Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖
Krótki opis książki:
Reineke-lis to poemat autorstwa Johanna Wolfganga Goethego napisany w 1793 roku, będący adaptacją średniowiecznej opowieści o ścieraniu się dwu stronnictw w otoczeniu lwa-króla: takiego, które stosuje siłę i terror oraz tego, w którym metodą jest chytrość, podstęp i inteligencja.
Pierwsze z nich skupia się wokół wilka, drugie — wokół lisa. Ukazane są również trudności i zagrożenia związane z nadużyciami obydwu tych metod. Tekst autorstwa Ludwika Jenikego to, zgodnie z jego słowami, opracowanie niebędące dokładnym tłumaczeniem utworu Goethego.
Johann Wolfgang Goethe to najsłynnijeszy niemiecki pisarz przełomu XVIII i XIX wieku, reprezentował okres tzw. Sturm und Drang (Burzy i naporu). Obecnie wiązany z tradycją romantyczną, ale w rzeczywistości był przedstawicielem estetyki klasycznej i znawcą wielu dziedzin nauki i sztuki. Znany przede wszystkim jako autor Cierpień młodego Wertera, tworzył jednak zarówno prozę jak i poezje oraz dramaty.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Johann Wolfgang von Goethe
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Johann Wolfgang von Goethe
ma nadziei;
Reineke myślał to samo; więc rzekł szyderczo: Wujaszku!
Jakże miodek? wszak słodki? Nie jedzcie tylko za wiele.
Oto cieśla nadchodzi, by smaczną i sutą biesiadę
Czymciś36 pieprznym zakropić. Niech wam to posłuży na zdrowie!
I rzuciwszy te słowa, zawrócił do zamku swojego.
Chłop tymczasem, zoczywszy37, jak Bury miota się w matni,
Zwołał sąsiadów, co jeszcze się piwem raczyli w oberży.
— Pójdźcie! wołał, na moim podwórzu niedźwiedź się złapał!
Więc się każdy uzbroił, jak mógł: ten chwyta za widły,
Ów za grabie, a trzeci i czwarty za kół38 lub za cepy.
Wybiegł nawet i proboszcz, wybiegła i jego kucharka,
Z rożnem w ręku, by nim zgarbować skórę więźniowi.
Słysząc hałas rosnący, Myś szarpnął łbem rozpaczliwie
I wydobył go z kleszczy, z odartą skórą po uszy;
Lecz nic na tym nie zyskał, bo łapy zostały w szczecinie,
A gdy wyrwał gwałtownie i te, postradał39 pazury,
Razem z szerścią40. Zaiste, nie była to słodycz miodowa.
Krew mu ciekła po głowie i nogach. Ani stać nie mógł,
Ani łazić; a tu zbiegało się chłopstwo zawzięte,
By uśmiercić biednego. Ten z dala drągiem go grzmotnął,
Drugi dzidą go dżgnął41, a trzeci połechtał widłami.
Za kucharką proboszcza wyległy i inne niewiasty,
Dybiąc wraz z mężczyznami na życie Mysia rannego.
W końcu po łbie go kropnął potężną pałą brat cieśli,
Aż zatoczył się Bury; lecz wściekłość dodała mu siły:
Skoczył pomiędzy niewiasty i kilka z nich wtrącił do rzeki,
Która nurt swój głęboki toczyła tuż przy chałupie.
Krzyk się rozległ; rzucono niedźwiedzia, na poły martwego,
By ratować tonące, a Myś tymczasem cichutko
Podpełzł chyłkiem do wody. Już wolał utopić się raczej,
Niźli zginąć haniebnie pod chłopów pijanych razami.
Pływać umiał nietęgo, lecz jakoś prąd go unosił.
Chłopi, zoczywszy42 go w rzece, sarkali, że zdobycz im uszła
Z winy bab, co to zawsze nie w porę wtrącić się muszą
W sprawy wszelakie — a potem, gdy w kłodzie owej znaleźli
Szczątki skóry niedźwiedzia, naśmieli43 się z niego do syta.
Bury, płynąc, przeklinał i chłopów, i lisa niecnotę.
Ból doskwierał mu straszny, lecz woda rany obmyła,
Ulgę niosąc biednemu. Opodal od miejsca przygody
Wylazł na ląd mozolnie i w gęstym skrył się sitowiu,
Rozmyślając o zdradzie nikczemnej lisa-krewniaka,
Co go w sidła wprowadził, i knując zemstę na niego.
Ale Reineke-lis, wywiódłszy w pole wujaszka,
Pobiegł wesoło na żer, w wiadomą sobie zagrodę,
Schwycił kurę i schrupał, a potem napił się wody
I wracając porzeczem, rozmyślał: Jakżem ja kontent44,
Żem bałwana się tego na wieki pozbył fortelem!
Chłop na dobre go musiał uraczyć toporem po karku.
Bury, chociem go zwał wujaszkiem, był zawsze mym wrogiem,
Stając mi zdradą u dworu. No, teraz oddycham swobodniej!
Gdy tak, włócząc się, duma, posłyszał głuche mruczenie,
Zoczył45 niedźwiedzia w sitowiu i rzekł do siebie z niechęcią:
Stchórzył podłe chłopisko, nie umiał z gratki korzystać,
Chociaż niezwykły mu łup bez trudu wpadał sam w ręce.
Lecz spojrzawszy na Mysia, gdy dostrzegł, w jak smutnym jest stanie:
— Wujaszeczku! zawołał, nareszcie was tu odnajduję!
Czyście nie zapomnieli u chłopa bartnika odzieży?
Gotówem46 donieść mu zaraz o miejscu waszego pobytu.
Jakże miód wam smakował i czyście nie zjedli za wiele?
Ale przebóg, co widzę! w jak dziwnym was stroju spotykam!
Co to znaczy, wujaszku, ten kołpak czerwony na głowie?
Ta łysina na czubie, jak gdyby ją balwierz wygolił?
Straciliście czuprynę i nawet skórę z policzków;
Rękawiczek wam także zabrakło. Czy to zapłata
Za gościnę u cieśli? — Tak szydził lis bez litości.
Bury słuchał, lecz z bólu wymówić nie mógł ni słowa,
Dysząc niemą wściekłością; więc by uniknąć urągań,
Wlazł na powrót do wody i prąd go uniósł niebawem
Ku brzegowi drugiemu. Tam legł na piasku schorzały47
I złorzeczył losowi, i pragnął umrzeć co prędzej.
Jakże dowlec się mi, pomyślał, do kresu podróży
I jak w takim się stanie haniebnym pokazać u dworu?
Jeśli życie zachowam, to biada tobie, ty łotrze!...
Porwał się potem na nogi i mimo boleści straszliwych,
Przez dni cztery i nocy zaczołgał się wreszcie do domu.
Gdy król ujrzał niedźwiedzia, zawołał: — Co się to stało?
Kto śmiał posła mojego znieważyć? — Na to Myś rzecze:
— Wiedz, dostojny monarcho, że sprawa to Reineke-lisa.
Ale król mu odpowie: — Pomszczoną będzie twa krzywda!
Jakom żyw, nie daruję złoczyńcy takiej czelności.
Miecza nosić ten niewart, kto puszcza płazem bezprawie.
I powołał znów król na wiece panów korony.
Wszyscy zgodnie radzili zawezwać lisa powtórnie,
By się stawił przed sądem, i zaraz wyprawić do niego
Kotka-Milusia w poselstwie, boć rycerz to zręczny i zwinny.
Król do zdania się starszych przyłączył i rzekł do Milusia:
— Uczyń, jak uchwalono, a jeśli się zbrodzień nie stawi,
To niech z całym swym rodem na wieki klątwie podpadnie.
Ostrzeż go o tym poufnie i niech się z tobą wybierze;
Innych radą on gardzi, lecz twojej, że mądra, usłucha.
Ale Miluś mu na to: — Nie do mnie należy roztrząsać,
Co jest dobre lub złe, gdy rozkaz wydaje monarcha;
Jednak śmiem zauważyć, że lepiej by wysłać innego,
Bom ja drobny i wątły. Wszak niedźwiedź taki personat48,
A nie zdołał zmóc49 lisa; cóż ja biedaczek poradzę?
— Nie przekonasz mnie wasze50, odpowie król. Toć wiadomo,
Że i w drobnym się ciele potężny duch nieraz kryje.
Prawda, iżeś nie olbrzym, lecz jesteś układny i sprytny.
Zrób, com kazał. — Więc Miluś głęboko królowi się skłonił.
— Woli twojej ulegam, zawołał, i jeśli przy wyjściu
Dobra wróżba mię51 spotka na prawo od drogi, to tuszę,
Że się podróż powiedzie i że powrócę z niej cały.
Podoba Ci się to, co robimy? Wesprzyj Wolne Lektury drobną wpłatą: wolnelektury.pl/towarzystwo/
Pieśń III
Ledwo Miluś wyruszył, gdy ujrzał z dala skowronka.
— Ptaszku kochany, zawołał, zwróć skrzydła i podleć na prawo!
Ale skowronek zatoczył się kołem i usiadł na lewo.
Kota zła wróżba zmartwiła, lecz wmawiał sam w siebie odwagę,
I tak ciągnąc leniwo52, dociągnął nareszcie do celu!
Reineke siedział przed bramą: więc kot, witając go, rzecze:
— Dobry wieczór, kuzynie! Szczęść Boże waszemu domowi!
Król was wzywa przeze mnie i każe wam stanąć przed sądem.
Na to lis się odezwie: — Ha, witaj, siostrzeńcze najdroższy!
Błagam nieba, by na cię53 wszelakie dobro zlewało.
(Tak przemawiał słowami, lecz w myśli pragnął niecnota,
Pozbyć się posła zdradziecko, choć mienił54 go swoim siostrzanem55.)
Czymże służyć ci mogę? rzekł dalej, boć to z waszeci
Rzadki bardzo gość u mnie, a szkoda, bo lubię cię szczerze.
Żarłok-niedźwiedź niedawno dokuczył mi swoim grubiaństwem,
Przy tym siłacz to wielki, z nim w drodze być niebezpiecznie;
Ale z tobą, Bóg widzi, najchętniej jutro wyruszę.
— Wolałbym zaraz się wybrać, odpowie Miluś. Noc widna,
Drogi suche i równe, więc szkoda czasu, kuzynie.
— Noc nie sprzyja podróżnym, odrzecze lis. Nieraz taki,
Co uprzejmie nas wita w dzień biały, po ciemku obedrze.
Zjemy razem wieczerzę. Człek56 żyje nędznie, co prawda,
Ale by cię ugościć, postawię dziś kluski na miodzie.
— To nie moja potrawa, odmruknie kot. Jeśli w domu
Pusta u was śpiżarnia57, niech chociaż z myszkami się zdybię58;
Lepiej mi one smakują, niż nawet drób i zwierzyna.
— Skoro taka twa wola, rzekł Reineke, to ci dogodzę.
Obok w stodole u księdza jest myszy moc taka wielka,
Że nie wywiózłby ich furami; tam się uraczysz.
Miluś niebaczny uwierzył. Więc poszli razem i wkrótce
Przy stodole stanęli, gdzie lis podkopał się wczoraj
I tłustego kuraka z dzięciorka59 zręcznie pochwycił;
Ale ksiądz, gdy to spostrzegł, zastawił sidła w otworze.
Wiedział Reineke o tym i rzekł: — Kochany siostrzanie,
Śmiało wleź przez tę jamę; ja stać tu będę na straży.
Znajdziesz tam myszy setkami: posłuchaj, jak piszczą wesoło!
A gdy głód już nasycisz, to wyjdź. Nie pójdę stąd krokiem.
— Czy tu tylko bezpiecznie, kuzynku? Miluś odpowie,
Bo ludziska czasami stawają60 zwierzętom na zdradzie.
— Ha, w istocie, braciszku, uśmiechnął się lis pogardliwie,
Jeśliś taki tchórzliwy, to lepiej wracajmy do domu;
Tam żoneczka ci moja na pewno zgotuje wieczerzę.
Na te słowa szydercze kot żwawo skoczył do jamy
I uwikłał się w sidła. Gdy uczuł powróz na szyi,
Począł szarpać się wściekle i silniej zadzierzgnął61 pętlicę.
Lis tymczasem podstąpił. — No, jakże tam myszy? zapytał!
Muszą być tłuste i smaczne. Ha, gdyby ksiądz o tym wiedział,
Że mu wyławiasz szkodniki, to dałby ci chętnie musztardy,
Bo to grzeczny człeczyna. — I rzekłszy, drapnął cichaczem.
Miluś, w więzach splątany, użalał się kocim zwyczajem;
Ksiądz posłyszał miauczenie i szybko zerwał się z łoża.
— Mam złodzieja! zawołał. Zapłacisz62 mi, łotrze, kuraka!
Więc pochwycił za kij, rozniecił światło i wybiegł.
I kucharka się także ocknęła, i wyszła za panem.
Hałas powstał piekielny; jak grad sypały się razy
Na nieszczęsne kocisko, bo ręki ksiądz nie żałował
I łomocąc na oślep sękaczem, oko mu wybił
Miluś jęknął boleśnie i wściekły skoczył z postronkiem
Na oprawcę swojego, kalecząc go mściwie i srodze.
Ksiądz aż zemdlał z przestrachu i bolu63. Poczęto go cucić,
Zabaczywszy64 o kocie, co targał się w sidłach bezsilnie.
Lecz gdy Miluś znękany samotnym się ujrzał nareszcie,
Począł z chęci do życia postronek obrabiać zębami,
Aż go przegryzł powoli. Swobodny wybiegł na drogę
I choć z okiem wybitym, powrócił cwałem do domu.
Król, gdy ujrzał posłańca, aż grzywę z gniewu najeżył
I nie wiedząc, co czynić ze zdrajcą-lisem, sejm zwołał.
Więc zebrali się wnet przedniejsi doradcy korony,
Rozprawiając szeroko i twierdząc, że z prawa należy
Śmiercią ukarać winnego. Wtem Kosmacz-borsuk się ozwał:
— Wielu widzę ja tutaj dostojnych mężów, co słusznie
Żywią w sercu urazę głęboką do wuja mojego;
Ale wszak prawo stanowi, iż pozwy trzykrotnie należy
Oskarżonym doręczać. Więc wnoszę, żeby go wezwać
Raz ostatni, a jeśli nie stanie65, to skazać zaocznie.
— Wątpię, rzecze mu król, by znalazł się jeszcze ktoś taki,
Coby narazić się chciał na stratę oka lub uszu.
Miłe jest zdrowie każdemu, a z Reinekem trudna rozprawa.
— Jeśli tak, borsuk zawoła, to ja się podejmę poselstwa;
Co się stanie, to stanie! — Ha, kiedyś taki wyrywny,
Król odpowie, to idź! Słyszałeś wszystkie nań skargi.
Bądźże tylko przezorny, bo wiesz, że zdradę knuć lubi.
Ruszył więc borsuk w drogę do Maleparty i zastał
Lisa z żoną i dziećmi. — Witajcie, wujaszku! zawołał.
Znacie mnie nie od dziś, żem zawsze życzliwy był dla was;
Ale pojąć nie mogę, iż mąż tak przezorny i mądry
Lekceważy rozkazy swojego monarchy. Doprawdy,
Lepiej by było już raz to skończyć. Król mi polecił
Wezwać was po raz trzeci do dworu, a gdy nie staniecie,
Wyrok ogłosi zaoczny. Wasale wtedy obiegną
Wasz zameczek obronny i życiem możecie przypłacić
Upór niewczesny. Przed władzą nie schroni się nikt, a więc wolej66
Pójdźcie ze mną, wujaszku. Wszak dzielny i zręczny z was mówca.
Argumentów nie zbraknie wam nigdy, a nieraz już przecie
Z gorszych nawet nierównie opałów wyszliście zwycięsko.
— Dobrze radzisz, rzekł lis. Tak, trzeba się stawić u dworu
I obronić samemu. Toż król nie odmówi mi łaski,
Bo mu jestem potrzebny. Beze mnie dwór jego choruje
Na bezradność zupełną. Gromadzą się wprawdzie panowie
I uczenie a pięknie o różnych prawią różnościach;
Lecz gdy radę wypadnie udzielić rozumną i zręczną,
Zawsze Reineke tylko ją znajdzie w swej głowie i poda.
To ich korci diabelnie. A właśnie najgorsi z mych wrogów
Dziś zebrani przy królu, by szarpać i czernić mą sławę.
Jest ich przeszło dziesięciu, wpływowych i silnych. Czyż zdołam
Oprzeć się złości ich? Dlatego zwlekałem tak długo.
Jednak rozsądek mi każe iść raczej drogą pokory,
Niż hardością narazić i siebie, i żonę, i dziatki.
Lew jest władcą potężnym, i wszystko, cokolwiek rozkaże,