Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Krótki opis książki:
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
jej rada dała,
By miłego swojego tylko ratowała,
49
Prosząc, aby jej z swojej z Rugierem opieki
Nie puszczała, któremu tysiąc w długie wieki
Zdrowia i tysiąc szczęścia przez nię posyłała;
Potem się do Prowence433 w drogę obracała.
Wiedma także w swą drogę, różną od niej poszła,
Ażeby co naprędzej poselstwo odniosła;
Zdobyła się, nie wiem gdzie, na konia wszytkiego
Okrom nóg, które były cisawe, czarnego.
50
Podomno beł jaki duch zły z piekła wyzwany,
Lub latawiec do onej posługi obrany.
Na niem jechała bosa z włosami długiemi,
Na wiatr rozpuszczonemi i rostarganemi;
Ale wprzód pierścień z palca zdjęła i schowała,
Aby przezeń w swych czarach przekazy434 nie miała.
I tak prętko bieżała, że ranej godziny
Przyjechała do wyspy bogatej Alcyny.
51
Tam się foremnie435 w postać inszą odmieniła,
Wzrostu sobie na piędź i więcej przyczyniła,
Członki miąższe sprawiła, właśnie takiej miary,
Jakiej mniemała, że beł czarnoksiężnik stary,
On czarnoksiężnik, który Rugiera miłował
I który go z dziecięcia małego uchował.
Długą brodą sobie twarz przyodziała, którą
Okryła razem z czołem pomarszczoną skórą.
52
Tak go twarzą, tak wzrostem, tak mową trafiła,
Tak go dobrze postawą wszytką wyraziła,
Że z niej beł własny436 Atlant stary, jako chciała.
Potem utaiwszy się cicho, pilnowała,
Aż się jednego czasu zdarzyła godzina,
Której swego kochanka odeszła Alcyna;
Jakoż za wielkiem szczęściem tej sprawie pomogła,
Bo pół godziny wytrwać bez niego nie mogła.
53
Jako jej było trzeba, zastała samego,
Z poranku miłych chłodów zażywającego
Przy pięknej strudze, która z pagórku płynęła
I w małem, czystem blizko jeziorku ginęła.
Ubiór na niem bogaty i dosyć beł strojny,
Próżnowaniu i miękkiem zabawom przystojny,
Który beł Alcyninych własnych rąk robota,
Utkany to z jedwabiów, to z ciągłego złota.
54
U szyje mu na piersiach wisiało noszenie437,
W którem były bogate i drogie kamienie,
Na ręku, przedtem męskich, a teraz kądziele
Godnych, nieprzepłacone lśniały się manele438.
Obudwu uszu koniec miał od niej przekłuty
I złotemi, cienkiemi przepędzony dróty,
U których przeźrzoczyste dwie perle wisiały,
Jakich indyjskie kraje bogate nie miały.
55
Włosy nosił w pierścienie ukędzierzawione,
Mokre z drogich zapachów, piżmami skropione,
Obyczaje i postać, jako miłośnicy
I gachowie i miękcy mają zalotnicy.
Wszytek beł popsowany, a zgoła zdrowego
Nic w niem nie było, okrom imienia samego.
Tak beł Rugier od wieszczki w on czas naleziony
I tak barzo od siebie wszytek odmieniony!
56
W postaci mu się własnej chytra Atlantowej
Ta wiedma ukazała i w twarzy surowej,
Którą więc zawżdy Rugier w pierwszej swej młodości
W poważeniu i wielkiej miewał uczciwości,
Z wzrokiem groźnem, gniewliwem i z fukiem439 wspaniałem,
Jakiego się bał, kiedy beł dziecięciem małem.
»Takąm — prawi — pociechę obiecował sobie
»Za prace i staranie, którem miał o tobie!
57
»A dla tegożem ja to śpikami cię lwiemi
»A miasto mleka mózgi karmił niedźwiedziemi?
»Dla tegom cię, gdyś począł wyrastać z dziecięcia,
»Wprawował najsroższego nie bać się źwierzęcia,
»Węże dusić po jamach, po lesiech i z gęby
»Wydzierać dzikiem wieprzom kły i ostre zęby,
»Abyś tak wychowanem i tak wyćwiczonem
»Będąc, nakoniec został Alcyny Adonem440?
58
»Toli to jest, w czem mię tak nieba upewniały
»I co mi przyrzekały i obiecowały
»Odpowiedzi, proroctwa i upilnowane
»Gwiazdy i różne wróżki441 i sny wykładane
»I badania tajemne zwierzęcych wnętrzności,
»Na którychem wiek strawił aż do tej starości,
»Że skorobyś jedno beł w słusznem swojem lecie,
»Nie miałeś mieć w dzielności równego na świecie?
59
»Zaprawdę tego dobre zakładasz początki,
»Gdy tu mężnych dzieł pierwsze ukazujesz wątki!
»Przejdziesz, widzę, niedługo dawne wojowniki:
»Aleksandra, Julego, zwyciężcę Afryki!
»Ktoby się beł spodziewał słyszeć tej nowiny,
»Żebyś się niewolnikiem uczynił Alcyny,
»Ażeby to widziano, żeś u niej w niewolej,
»Na szyi i na ręku masz łańcuch z jej wolej!
60
»Jeśli cię cześć nie rusza własna i cne sprawy,
»Na które cię niebieski obrał los łaskawy,
»Czemu zajźrzysz i czemu umykasz własnemu
»Dobra naznaczonego potomstwu swojemu?
»Czemu przez cię ma czysty żywot być zamkniony,
»Który z wyroków wiecznych, twojem napełniony
»Nasieniem, ma ród z siebie wydać zawołany,
»Który wiecznie w swej sławie ma trwać bez odmiany?
61
»Nie broń szlachetnem duchom swemi uporami,
»Które między wiecznemi zrosły ideami,
»Aby na się nie miały zwierzchniego brzemienia
»Wziąć z drzewa, które z twego wyróść ma korzenia.
»Niech nie giną tryumfy, któremi synowie
»I wnukowie i zacni twoi potomkowie
»Mają przez nalezione od cnoty sposoby
»Przywrócić włoską ziemię do pierwszej ozdoby.
62
»Do czego nie tylko cię mają zacne duchy
»Pobudzać, które z wiecznych wyroków otuchy
»Z twego rodnego drzewa wyszedszy, wielkiemi
»Dziełami sławni, będą panować na ziemi,
»Ale dwie tylko dusze, dwu braciej rodzonych,
»Alfonsa z Hipolitem, którzy czasów onych
»Wszytkich miną, od pięknej wzbudzeni ochoty,
»Przez wszytkie stopnie, które prowadzą do cnoty.
63
»O tychem ci obu zwykł beł powiadać więcej,
»Niżli o wszytkich innych z twojej krwie książęcej,
»Że ci miedzy wszytkiemi twemi potomkami
»Nazacniejszy mają być sławą i cnotami,
»I żem w tobie doznawał nawiętszej pilności
»W słuchaniu, kiedym ci ich powiadał dzielności,
»I wiem, jakoś się cieszył, że bohatyrowie
»Tak wielcy mieli być krwie twojej potomkowie.
64
»Co ta twoja kochanka ma, czego nie mają
»Insze wszytkie, które się w zamtuzie442 chowają?
«Mniemasz, żeś ty sam jeden? Siłaż twa bogini
»Ma inszych, z któremi toż, co i z tobą, czyni?
»Ale żebyś ją poznał i dał temu wiarę
»Wszytkiemu, kto ona jest, zdym443 z niej wprzód maszkarę444:
»Weź ten pierścień na palec i tak z niem pódź do niej,
»A potem się, jako jest piękna, dowiesz o niej«.
65
Rugier na ony słowa stoi, zawstydzony,
Nie wie, co rzec, wzrok w ziemi trzyma utopiony;
Wtem mu wiedma na palec pierścień włoży mały,
Zaczem wszytkie go czary zaraz odbieżały.
Skoro przyszedł do siebie, tak beł zasromany,
Tak na się i sromotę swoję rozgniewany,
Żeby rad beł, żeby go w ziemię zakopano
Na sto łokci, by go w twarz tylko nie widziano.
66
Skoro tego uczona wiedma domówiła,
We mgnieniu oka na się swą postać włożyła;
Bo Atlantowej więcej było nie potrzeba,
Sprawiwszy, po co przyszła i co było trzeba.
Jeszczem wam nie powiedział o tej białejgłowie,
Jako jej imię własne; wiedźciesz, że się zowie
Melissa, co się teraz cnemu objawiła
Rycerzowi i po co przyszła, oznajmiła,
67
Wyprawiona do niego od pięknej dziewice,
Pełnej ustawicznego żalu i tesknice,
Po to, aby go z pęta tego wyzwoliła,
Które nań przez swe czary Alcyna włożyła.
I żeby w więtszej wadze, więtszej beła ceny
U niego, wzięła postać Atlanta z Kareny445;
A teraz przywiódszy go do zdrowia, życzliwa,
Wszytko mu chce powiedzieć, wszytko mu odkrywa.
68
»Dziewka — powiada — która za swe życzliwości
»Godniejszaby daleko twej była miłości,
»I którejeś, jeśli to masz jeszcze w pamięci,
»Wolność swoję powinien, przy swej zwykłej chęci
»Ten ci pierścień od siebie oddać mi kazała,
»A i sercećby była swe rada posłała,
»Kiedyby się do twego zdrowia przydać mogło,
»I kiedybyć, jako ten pierścień, co pomogło«.
69
To rzekszy, Rugierowi potem ukazuje,
Jako go miłowała i teraz miłuje,
I jej przeciwko niemu szczerość, więc zabawy
I sławę i dzielności i jej zacne sprawy;
I takich z niem sposobów na on czas używa,
Tak ostrożnego posła kresy446 zachowywa,
Że sobie tak omierził i zbrzydził Alcynę,
Jako węża jakiego lub jaką gadzinę.
70
Brzydzi się, co ją przedtem tak barzo miłował.
Ale niechby się temu żaden nie dziwował,
Bo tę miłość przeciw niej czary sprawowały,
Które, kiedy miał pierścień, już mocy nie miały.
Ale się za pierścieniem i to pokazało,
Że cokolwiek pięknego w niej się najdowało,
Cudze było i nie jej, a teraz piękności
Poszły i same tylko zostały sprosności.
71
Jako więc pospolicie często dziecię małe,
Kiedy schowawszy jabłko piękne i dojźrzałe,
Zapomni go — jakoż to bywa rzecz nie nowa —
I zaś z trafunku przydzie tam, gdzie je zachowa,
A zastawszy je zgniłe, barzo się dziwuje,
Że je inaksze, niż go odeszło, najduje,
I co się w niem kochało, co mu było miłe,
Uderza je o ziemię, kiedy widzi zgniłe:
72
Tak Rugier, wróciwszy się na on czas z kwapieniem
Do Alcyny, posłuszny swej wieszczce, z pierścieniem,
Który, kto ma na palcu, czary mu nie szkodzą,
I na nic się, choć je kto czyni, nie przygodzą,
Miasto tej, jakiej odszedł, teraz, gdy za radą
Melissiną się do niej wrócił, tak szkaradą447,
Tak ją sprosną zastawa, że nie wierzy, aby
Na świecie były starsze i szpetniejsze baby.
73
Twarz bladą, wyschłą miała, okrytą zmarskami,
A głowę zaś rzadkiemi, siwemi włosami;