Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖
Krótki opis książki:
Reineke-lis to poemat autorstwa Johanna Wolfganga Goethego napisany w 1793 roku, będący adaptacją średniowiecznej opowieści o ścieraniu się dwu stronnictw w otoczeniu lwa-króla: takiego, które stosuje siłę i terror oraz tego, w którym metodą jest chytrość, podstęp i inteligencja.
Pierwsze z nich skupia się wokół wilka, drugie — wokół lisa. Ukazane są również trudności i zagrożenia związane z nadużyciami obydwu tych metod. Tekst autorstwa Ludwika Jenikego to, zgodnie z jego słowami, opracowanie niebędące dokładnym tłumaczeniem utworu Goethego.
Johann Wolfgang Goethe to najsłynnijeszy niemiecki pisarz przełomu XVIII i XIX wieku, reprezentował okres tzw. Sturm und Drang (Burzy i naporu). Obecnie wiązany z tradycją romantyczną, ale w rzeczywistości był przedstawicielem estetyki klasycznej i znawcą wielu dziedzin nauki i sztuki. Znany przede wszystkim jako autor Cierpień młodego Wertera, tworzył jednak zarówno prozę jak i poezje oraz dramaty.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Johann Wolfgang von Goethe
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Johann Wolfgang von Goethe
że żuraw skaleczył go dziobem.
„Bądźże kontent, zawołał, żem głowy nie ugryzł ci wtedy,
Gdy ją w zębach trzymałem”. I tak go z niczym odprawił.
Te i inne przygody, tyczące się zwierząt i ludzi,
Malowane na ramie, zdobiły źwierciadło cudowne.
Jam niegodnym się czuł takiego klejnotu, więc chciałem
Złożyć go w darze poddańczym królowej naszej i pani,
Ku wielkiemu strapieniu mych własnych dzieciaczków pieszczotek,
Które igrać lubiły swywolnie156 około zwierciadła,
Przeglądając się w nim i minki strojąc figlarne.
Mógł żem wówczas przewidzieć, nieszczęsny, że dobre me chęci
Poczciwego Dobrutkę o śmierć zdradziecką przyprawią?
Biada niecnemu mordercy! Lecz dociec koniecznie należy,
Gdzie klejnoty te ukrył. Poruszę ziemię i niebo!
Miłościwy monarcho! Na głowie twojej spoczywa
Tyle spraw wielkich i ważnych, że pomnieć wszystkiego nie możesz.
Niechże wolno mi będzie wymienić ci ważną przysługę,
Którą niegdyś mój rodzic wyświadczył tu ojcu twojemu.
Król nieboszczyk zaniemógł, a stary mój przy nim piastował
Urząd zaszczytny chirurga, bo biegły był w sztuce leczenia:
Umiał zwichnięcia nastawiać i goić kości złamane,
Umiał zęby wyrywać bez bólu i oczy uzdrawiać;
Znał się także na moczu i z niego poznawał chorobę.
Otóż gdy niemoc się króla wzmagała tak szybko i groźnie,
Że o własnej już sile na łożu swym dźwignąć się nie mógł,
Pościągano lekarzy sławniejszych od Lipska do Rzymu,
Ale wszyscy, zwątpiwszy, odeszli, kiwając głowami.
Wtedy nadszedł mój stary i rzekł: „Monarcho łaskawy,
Niechaj zbadam twój mocz”. I stało się jako zażądał.
Zatem zważywszy stan rzeczy, w te słowa poważnie przemówił:
„Jeśli wyzdrowieć chcesz, królu, to wilczą zjeść musisz wątrobę,
Lecz potrzeba, by wilk miał najmniej lat siedem skończonych”.
W izbie był krewny Srogosza, więc król się odezwie do niego:
„Nie odmówisz mi wasze157 zapewne tej małej grzeczności
I pozwolisz, by kuchta wykroił ci z ciała wątrobę”.
„Ależ mam sześć lat dopiero”, zawoła wilczysko struchlałe.
„Mniejsza z tym, wtrąci mój ojciec, metrykę po trzewie poznamy”.
Więc mu w kuchni wyjęto wątrobę. Gdy chory ją spożył,
Wnet się zerwał na nogi i zaraz też lisa wiernego,
W dowód szczerej wdzięczności nadwornym mianował lekarzem,
Obdarzając go nadto biretem i złotą obrożą.
Dziś zmieniły się czasy, dziś ród nasz szlachetny w niełasce,
A o dawnych zasługach monarcha i wspomnieć nie raczy.
Lada niecpoń-przybłęda158 na pierwsze się miejsce dostaje
Przez intrygi nikczemne, a tłumy biją mu czołem,
Choć łotr taki nie poprze nikogo, nie wziąwszy kubana159,
Bo i chciwy, i skąpy. Gdy przyjdzie mu skórę nadstawić,
Bodaj w króla obronie, to długo się waha i wzdraga,
Tak jak oto ów wilk; a jednak od życia stu wilków
Droższe nam króla jest zdrowie i jego dostojnej małżonki.
— Reineke, rzecze mu lew, słuchałem twej mowy cierpliwie.
Tego, co ojciec twój zdziałał, nie pomnę, bom mały był wtedy;
Ale o własnych twych sprawach zbyt często mnie odgłos dochodzi,
Wiele mi złego zwiastując, a nic dobrego, niestety.
— Panie, odpowie mu lis, nie lubię sam siebie wychwalać,
Lecz przypomnieć ci muszą, com tobie uczynił niedawno.
Razem z wilkiem-Srogoszem złowiliśmy wieprza karmnego.
Wtem ty, królu, nadszedłeś z małżonką, haniebnie zgłodniały,
I żądałeś posiłku, Wilk mruknął coś sobie pod nosem
W złym widocznie humorze, a jam zawołał: „O panie,
Wszystko, co mamy, jest twoje; lecz kto naszą zdobycz rozdzieli?
„Wilk”, odparłeś. — A Srogosz ucieszył się wielce i począł
Mięso w kupki układać, więc ćwiartkę odsunął dla ciebie,
Drugą dla twojej małżonki, połowę zaś pożarł sam chciwie,
Zostawiwszy mnie tylko śledzionę, ogonek i uszy.
Wyście swoją się cząstką nasycić nie mogli oboje,
Ale on na to nie zważał i smacznie dogryzał biesiady.
Wtedy tyś go pogłaskał po głowie pazurem potężnym,
Aż ociekła mu krwią. „Bezwstydny żarłoku, ryknąłeś,
Ruszaj dostarczyć mi jadła i naucz się dzielić uczciwie!
Na tom ja się odezwał nieśmiało: „Jeżeli pozwolisz,
To pobiegnę z nim razem, a ręczę, że zdobycz znajdziemy”.
Tyś na zamiar mój przystał i wkrótce schwyciliśmy w polu
Tłuste cielę. Z rozkazu twego jam strawę miał dzielić.
Rzekłem przeto: Połowa, o królu, do ciebie należy,
Druga do twojej małżonki; wątroba, serce i płuca
Dzieci waszych udziałem; dla wilka przeznaczam łeb cały.
Sobie nogi zostawiam, bo lubię ogryzać piszczele”.
Pochwaliłeś mnie wtedy i pytać począłeś ciekawie,
Kto mię tak dzielić nauczył. „Ta oto czaszka skrwawiona,
Była moja odpowiedź pokorna. Wszechwładny nasz panie!
Takich chciwców jak Srogosz zbyt wielu w królestwie jest twoim;
Oni to trudu cudzego owoce zagarniać umieją,
Niszcząc dobrobyt dokoła. O, stokroć biada krajowi,
Który trutniów podobnych piastuje i żywi w swym łonie!
Miłościwy monarcho! Wszak zawsze starałem się wszystko,
Co posiadam i umiem, poświęcać domowi twojemu.
Ale cóż z tego, niestety, gdy wilk i niedźwiedź dziś górą,
Gdy przedniejsze im miejsce w swej radzie przeznaczyć raczyłeś,
A co powie lis biedny, za podstęp i kłamstwo uchodzi.
Panie! dotknięty potwarzą tak ciężką, ustąpić nie mogę.
Muszę iść dalej na przebój. Jeżeli więc który z mych wrogów
Pragnie ponowić swą skargę, niech świadków postawi naocznych,
Niech majątkiem i głową poręczy za prawdę słów swoich;
Ja uczynię to samo. Niech Bóg nas i prawo rozsądzi.”
— Jako żywo, rzekł król, toć biegu prawa nie myślę
W niczym zgoła tamować, tak zawsze czyniłem i czynię.
Wprawdzie mocnoś160 podejrzan o śmierć zacnego Dobrutki,
Ale niech o to się sprawa wytoczy przed sądem wrłaściwym.
Kto z was, szlachetni rycerze, ma skargę zanieść na lisa,
Niech ją złoży na piśmie i poprze świadków zeznaniem.
— Wielką łaska jest twoja, dostojny monarcho i panie,
Lis mu układnie odpowie. Każdego wysłuchasz i każdy
Z twych dobrodziejstw korzysta zarówno, czy wielki, czy mały.
Zręcznie Reineke frant161 w ten sposób językiem szermując162,
Ująć umiał słuchaczów; wierzono mu niemal powszechnie,
Boć tak pięknie opisał klejnoty posłane królowi,
Tak poważnie przemawiał, że podbił tym tłumy wrażliwe.
Sam król-Nobilis nawet, spragniony skarbów rzekomych,
W te się słowa odezwie: — Posłuchaj mnie, Reineke-lisie!
Wkrótce w podróż cię wyślę po świecie. Odszukaj mi zgubę.
Zrób, co możesz, a jeśli pomocy ci będzie potrzeba,
To zażądaj jej tylko; nie myślę poskąpić ci zbrojnych.
— Wdzięcznym sercem, lis rzecze, przyjmuję twą łaskę monarszą;
Może wykryć potrafię zbrodnicze mordercy zamysły.
Szukać będę gorliwie i jeśli ślad jaki wynajdę
Owych klejnotów skradzionych królowi, to dotrę do źródła
I poproszę o pomoc, gdy sam się uczuję za słabym.
Mile słuchał go król, bo Reineke kłamał tak gładko,
Że wierzyli mu wszyscy; więc matacz odzyskał na nowo
Względy monarchy swojego i wziętość śród163 rzeszy zwierzęcej,
Ale Srogosz się wilk powstrzymać nie zdołał w swej złości.
— Czyż podobna, wybuchnął, by król nasz i pan miłościwy
Bredniom oszusta dał wiarę, gdy łotr go dwukrotnie okłamał?
Toć164, co tylko on powie, jest fałszem i baśnią wierutną.
Lecz nie ujdzie mu już tą razą165 na sucho szalbierstwo;
Nowe wam zbrodnie wykryję niecnego złoczyńcy i łgarza.
Wprawdzie świadków nie stawiam, bo często postawić ich trudno,
Złe się nieraz samowtór166 odbywa, a zresztą nikt nie chce
Przeciw lisowi wystąpić; to sztuczka i szczwana167, i mściwa.
Ale miałbyż dlatego złoczyńca pozostać bezkarnym?
Nie, nie puszczę go dziś, a w braku świadków poręczam
Gardłem za prawdę mych słów. Niech walczy ze mną i zginie!168
Pieśń XI
— Najłaskawszy monarcho! tak ciągnął wilk dalej swą skargę,
Reineke zdrajcą był zawsze i zwłaszcza rodowi mojemu
Ciężkie wyrządzał zniewagi. Niedawno na przykład namówił
Zacną moją niewiastę, by poszła z nim rybek nałowić.
Trzeba, radził jej łotr, zapuścić kitę do stawu
I potrzymać ją długo, a rybki się do niej przypiją169.
Uwierzyła łotrowi. Lecz wkrótce chwycił mróz tęgi,
Więc zamarzła jej kita i ruszyć się z miejsca nie mogła,
Wtedy Reineke-lis natrząsać się począł z niebogi:
— Jakże rybki smakują? zapytał szyderczo i odszedł.
Szczęściem traf mię170 sprowadził w tę stronę. Zaledwom potrafił
Lód mozolnie rozkruszyć i biedną ofiarę uwolnić,
Nie bez szkody, niestety, bo gdy się szarpała zbyt silnie,
Ćwierć ogona straciła. Na krzyk jej chłopi nadbiegli
I poczęła się wnet gonitwa. Jak żyję, nie byłem
W tak straszliwych opałach. Dopiero gdy ciemność zapadła,
W bagnośmy171 uciec zdołali, pomiędzy sitowie i trzciny.
Ledwie skończył, lew rzekł: — Niech sprawę tę sądy rozstrzygną;
Lecz i Reineke też ma prawo głos zabrać. Słuchamy.
— Królu! odezwie się lis, rzecz miała się całkiem inaczej.
Prawda, żem wskazał wilczycy, jak ryby najłatwiej jest łowić,
Ale któż mógł przewidzieć, że chciwość zbyteczna ją skłoni
W wodzie przesiedzieć tak długo, aż kita jej cała zamarznie?
Tak to bywa na świecie: kto nazbyt wiele zapragnie,
Ten i celu nie dopnie, i wszelkie korzyści postrada172.
— Dajmy już pokój tym rybom, małżonka odrzecze Srogosza;
Toć na każdym się kroku podstępem kalacie i zdradą.
Raz, gdym poszła do studni, ujrzałem was na dnie we wiadrze,
Do któregoście wleźli już nie wiem po co, doprawdy.
Niepodobna wam było wydobyć się z głębi samemu,
— Więc prosiliście mnie: siadajcie, kumeczko kochana,
Ot tam, w drugie to wiadro; zjedziecie nim na dół, a tutaj
Mnóstwo tłustych jest ryb. Skuszona ponętną biesiadą,
Weszłam głupia do wiadra i zaraz się spuszczać zaczęło,
Podczas gdy drugie szło w górę; spotkałam się z wami w pół drogi.
Dziwnym mi to się wydało. Powiedzcie, pytałam zdumiona,
Skąd się biorą te cuda? A wy mi na to obłudnie:
Taka już kolej jest rzeczy: los zwykle, w miarę zasługi,
Jednych wywyższa, a drugich poniża. I rzekłszy te słowa,
Wyskoczyliście z wiadra i nuże czmychać co siły.
Ja tymczasem zostałam dzień cały, w pułapce schwytana,
A wieczorem, gdy ludzie nadeszli i na dnie mię studni
W wiadrze owym ujrzeli, dopieroż miałam się z pyszna.
Wyciągnęli mię w górę i ledwo stanęłam u brzegu,
Jak nie sypnie się na mnie grad razów od cepów i wideł,
Takem, srodze skrwawiona, zaledwo ujść z życiem zdołała.
— Ha, odpowie jej lis, toć pierwsza miłość od siebie.
Razem nie mogliśmy uciec, więc lepiej, że jedno przynajmniej
Wyszło z matni na sucho. A zresztą, powiadam to szczerze,
Dla was z razów tych płynie zbawienna na przyszłość nauka,
Aby ostrożną być zawsze. Na świecie matactwa jest wiele.
— Nie pomogą wykręty i drwiny, podchwyci wilk Srogosz,
Opowiedzieć mam jeszcze, jak niegdyś ten zdrajca nikczemny
Wymógł na mnie podstępem, żem wszedł do małpiej jaskini,
Aby mię oczu i uszu pozbawić; a mówił mi przedtem,
Że tam mieszka gościnna kuzynka jego z rodziny.
Piękna, zaprawdę, gościnność! Myślałem, że otchłań to piekła.
— Srogosz mówi od rzeczy, jak gdyby niespełna rozumu,
Lis mu przerwie, bo gada o małpach i małpiej jaskini,
Których tam wcale nie było. Dostojni panowie i bracia!
Małpy cenię wysoko i szczycę się ich parentelą173;
Ależ gnieździły się tam nie małpy szlachetne, lecz tylko
Koczkodany nikczemne, z długimi ogony i pyski174.
Mógłżem je uznać za krewnych? Osądźcie to sami bezstronnie.
Że samicę ich starą nazwałem kuzynką, to prawda,
Ależ Srogosz wie dobrze, żem czynił to tylko z potrzeby.
Otóż tak się rzecz miała. Myszkując raz społem po lesie,
Trafiliśmy w zaroślach na wejście do ciemnej jaskini.
Wilk, jak zawsze, był głodny, bo kto go też kiedy znał sytym?
Więc mu rzekłem: „W tej oto jaskini jest jadła moc wielka;
Może mieszkańcy jej zechcą ugościć nas. Wejdźmy do lochu”.
Na to on mi odpowie: „Wy, kumie, zręczniej ode mnie