczesny komediopisarz grecki. [przypis edytorski]

79. pokiela (reg.) — dopóki. [przypis edytorski]

80. chram (daw.) — świątynia. [przypis edytorski]

81. na tarczy, jak to siedmiu wojów czyni u Ajschylosa, zarzniemy baranka — Gromiwoja mówi o scenie z tragedii Ajschylosa Siedmiu pod Tebami, przemowa posła do Eteoklesa: siedmiu bohaterów, zabiwszy tura na czarnej pawęży, przysięgło nie odstąpić od Teb, aż je zdobędą. [przypis tłumacza]

82. nie lać wody — w starożytnej Grecji wino pito zwykle rozcieńczone. [przypis edytorski]

83. własta (daw.) — władczyni. [przypis edytorski]

84. Pejtho (mit. gr.) — bogini przekonywania i uwodzenia. [przypis edytorski]

85. meszty — rodzaj lekkich pantofli. [przypis edytorski]

86. Nie stanę (...)