Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…

Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?

Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.

Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Ludovico Ariosto
Epoka: Renesans
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto

Idź do strony:

musi rączo szable swojej,

Znać mu gniew na jagodzie czerwonej obojej.

Wierzę, iż komedyej w Atenach nie było

Tak sławnej, na którąby pospólstwo życzyło

Z więtszą uciechą patrzyć, jak się radowała

Zawisna Bradamanta, gdy ten swar ujrzała.

Żal w niej taje pomału, radość wyszła z miary

I już lepszej o swojem Rugierze jest wiary.

Bierze broń swą powolej z ziemie i na stronę

Umknąwszy się, chce zwadę z chęcią widzieć onę;

Zda się jej, iż na boga wojn2055 patrzy samego:

Tak jej miłe męstwo jest Rugiera dobrego.

Jędzę z piekła być mniema Marfizę gniewliwą,

Gdy swój wzrok nań obraca i twarz zapalczywą;

A lub to kilka razów przykrych mu zadała,

Przecię do swej obrazy długo nie wzruszała.

Wiedział bowiem moc szable swojej niesłychaną,

Która najtwardszą zbroję, trzykroć sczarowaną,

Jako papieru kartkę, snadno przecinała,

Gdzie jeno kolwiek lub w tarcz lub w blach zajmowała;

Rzadko odszedł, kogo nią Rugier ciął, bez rany,

Kruszył się namocniejszy szyszak, jako śklany.

Dla tego jej tak cierpiał, lecz nakoniec ona

Przywiodła go do pomsty złość jej zajątrzona.

Bez wszelakiego względu tęgi, niepojęty

Raz mu dała, gdzie karku obojczyk przypięty

Strzegł pilno; ten tarcz rączo wznosi dla obrony,

Na którą miecz haniebnie spada wyniesiony.

W prawdzieć orła, który beł w pośrzodku nie psuje,

Bo uczarowana stal moc mu odejmuje;

Ale ramię tak tłucze, iż gdyby nie zbroja,

Upadłaby, Rugierze, z niem i ręka twoja.

A stamtąd pewnieby się i głowie dostało:

Tak ciąć surowej dziewce w ten czas się udało.

Ledwie wznieść Rugier może ramienia lewego,

Ledwie dźwiga w puklerzu znak orła białego;

Zaczem, mając kolerą2056 serce poruszone,

Z oczu płomienie ciska, gniewem rozżarzone,

I z jak najwiętszą siłą sztych podał w tę stronę,

Gdzie prędko przyść nie mogła druga na obronę.

Tu powiedzieć nie umiem, jako nalazł srogi

Raz nie tam, gdzie Rugier chciał, insze sobie drogi;

Bo w pniak miasto Marfizy cyprysa jednego

Wpadła najstraszliwsza broń na piądź dobrą jego.

Tem czasem on przygórek2057 z równinami swemi

Zadrżał, iż mało wszyscy nie byli na ziemi;

Zadrżał przykro, a z grobu głos — o jakie dziwy! —

W ocemgnieniu wychodził okropny, straszliwy:

»O, dajcie zwadom pokój, przykrem, dzieci moje:

»Lube bratu i siostrze należą pokoje.

»Co za słuszność, prze Boga, aby rodzonego

»Siostra zabijać miała, wyszedszy z jednego

»Żywota; i brat siestrze nie ma śmierci dawać,

»Póki z sobą będą żyć i spólnie przestawać.

»Wierz, Rugierze, i ty wierz, Marfizo, bezpiecznie2058,

»Iż, bliźnięta, z jednej krwie poszliście koniecznie.

»Wtóry Rugier wasz ojciec, matka zasię była

»Galaciella2059, co razem obu urodziła.

»Tej bracia zdradą męża zabiwszy dobrego,

»Pomazali złe ręce krwią niewinną jego,

»Nie mając względu, że was w swem w ten czas nosiła

»Żywocie i najbliższą onych siostrą była.

»Samę potem, okrutni, w pół zimy na morze

»Pchnęli w starem czółnisku, gdy już gasły zorze.

»Ale szczęście, choć jeszcze na świat was nie dało,

»Iż do dzieł najsławniejszych od wieków przejrzało,

»Bat do brzegu przybiwszy pustego dziurawy,

»Port waszej matce czyni nieszczęsnej łaskawy;

»Gdzie potem urodzonych skoro oglądała,

»Radością nakarmiona, z światem się rozstała.

»A jako Bóg chciał, co strzegł żywota waszego,

»Ja trafunkiem do miejsca przyszedłem onego.

»I pozbierawszy z żalem lichej drewna fusty,

»Dałem jej pogrzeb, jaki kraj pozwolił pusty.

»Was w suknią uwinione biorę i i krok spory

»Czyniąc, niosę zarazem na Kareńskie góry.

»I kiedy ciałka kąpię biedne, z najbliższego

»Lwica lasku wypadła od płodu swojego;

»Ta dwadzieścia miesięcy swojemi piersiami

»Karmiła was, wzrok czyniąc wesoły nad wami.

»A potem jednego dnia odszedłem trafunkiem

»Z chałupki, chcąc i wam być i sobie ratunkiem

»W nabywaniu żywności, gdyście już podrośli

»I ponno na igranie w głębszą puszczą poszli,

»Kiedy rota arabskich zbójców was zoczyła

»I Marfizę, choć prosząc, twarz łzami zmoczyła,

»Poimali; lecz Rugier chyży uciekł rączo,

»Któregom, po szkodzie mądr, pilnował gorąco.

»Masz to pomnieć, Marfizo, i ty masz własnego,

»Rugierze, znać Atlanta mistrza zgrzybiałego.

»Jam wiedział z gwiazd — życzliwe nieba mi to dały —

»Iż cię umorzyć zdrady chrześcijańskie miały;

»Więc aby skutku wróżka2060 zła nie wzięła swego,

»Różnych sztuk probowałem, starania dziwnego.

»Niestetyż, nie mogąc nic pomódz, tu z żałości

»Umieram, głuche w grobie tem schowawszy kości.

»Bo przed śmiercią widziałem duchem wieszczem mojem,

»Żeście się tu rozpierać krwawem mieli bojem,

»Tu w tem gaju; dlatego djabłów z otchłań nizkich

»Przymusiłem, aby skał naniózszy z gór blizkich,

»Ten piękny, jak widzicie, grób mi zbudowali,

»A z niego dusze mojej aż dotąd nie brali,

»Pókiby się przejźrzana zwada nie zaczęła

»Dwojga rodzonych, teraz co już koniec wzięła.

»Tak po tem ciemnem lasku duch mój długo chodził,

»Jakby ciało miał, a ja znowu się urodził,

»Na wasz przyjazd czekając. Ty zaś — mówię tobie,

»Bradamanto — zawisną nie kraj serca sobie

»Miłością: Rugier twój jest. Lecz już czas, iż moje

»Mowy zmilkną: osiągnie cień mieszkania swoje«.

Tu głos ustał, po którem strach niewymówiony

Nastąpiwszy, bojaźnią strwożył pola ony.

Z wielką radością Rugier za siostrę przymuje

Marfizę, obłapia ją, ściska i całuje;

Niemniej ona cieszy się, że na serdecznego

Brata patrzy, ozdobę co jest wojska swego.

Tak gdy jem serce pała wrodzoną miłością,

Przypominają, co się z pierwszą ich młodością

Działo przedtem i widzą dowody słusznemi,

Że to prawda, jako duch powiedział przed niemi.

Na ostatek wynurza przed nią i nie kryje,

Iż jedna Bradamanta w sercu jego żyje,

Jako mu siła dziwnych dobrodziejstw czas długi

Czyniła, którem żadne nie zdolą posługi.

Prosi, aby przyjąwszy najsłuszniejszą radę,

Odmieniła w skuteczną miłość przeszłą zwadę.

Ta słucha i już w niej gniew niezgodliwy taje,

Obłapić Bradamantę rączo z miejsca wstaje.

Prosi potem Rugiera, aby jej powiedział

Stan ich ojca, bo o tem od Atlanta wiedział,

Kto śmierci beł przyczyną i zabicia jego,

Czy w szturmie, czy w potrzebie pozbył zdrowia swego,

Tyrańskiem sercem kto zaś matkę utrapioną

Na morze puścił, aby była utopioną;

Bo choć w dziecinnych leciech kęs o tem słyszała,

Lecz do szczętu wszystkiego z czasem zapomniała.

Mówi Rugier: »Wiedz siostro, iż od trojańskiego

»Nasz przodek idzie wodza, Hektora dużego2061.

»Bo jako Astyanaks najchytrszych2062 srogości

»Uszedł Ulissesowych w słabiuchnej młodości,

»Podrzuciwszy dziecinę podobnego sobie,

»Który w ojczystem zań legł, udawiony, grobie,

»Sam po długiem błąkaniu, kędy go wiatr żenie,

»Nakoniec w Sycyliej panował Messenie.

»Jego zaś potomkowie część opanowali

»Kalabryej, a gdy się gęściej rozradzali,

»Do miasta, gdzie Mars krwawy ulubił mieszkanie2063,

»Jechali, kochając się w tamtej miejsc odmianie.

»A nie darmo, bo byli wielcy cesarzowie

»Byli z nich — snadno dojdziesz z historyj — królowie,

»Począwszy od Konstansa i od Konstantyna,

»Aż do Karła, co synem króla beł Pipina.

»Z tych Rugier pierwszy wyszedł, Dziambar, Rambald śmiały,

»Rugier wtóry, któremu równego nie miały

»Przeszłe wieki; z niem, jakoś porządnie słyszała

»Od Atlanta, matka nas dwoje bliźniąt miała.

»Opuszczam inszych wiele, których zawołane

»Dzieła opowiedają kroniki pisane.

»Tam się doczytasz, jako z królem Agolantem

»Almont przyszedł i Trojan z synem Agramantem.

»Z niemi nadobniusieńka wespół dziewka była,

»Agolantowa córa, której tak służyła

»Siła, serce i męstwo, iż w oczach wszystkiego

»Wojska zbiła kopią męża niejednego.

»Potem w Rugierze z jego cnót się zakochała,

»Dla krztu i małżeństwa z niem od ojca zjechała«.

Tu wspomniał Rugier siestrze Beltramowe2064 złości,

Jako w pokrewnej topił swe żądze miłości2065;

Jako zdrajca ojczyznę, ojca, braty swoje

Wydał, gdy wściekłych ogniów paliły go znoje,

Rysę2066 otworzył, w moc dał nieprzyjacielowi,

Co mogła najtęższemu odeprzeć szturmowi;

Jako Agolant z synmi najokrutniejszemi,

Brzemiennej Galacielle nie chcąc mieć w swej ziemi,

Na morze w złem czółnisku wyprawił bez wiosła,

Aby ją na pewną śmierć wzdęta woda niosła.

Długo z wesołą twarzą Marfiza słuchała

Brata swego i powieść w sercu rozbierała;

Cieszy się niewymownie, słysząc znakomite

Dzieła wielkich pradziadów, o których obfite

Wszędy z nasłodszą sławą idą wiadomości,

Gdzie Mongrana2067 i Jasnej Góry2068 leżą włości.

Widzi, iż z najwiętszemi zawsze porównali

Bohatyrami, co tu kiedyś przemieszkali.

Nakoniec, kiedy Rugier powiada jej, jako

Trojan z dziadem i stryjem zdradą ladajako

Ojca ich zamordował, a matkę ubogą

Wypchnął na morską wodę straszliwą i srogą,

Nie może dalej ścierpieć, przerywa mu mowy,

Odpowieda, wzdychając ciężko, temi słowy:

»Odpuść, bracie, słusznie cię każdy będzie winił,

»Iżeś dotąd nad niemi pomsty nie uczynił.

»Jeśli w Almontowej krwi serca zażartego

»Omieszkałeś zaprawić, nim zszedł z świata tego,

»Synom potrzeba było to oddać koniecznie,

»Bo zmaza ta na tobie musi zostać wiecznie.

»Żyje Agramant, żyjesz i ty, a swojemu

»Powinności nie dajesz ojcu kochanemu;

»I nie jenoś nie zabił jeszcze króla złego,

»Ale na więtszą mieszkasz zelżywość u niego.

»Ja obietnice takie z przysięgą oddaję

»Chrystusowi, co dzisiaj do niego przystaję,

»Iż szable nie odpaszę od boku mojego,

»Póki śmierci nie zemszczę ojca zabitego.

»Wszystkie siły i wszystkie dam na to starania,

»Aby się z niewinnej krwie nie cieszył przelania

»Zły naród i ty, maszli rozum, myślić będziesz

»O tem, jako mu wprędce na garle usiędziesz«.

O, jako z wielką tych słów słuchała radością

Bradamanta! Serce jej gorącą miłością

Przeciw Marfizie pała, bliżej przystępuje,

Aby tę radę przyjął, prosi, usiłuje.

»Poznaj — mówi — Rugierze cesarza naszego,

»Który o wielkiej sławie wie ojca twojego.

»Przyjedź, a ujrzysz, jako on poważa sobie

»Twą dzielność, nad inszych ją przypisując tobie«.

Odpowiada jej Rugier: »Dziewko piękna moja!

»Wielkiej wagi być musi u mnie wola twoja.

»Wiedz pewnie, żem ja dawno, dawno myślił o tem,

»Abym poświęcił żywot swój liliom złotem.

»Atom zamieszkał trochę; ta przyczyna tego

»Że mię zdrowia uczynił król rycerzem swego

»I sam mi miecz przypasał; zaczem złości zażyć

»Tej nie mogę, abym miał na krew jego ważyć.

»Wszak z mów i z listu mogłaś wyrozumieć mego,

»Iż słusznej okazyej, czasu sposobnego

»Szukać chcę, abym z moją stamtąd uczciwością

»Wymknąwszy się, twą siebie cieszyłem grzecznością.

»Bitwa wprzód z Tatarzynem dużem przeszkodziła,

»O której, że cię pewna wieść uwiadomiła,

»Nie wątpię; potem insze zabawy, kłopoty

»Nadpleniły2069 tej we mnie z mem żalem ochoty«.

Z chęcią tę Bradamanta wymówkę przymuje,

Ledwie łzy w oczach jasnych wilgotne hamuje.

Nakoniec najpiękniejsze bojowniczki obie

W tysiącznem zaklinają Rugiera sposobie

I przysięgą stwierdzają, to postanowiwszy,

Aby bez żadnej zwłoki, swój czas upatrzywszy,

Do cesarza przyjechał; choć teraz swojemu

Ukazać się jeszcze ma królowi pierwszemu.

Cieszy Marfiza smutną Bradamantę swoję:

»Nie bój się, siostro, i wierz, na uczciwość moję,

»Iż się w kilku dniach Rugier znowu do nas wróci,

»A z tęsknicą żal spólny w dobrą myśl2070 obróci,

»I musi nie znać odtąd za pana swojego,

»A to mu w oczy mówię, zdrajce afryckiego«.

Rugier pozwala, potem i siostrę i żonę

Obłapiwszy, już konia nawiódł w inszą stronę.

Ale wtem narzekanie i płacz żałośliwy

Z bliższych rowów o ich słuch uderzył się chciwy.

Na głos lamentów przykrych, które napełniają

Powietrze, cicho stojąc, uszu nadstawiają.

Zda się jem, białogłowskie jakby wrzaski były,

Politowania godne, co się precz szerzyły. —

Lecz o tem w drugiej pieśni, bo już strony moje

Nademdlawszy, zwykłe chcą mieć na czas pokoje.

Koniec pieśni trzydziestej szóstej.

XXXVII. Pieśń trzydziesta siódma Argument

Smutny głos ciężkich żalów z narzekaniem biednem

Kompania serdeczna w rowie słyszy jednem.

Skoczą i swe prostują konie wyćwiczone

W padoły, gdzie trzy dziewki najdą obelżone

Od Marganora zdrajcę; ten z oberznionemi

Szatami, w poły nagie, porzuca w swej ziemi.

Mszczą się krzywdy widomej; Marfiza stanowi

Nowe prawo, druga śmierć daje Marganowi.

Allegorye

W tej trzydziestej siódmej pieśni znaczny jest przykład statecznej miłości, wiary, męstwa, rozumu, którego czasem natura dla jakiejsi uciechy swojej wspanialszem udziela białym głowom; w Marganorze zaś źwierciadło osobliwej pomsty, iż Bóg sprawiedliwy albo rzadko albo nigdy bez karania nie puszcza tych, którzy lub słowy wszetecznemi lub uczynkami niepobożnemi poszpeceni, poprawy przyszłej żadnej nie dają nadzieje.

Skład pierwszy

Gdyby, jak obracają swój rozum wspaniały,

Aby od przyrodzenia dar wymyślny miały,

Pracując we dnie, w nocy z wielką cierpliwością,

I o to z ostatnią się biedziły pilnością

Zacniejsze białe głowy, żeby pamięć jego

Nie zaginęła, póki świata zstanie tego,

Do tych nauk się udawszy, co śmiertelne cnoty

Nieśmiertelnemi czynią przez piękne roboty:

Same bez chyby, same mogłyby dać wieczną

Swem dzielnościom dojrzałość i sławę bezpieczną,

Nie żebrząc od pisarzów ratunku żadnego,

Idź do strony:

Darmowe książki «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz