Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Krótki opis książki:
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
class="verse">Których serce zazdrość zrze i pochlebstwa złego
Brzydkie kłamstwo zaślepia; zaczem dobre sprawy
W milczeniu topią, a złe są pism ich zabawy.
I rosłoby mem zdaniem imię ich tak wielkie,
Żeby zaćmiły mężczyzn wnet odwagi wszelkie.
3
Nie dosyć było komu pracą zmysłu swego
Oddać wiecznej pamięci męża serdecznego,
Ale jeszcze postępki, co skryte być miały
Białej płci, z ich zelżeniem przezeń światło brały,
A to dla tego, żeby nie były tak snadno
Chwalone, raczej poszły z zapomnieniem na dno.
Inaczej sprawy wielkie, dowcip ich wysoki
Kryłby mężczyńskie2071 dzieła, jak słońce obłoki.
4
Ale tak wielkiej wagi i język łagodny
I pióro nie może mieć i rozum swobodny,
Choćby się najwścieklejszem jadem złość pukała,
Choćby najbarziej cnocie zazdrość ujmowała,
Aby ich najawniejsze chcąc zatłumić chwały,
Jakiejkolwiek zostawić części nie musiały,
Części, lub to niespełna, która jem należy,
A trwać będzie, póki dzień wciąż za dniem pobieży.
5
Nie pierwsza Harpalice2072 i Tomirys2073 była,
Co wójsk nieprzyjacielskich kilka poraziła;
Wiele przed Orytyą2074, przed Kamillą2075 żyło
Panien, którem garło dać za ojczyznę miło.
Kto mądry nie pochwali sydońskiej Dydony2076,
Iż traci dla czystości żywot ulubiony.
Kto się nie podziwuje wielkiej Zenobiej2077,
Kto Semiramidzie, zwyciężcy2078 w Syryej?
6
To te przez szablę sławne; a drugich czy mało
Oko śmiertelne w Rzymie, w Grecyej widziało,
U Indów i tam, kędy Febus złote włosy
Topi, noc z czarnych mroków miecąc na niebiosy,
Co czystością; naukami, wiarą tak świeciły,
Iż najsławniejszych mężów w zad precz zostawiły?
A wżdy z tysiąca jedna ledwo się mianuje:
Kłamstwo złych historyków wszystko jem ujmuje.
7
Nic to, o zacny staniej przecię ty swojemu
Czyń dosyć zamysłowi, nie ustępuj złemu.
Rób dobrze, niech cię bojaźń namniej nie hamuje,
Że wielka cnota wielkiej płacej nie zyskuje.
Przydzie ten czas, uwierz mi, przydą takie wieki,
Iż godność pyszną głowę musi wznieść przez dzięki2079,
A jeśli pióro przedtem nie służyło tobie,
Teraz musi: twa dobroć zwycięży go sobie.
8
Ato już masz Pontana2080 i Marulla2081 swego:
Oni pismem do wieku dadzą cię późnego,
Dwaj Strozzów2082, ociec z synem, Bembus2083, Kapel2084 z niemi,
Co wydał z obyczajmi dworzanina swemi2085,
Więc Ludwik z Alamanem2086, Marsowi podobni2087,
Do szable i do pióra nad podziw sposobni,
Ze krwie tej, która rządzi ziemię, co ją wspiera
Menzo2088, a jezior kilka głębokich zawiera2089.
9
Z tych jeden czci twoję płeć z natchnienia własnego
I godną być powieda nieba wysokiego:
Już Parnas brzmi, już w Cyncie2090 sława się rozlega
Twojej wiary i samych obłoków dosięga!
Miłość serdeczna, umysł stały, niewzruszony,
Co żadnemi groźbami nie beł zniewolony,
Wspaniałej Izabelle2091 dodaje mu chęci,
Aby cię prędko z głuchej wyrwał niepamięci.
10
A tak mu lube te są codzienne roboty,
Iż ze wszystkiej czyni to bez trudu ochoty.
Próżno twych nieprzyjaciół pióro zazdrościwe
Lży cię: przytępi je wnet pismo jego mściwe.
Nie ma świat bohatyra, coby zdrowia swego
Mniej ważył na obronę cnót i uczciwego;
Sam sobie materyą jest, a piękna praca
W zysk wieczny i jemu się i drugiem obracaj
11
I zaprawdę słuszna rzecz, aby tak serdeczna
Biała głowa w przyjaźni była swej stateczna
Przeciwko niemu dotąd, póki w zimnem grobie
Nie odpoczynie próżne ducha ciało sobie,
Dotrzymawając szczerze wiary niewzruszonej
I chęci, węzłem słodkich miłości ściśnionej.
Godzien on jej, godna go bez chyby i ona:
O, jak szczęśliwem losem ta para złączona!
12
Nowy tryumf na brzegu Ogliej2092 stawiajcie,
Którem niezapomnioną ludzkość wystawiajcie
Zacnego stadła; ognie, żelaza i wody.
Niech mu nie szkodzą, wiecznej niech dozna pogody!
Podle tego Bentywol2093, Herkules nazwany,
Chwali twe cnoty, nigdy nie upracowany;
Po niem Renat2094 z Trywulcem2095, Gwido2096 Molza stary2097,
Co od Feba, iż pisał o tobie, wziął dary.
13
Nuż i książę z Karnutu2098, syn pana mojego,
Skrzydła na kształt łabęcia rozciąga białego,
Aby słodkiem śpiewaniem imię wielkie twoje
Uczynił, zabawiając nad niem głosy swoje,
I wznosi je pod niebo. Nie dosyć mu na tem,
Że pisał o Atenach i Rzymie bogatem:
Uczciwszą pracą mniema, gdy rymy swojemi
Wieczną uczyni sławę białej płci na ziemi.
14
Prócz tych i inszych wiele, co przez nauki swoje
Wywyszszają ozdoby ustawicznie twoje,
Sambyś, o zacny stanie, sambyś zdołał temu,
Nie ustępując czerstwem dowcipem żadnemu;
Chciej tylko igły na czas zapomnieć z kądzielą,
A w źródle Aganippy2099 kochać się z niewielą,
Z niewielą wielkich ludzi: o, jak w skok dziwnemi
Pismy zetrzeć się będziesz mógł z najuczeńszemi!
15
Były pierwszego wieku mądre białe głowy,
Na których rozum komuż stałoby wymowy?
I niebo pierwej ponno z prędkiemi obroty
Wsteczby poszło, niż wszystkich zliczyćbym mógł cnoty.
Kilka zaś pochwalę-li: wnet na się zazdrości
Wzruszę drugich z gniewami oprócz wątpliwości.
Cóż wżdy mam czynić? Milczeć o każdej, czy sobie
Wziąć jednę, abym godność jej chwalił w tej dobie?
16
Próżno: obierę jednę, a obierę taką,
Co swem rozumem bystrość zaćmiła wszelaką
Krętnych łbów; ani drugie będą za złe miały,
Choć ją wspomnię, bo jej to zawsze przyznawały.
Ta nie jeno już, już się sama uczyniła
Nieśmiertelną swem pismem, co je w świat puściła,
Lecz i teraz sprawi to, o kiem mówić będzie,
Iż go, wyjąwszy z grobu, w żywych stawi rzędzie.
17
Jako na piękną siostrę Latoides2100 śmiały
Milej patrzy, gdy w morskie ma zapadać wały,
I promieńmi zdobi ją w ten czas jaśniejszemi,
Niż Wenerę lub Maję2101, co się błyszczą z niemi:
Tak wymowa wszystkie swe natchnęła wdzięczności
W język tej, którą waszej podam wiadomości,
Taką pozwoliwszy moc słowu najsłodszemu,
Iż subtelnością w mowie równa Merkuremu.
18
Wiktorya2102 jej imię, a słusznie, bo tego
Czasu urodziła się, kiedy wesołego
Zwycięstwa wielkich wiele tryumfów stawiano
I za jej zdrowie bitwy przykre wygrawano;
Druga Artemizya, co dziwną swojemu
Mauzolowi oddała miłość kochanemu,
Tem więtszą, im słodsze są nad cukier jej słowa,
Któremi pogrzebionych ożywiać gotowa.
19
Jeśli Laodamia2103 i Brutowa żona2104
Na miecz z kochanem mężem była odważona,
Jeśli Arrya2105 jeśli Argia2106 z Ewadną2107
Dla spólnej wiary śmiercią zginęły szkaradną,
Jak wielką, Wiktorya, zjednałaś ty sobie
Sławę, co nie jeno ledz chcesz z małżonkiem w grobie,
Ale rymy go bierzesz w jednej roku ćwierci
Na złość upartem Parkom jadowitej śmierci.
20
Jeśli Meońska księga2108 zazdrość poruszyła
W Macedonie2109, iż dzieła przeważne chwaliła
Achillesa dużego, o jak Frańciszkowe
Bodłyby go, gdyby żył teraz, męstwa nowel
Tem barziej, im subtelniej pismy najmędrszemi
Żona jego z laty je złączyła wiecznemi;
Zaczem tak głośne już jest imię jego wszędzie,
Iż potrzebować trąby on inszej nie będzie.
21
Ale gdybym, jak trzeba, godne białe głowy
Tu w tej księdze chciał zamknąć choć krótkiemi słowy,
Pełne wielkich byłyby imion moje karty,
A zamysł skutku przecię nie wziąłby uparty.
Więc i Marfiza głucho musiałaby zostać
Bo oraz dwiema wielkiem trudno rzeczom sprostać,
Marfiza, której dzieła, u świata wsławione,
Do przyszłego nie będą wieku zapomnione.
22
Wracam się tedy do niej według obietnice,
Abym wam, co słuchacie, ulżyć mógł tęsknicę,
O męstwie powiadając serdecznem, którego
Ucześniczką jest córa Amona wielkiego.
To wszystko, o zacna płci, chcę dla ciebie czynić,
Aza2110 przyczyn nie najdziesz łajać mię i winić;
Odkryję nieba godne obu dziewek sprawy,
Którem Bellona siostrą, bratem zaś Mars krwawy.
23
Już Rugier, jakom przedtem pisał, na rączego
Wsiadał konia, chcąc jeszcze zraz nawiedzić swego
Agramanta, i siostrę z Bradamantą wdzięczną
Żegnał, miłość jej szczerze poprzysiągszy wieczną,
Kiedy płacz żałośliwy z lamenty przykremi
Odezwał się padoły miedzy co bliższemi.
Zastanowi się zaraz i dwiem pannom radzi,
Aby szły na ratunek tam, gdzie głos prowadzi.
24
Porwą się, a im bliżej w one przyjeżdżają
Doliny, tem rzetelniej krzyk zrozumiewają.
Przypadszy, wnet trzy nagie zoczą białe głowy,
Co tam najsmutniejszemi wrzask wznawiają słowy;
Tem pod same piersi ktoś zły, nieludzki, srogi,
Urżnął szaty i nago opodal u drogi
Zostawił; ony biedne na ziemi siedziały,
A siebie, jakokolwiek mogąc, zakrywały.
25
Jako kiedyś Wulkanów syn2111, z prochu samego
Urodzony, nogi miał smoka najbrzydszego,
Które bezpieczna chciwie Aglauros2112 ujrzała,
Choć jej Pallas patrzyć nań srodze zakazała,
A on krzywe pazury i stopy plugawe.
Udami jak najmocniej, co były białawe,
Przyciskał: tak trzy panny swe dziewcze skrytości
Zasłaniały, od wielkiej w pół żywe żałości.
26
Sprośne widziadło, wszelkiej próżne uczciwości,
Obiedwie bohatyrki do słusznej litości
Przywiódszy, gniew w nich budzi, twarz pała wstydami;
Tak w pesteńskich ogrodach2113 róże z fiołkami
Czerwienieją, tak Febus dzień światłem pleciony
Rumieni, na wschodowe gdy wóz pędzi strony.
Poznawa Bradamanta postać Ulaniej2114,
Co obrana do Karła posłem z Islandyej.
27