Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖
Krótki opis książki:
Reineke-lis to poemat autorstwa Johanna Wolfganga Goethego napisany w 1793 roku, będący adaptacją średniowiecznej opowieści o ścieraniu się dwu stronnictw w otoczeniu lwa-króla: takiego, które stosuje siłę i terror oraz tego, w którym metodą jest chytrość, podstęp i inteligencja.
Pierwsze z nich skupia się wokół wilka, drugie — wokół lisa. Ukazane są również trudności i zagrożenia związane z nadużyciami obydwu tych metod. Tekst autorstwa Ludwika Jenikego to, zgodnie z jego słowami, opracowanie niebędące dokładnym tłumaczeniem utworu Goethego.
Johann Wolfgang Goethe to najsłynnijeszy niemiecki pisarz przełomu XVIII i XIX wieku, reprezentował okres tzw. Sturm und Drang (Burzy i naporu). Obecnie wiązany z tradycją romantyczną, ale w rzeczywistości był przedstawicielem estetyki klasycznej i znawcą wielu dziedzin nauki i sztuki. Znany przede wszystkim jako autor Cierpień młodego Wertera, tworzył jednak zarówno prozę jak i poezje oraz dramaty.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Johann Wolfgang von Goethe
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Johann Wolfgang von Goethe
przed królem i rzekł te słowa z powagą sądową:
— Panie mój najłaskawszy! wysłuchaj sługę swojego!
Wielki jesteś i mądry, po równo wszystkim wymierzasz
Sprawiedliwość i łaskę: więc pożal się mojej niedoli,
Bo mi Reineke-lis wyrządził hańbę niemałą.
Żonę moję8 znieważa, a dzieci podstępnie kaleczy.
Wprawdzie jego sprosności tajemne już dawno wykryto,
Lecz gdy stanąć mu przyszło przed sądem, on uciekł niecnota.
Wiedzą o tym dostojni mężowie, zebrani tu wkoło.
Panie! wszystkich tych obelg wypisać nikt by nie zdołał
I na skórze wołowej, więc wolę zamilczeć już o nich.
Ale gryzie mi serce zniewaga mojej niewiasty;
Co się stanie, to stanie, lecz pomścić koniecznie ją muszę!
Gdy tak Srogosz przemówił do króla, poważny i smutny,
Wiernuś-piesek wystąpił i prawił o swoim ubóstwie,
Że mu tylko pozostał kawałek kiełbasy na zimę,
Który Reineke porwał. I wnet też wyskoczył kot-Miluś,
Gniewnie sierść najeżywszy, i rzekł: — Potężny monarcho!
Co tu skargi pomogą? Toć on nam wszystkim doskwierzył9,
Nawet tobie, o panie! bo każdy więcej się boi
Reinekego, niż ciebie; lecz żale Wiernusia są płonne.
Naprzód sprawa to dawna, a potem owa kiełbasa
Była moją, nie jego: zdobyłem ją niegdyś we młynie.
Znów pantera zaczęła: — Ten lis, to rabuś i zbójca!
Gotów wszystkich obedrzeć ze czci, bodajby i króla.
Byle na tym zarobić choć kawał tłustego kapłona10.
Posłuchajcie, jak sobie postąpił z Dobrutką-zającem;
Oto stoi poczciwiec, co nigdy nie skrzywdził nikogo.
Reineke udał świętoszka i rzekł, że chce, go wyuczyć
Różnych pieśni nabożnych; lecz ledwo zaczęli śpiewanie,
Już go capnął za kark i targał zacnego kolegę.
Jam szła właśnie ulicą, a słysząc, że śpiewy przerwali,
Zaraz przybiegłam na miejsce: już trzymał Dobrutkę za gardło;
Gdyby nie wdanie się moje, to byłby go zdusił niechybnie.
Patrzcie, jeszcze z ran jego ocieka krew niezakrzepła.
Jeśli ścierpisz to, królu, i wy, dostojni panowie,
Jeśli się na to zgodzicie, by glejt i prawo królewskie
Nędznik ten deptał nogami, to kiedyś słusznie wam ludzie,
Wam i waszym potomkom, wyrzucą tak niecne tchórzostwo.
Jeszcze raz ozwał się Srogosz: — O, bodaj przepadł niecnota!
Gdyby nie żył, zaprawdę, nam wszystkim byłoby lepiej.
Lecz jeżeli się teraz przepuści te jego występki,
To nie będzie już końca i miary haniebnym napaściom.
Wtedy głosu zażądał szlachetny borsuk, zwan11 Kosmacz.
— Prawda to, rzekł, odwieczna, mój mości sąsiedzie Srogoszu,
Że nie płuży12 nikomu świadectwo wyszłe z ust wroga.
Tak i Reineke-lis, wujaszek mój, uległ potwarzy;
Ale gdyby tu przybył i łaskę znów posiadł monarchy,
Kością w gardle by wam stanęły te wszystkie ambaje13.
Stare dzieje wznawiacie, a o tym milczycie, mój mości14,
Jakie samiście krzywdy zrządzali mojemu wujowi.
Wszak wiadomo powszechnie, że sojusz zawarliście z sobą,
By się dzielić zdobyczą; tymczasem wypadło inaczej.
Zeszłej zimy na przykład wujaszek się mocno naraził
Dla przyjaźni waszeci15. Na furze woźnica wiózł ryby;
Wyście ucztę zwąchali i chętka was brała skosztować,
Lecz nie było pieniędzy; więc wuj, konceptem ruszywszy,
Legł na drodze, jak martwy... a była to sprawka zuchwała.
Gdy woźnica nadjechał i ujrzał lisa na ziemi,
Dobył noża wielkiego i chciał go przebić na wylot;
Ale że się nie ruszał, położył go tylko na furę
I pojechał, szczęśliwy, że znalazł futro tak piękne.
Wuj tymczasem nieznacznie wyciągał rybki i zrzucał,
A wilczysko, nadszedłszy cichaczem, zjadało je chciwie.
Gdy wujowi się jazda sprzykrzyła, zeskoczył na ziemię,
By posilić się także zdobyczą; lecz Srogosz mu tylko
Same ości zostawił i nimi częstował spólnika16. —
Inne jeszcze zdarzenie, a również, przysięgam, prawdziwe.
Reineke wiedział, że gdzieś u chłopa wisi wieprz karmny17,
Świeżo zarznięty, i rzekł do wilka: Podzielmy się społem
I zdobyczą, i trudem. Lecz trud wuj poniósł sam jeden;
Bo wskoczywszy przez okno, wyrzucać począł mięsiwo,
Przy czym w końcu go osy opadły i srodze pocięły.
Ledwo uciekł im z duszą; więc zaraz odszukał Srogosza
I zażądał swej części, a wilk mu na to obłudnie:
Kmotrze18, smaczny wam kąsek schowałem, spożyjcie go zdrowo.
I podsunął wujowi krzywulec19 drewniany, na którym
Rzeźnik wieprza powiesił... lecz mięsa nie było i śladu.
Reineke zgrzytnął zębami i odszedł milczący a głodny.
Takich sprawek, o królu, ze sto mu Srogosz napłatał,
Ale zamilczam już o nich. Gdy wuj zostanie wezwany,
Sam się lepiej obroni. Tymczasem, władco potężny
I dostojni panowie, słyszeliście słowa Srogosza,
Jak obwinia swą żonę. No prawda, kilka lat temu
Reineke z piękną wilczycą prowadził romansik pokątny,
Ależ ona się na to nie skarży wcale; więc po co
Takie rzeczy wywlekać, ze szkodą własnego honoru?
Teraz wartoż wspominać o bajce onej20 wierutnej,
Że Dobrutkę chciał zagryźć? Czyż mistrz nie powinien z urzędu
Karcić ucznia, gdy ten nie sprawia się bacznie i pilnie?
Gdyby chłopiąt21 nie gromić i patrzyć niedbale przez szpary22
Na ich wszystkie wybryki, to w cóżby nam młodzież wyrosła?
Dalej Wiernuś się żali o nędzny kawałek kiełbasy;
Och, zamilczałby raczej, boć wiemy, że była skradziona,
Więc jak przyszła, tak poszła, i wuj najsłuszniej postąpił,
Że skradzioną rzecz zebrał: tak czynią szlachetni mężowie,
Zresztą gdyby był nawet złodzieja powiesił doraźnie,
Nie tak bardzo by zgrzeszył; lecz wolał powstrzymać się z sądem,
Bo do władcy jedynie należą sprawy gardłowe.
Oj doprawdy, od chwili jak król manifestem ogłosił
Wieczny pokój w swych krajach, nikt skromniej od wuja nie żyje:
Jada tylko raz na dzień, co wieczór biczuje się srodze,
Nosi koszulę włosienną na gołym ciele, a mięsa
Ani nawet się dotknie. Co więcej, opuszcza swój zamek
Maleparta i chce zbudować sobie pustelnię.
Wychudł biedak, jak szczapa!... Lecz sami go wkrótce ujrzycie,
Gdy się stawi przed królem, by prawdą zawstydzić swe wrogi23.
Ledwo skończył przemowę, gdy nagle z wielkim lamentem
Kogut-Piejec się zjawił. Na marach przed nim niesiono
Młodą kurę bez głowy, najlepszą z nośnych kokoszek,
Grzebka było jej imię, a krew jej Reineke przelał!
Więc z rodzicem zbolałym przybyło jeszcze dwóch braci
Uśmierconej niewiasty (najtęższe to były koguty
Z całej Rzeszy Niemieckiej), wołając o pomstę do nieba.
Piejec rzekł do monarchy: — Niesiemy przed tronu podnóże,
Królu, władco potężny, i żal swój, i boleść głęboką.
Racz zmiłować się, panie, nade mną i moim potomstwem!
Oto dzieło zbrodniarza!... Gdy ziemia odżyła na nowo,
Jam24 się z całym swym rodem radował wiośnie wskrzeszonej,
Miałem córek czternaście, dziesięciu synów, a wszyscy
Pełni życia i sił; szlachetna moja niewiasta
Wysiedziała te lube dzieciny roku łońskiego25.
Nie zabrakło im ziarna, bo mieliśmy kurnik w klasztorze;
Księża byli bogaci, a od napaści nas bronił
Mur wysoki, broniła i czujność poczciwych brytanów.
Ale Reineke-lis, obrzydłą złością wiedziony,
Krążył nocą dokoła i czaił się zdrajca pod bramą,
Aż i psy go opadły i tęgo mu skórę złoiły;
Lecz ocalić się zdołał... Przez miesiąc było spokojnie.
Nagle staje przede mną w pątniczym stroju i z listem
Twoim, królu łaskawy (toż znam i pieczęć, i podpis),
W którym głosisz wszem wobec, że odtąd w twojej krainie
Pokój wieczny ma być pomiędzy zwierzęty26 wszelkimi.
Więc mi Reineke rzekł, iż żyje samotnie w pustelni,
Za pokutę swych grzechów, do których się jawnie przyznaje;
Iż ślubował prócz tego nie jadać już mięsa do śmierci.
Potem pokazał mi szkaplerz i swoją koszulę włosienną.
Bogu was, bracie, polecam, zawołał, mnie pilno do domu.
I odchodząc, coś niby pobożnie czytał w brewiarzu,
Ale w duchu rozmyślał, niecnota, jakby nas zgubić.
Jam się sercem weselił i zaraz dziatwie kochanej
Pośpieszyłem udzielić radosną dla wszystkich wiadomość.
Skoro Reineke został dewotem, to nie ma obawy.
Wyszliśmy tedy za mur swobodni, nie myśląc o zdradzie.
Lecz rozbójnik czatował pod krzakiem i zabiegł nam drogę,
Rzeź straszliwą sprawiając śród27 dziatek moich niewinnych.
Ledwo psy mu wydarły z pazurów trupa mej córki.
Oto leży przed wami. Ukarzcie, panie, zbrodniarza!
Na to król się odezwie: — Posłuchaj, mości Kosmaczu:
Tak to pości pustelnik i tak odbywa pokutę!
Ale jakom jest lew, nie puszczę ja płazem tej zbrodni.
Córce twojej, mój Piejcu, sprawimy pogrzeb wspaniały,
A złoczyńca nie ujdzie naszego sądu i kary.
Więc rozkazał monarcha wykopać dół i w nim złożyć
Martwe zwłoki kokoszy; a potem go pokryć marmurem,
Na powierzchni którego wyryte były te słowa:
„Grzebka tutaj spoczywa, z koguta Piejca zrodzona;
Dużo jaj naznosiła i grzebać umiała wybornie.
Padła, biedna, ofiarą mordercy Reineke-lisa.
Niech świat cały wie o tym i wzgardą zbrodniarza okryje”.
Zaraz więc zwołał król najmędrszych panów swej rady
Chcąc zasięgnąć ich zdania. Wypadło tedy, że trzeba
Kogoś wyprawić z rozkazem, by zbrodzień28 się stawił przed sądem.
Mysia-niedźwiedzia wybrano na posła, a król mu powiada:
— Bądźże tylko ostrożny, bo Reineke, zręczny i chytry,
Różnych wybiegów użyje, by ciebie okłamać i podejść.
Ale Myś, zaufany w swój rozum, rzecze: — Nic z tego!
Klnę się na Boga, że jeśli urągać mi zechce, to zdołam
Pomścić obelgę, i tak uczynię... jakom jest niedźwiedź!
Pieśń II
Ruszył więc mądry Myś, zwracając swe kroki ku górom,
Przez piaszczystą pustynię, a gdy ją przebył nareszcie,
Doszedł do kniei niewielkiej, gdzie Reineke zwykł był polować;
Ale niedźwiedź szedł dalej do zamku, kędy za mury
Lis się chronił zazwyczaj, gdy zwąchał, że krucha z nim sprawa.
Wrota były zamknięte: więc Myś przystanął, podumał
I zawołał po chwili: — Hej, kmotrze29! czyście u siebie?
Niedźwiedź-Myś do was przybył, w poselstwie ważnym od króla.
Macie stanąć przed sądem i z czynów swoich zdać sprawę;
W razie przeciwnym król przysiągł, że śmiercią was skarze haniebną.
Pójdźcie ze mną, kolego, bo opór na złe wam wyjdzie.
Reineke, słysząc te słowa, pomyślał: gdyby to można
Skarać tego niezdarę za dumne jego wyrazy!
Lękał się tylko, czy poseł nie przywiódł zbrojnych ze sobą;
Ale gdy się zepewnił30, że niedźwiedź jest sam, bez orszaku,
Wyszedł z miną układną i rzekł: — Wujaszku najdroższy,
Raczcie darować mi zwłokę, bom zmawiał modlitwy wieczorne.
Zawsze rad was oglądam, więc dzięki wam, żeście przybyli.
Ale co to, u Boga! spotnieliście, wuju kochany,
I dyszycie okrutnie. Potrzebaż było królowi
Męża tak poważnego wyprawiać w poselstwo tak znojne?
No, co prawda, jak dla mnie wypadło to arcyszczęśliwie,
Gdyż będziecie mi mogli dopomóc u dworu, gdzie potwarz
Sławę mą szarpie straszliwie. Ruszymy tam jutro pospołu;
Dziś, Bóg widzi, nie mogę, bo zjadłem trochę za wiele
Strawy niezbyt przyjemnej i czuję gwałtowne boleści.
— Cóż to było, mój kmotrze? zapyta niedźwiedź. — A na to
Lis mu rzecze: — Doprawdy, nie warto powtarzać, wujaszku,
Człek31 tu żyje mizernie i jeśli czasami nie znajdzie
Lepszej strawy, to musi poprzestać na plastrach miodowych,
Których nie brak mu nigdy, lecz z biedy je tylko połyka.
— Co ja słyszę? zawołał Myś-niedźwiedź. A więc wy gardzicie
Darem bożym, dla innych ponętnym? Kmotrze mój miły,
Dla mnie nie masz jak miód! Starajcie się, abym go dostał,
A odsłużę się wam czym innym. — Chyba to żarty,
Rzecze Reineke lis. — Nie, jakom żyw, zaklął się Bury,
Mówię szczerze, co myślę. — Ha, kiedy tak, to wam służę,
Odparł Rudy. W sąsiedztwie tu mieszka chłop, co ma barcie,
A w nich miodu tak dużo, że pewnieście nigdy na kupie
Nie widzieli go tyle. — Złakomił się Myś na te gody32.
— Idźmy! woła. — Najchętniej, odpowie gospodarz, a ręczę,
Że wam nie zbraknie łakoci. Choć dziś nie czuję się dobrze,
Sił mi doda gorąca życzliwość dla was, wujaszku;
Bo ze wszystkich mych krewnych najwięcej was kocham i cenię.
Pójdźmy! Aleć33 wy za to, gdy roki34 zostaną zwołane,
Brońcie mnie wpływem swym od złości mych nieprzyjaciół.
Syci dziś odejdziecie, zabrawszy co tylko się zmieści,
Za to ręczę. (Frant myślał o razach chłopstwa wściekłego).
Reineke przodem pośpieszył, a Myś na oślep szedł za nim.
Jeśli się uda, pomruczał gospodarz, to piwa gorzkiego,