Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖
Krótki opis książki:
Reineke-lis to poemat autorstwa Johanna Wolfganga Goethego napisany w 1793 roku, będący adaptacją średniowiecznej opowieści o ścieraniu się dwu stronnictw w otoczeniu lwa-króla: takiego, które stosuje siłę i terror oraz tego, w którym metodą jest chytrość, podstęp i inteligencja.
Pierwsze z nich skupia się wokół wilka, drugie — wokół lisa. Ukazane są również trudności i zagrożenia związane z nadużyciami obydwu tych metod. Tekst autorstwa Ludwika Jenikego to, zgodnie z jego słowami, opracowanie niebędące dokładnym tłumaczeniem utworu Goethego.
Johann Wolfgang Goethe to najsłynnijeszy niemiecki pisarz przełomu XVIII i XIX wieku, reprezentował okres tzw. Sturm und Drang (Burzy i naporu). Obecnie wiązany z tradycją romantyczną, ale w rzeczywistości był przedstawicielem estetyki klasycznej i znawcą wielu dziedzin nauki i sztuki. Znany przede wszystkim jako autor Cierpień młodego Wertera, tworzył jednak zarówno prozę jak i poezje oraz dramaty.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Johann Wolfgang von Goethe
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Johann Wolfgang von Goethe
class="verse">Wujam69 niedźwiedzia uwięził podstępnie w kłodzie u cieśli,
Że aż skórę utracił i plag otrzymał tysiące.
Potem Milusia powiodłem na myszy, wiedząc, iż w sidła
Popaść tam musi, i tak nieborak oka się pozbył.
Piejec znowu użala się słusznie, żem dzieci mu udusił.
Z żoną Srogosza miewałem pokątne stosunki miłosne,
Czego dziś szczerze żałuję. Co więcej, nawet królowi
Nieraz figle płatałem, o których może sam nie wie.
Oto wszystko, co pomnę, co duszę moją obciąża.
Teraz mnie rozgrzesz, siostrzanie, pokutę przyjmuję najcięższą.
Borsuk na to: — Pokutą najlepszą są dobre uczynki.
Módlcie się, wuju, ze skruchą, bywajcie często w kościele,
Postu nigdy nie łamcie, ubogim sypcie jałmużnę;
Lecz najbardziej się strzeżcie kradzieży, podstępu i gwałtu,
Jeśli łaskę przed panem pragniecie pozyskać na nowo.
— Tak mi Boże dopomóż! rzekł lis. Uczynię, jak radzisz!
Spowiedź była skończona. Ruszyli obaj przez pola
Ku stolicy królewskiej. Na prawo od ścieżki był klasztor,
W którym pobożne niewiasty jak mogły Boga chwaliły.
A w podwórzu klasztornym chowały drobiu obfitość;
Kury, koguty i tuczne kapłony niekiedy za ziarnem
Wybiegały przed wrota. Więc mówi lis do borsuka:
— Droga najbliższa prowadzi na prawo, obok klasztoru.
Tam też poszli. Doszedłszy do miejsca, gdzie kury grzebały,
Reineke zerknął ślepiami łapczywie. Za gronkiem kokoszy
Kroczył z wolna i dumnie kogucik mały, lecz tłusty,
Dla miłośnika pulardy70 łakomy kąsek, zaprawdę;
Więc pochwycił go w lot i zdusił, aż pierze latało.
Kosmacz na czyn tak haniebny oburzył się srodze i rzecze:
— Tak to, wuju nieszczęsny, o ślubie swym pamiętacie?
Godziż się grzeszyć na nowo po świeżo odbytej spowiedzi?
Piękna w istocie pokuta! — Lecz Reineke chytrze odpowie:
— Krewkość mię71 moja uniosła, kochany siostrzanie. Proś Boga,
By łaskawie ten grzech wybaczyć mi raczył. Przysięgam,
Że już nigdy się odtąd grabieżą żadną nie splamię.
Za klasztorem drożyna przez kładkę wiodła na grobli.
Lis, co ujdzie dwa kroki, to głowę odwraca i patrzy
Wstecz na kury; daremnie się z sobą pasuje i walczy:
Choćby mu łeb kto ściął, i łeb by się jeszcze potoczył
Ku tej stronie nęcącej, tak silna wrzała w nim żądza.
Gdy to spostrzegł towarzysz, zawołał: — Kędyż72, wujaszku,
Ciągle oczy zwracacie? Doprawdy, brzydki z was żarłok!
Ale Reineke-lis odpowie mu na to obłudnie:
— Milcz, bo zmawiam pacierze za dusze wszystkich mych ofiar,
Wszak powinność to święta. — I już nie spuszczał z kur wzroku,
Póki widać je było... Po długim krążeniu wrócili
Na gościniec właściwy, zbliżając się żwawo do celu.
A gdy Reineke ujrzał opodal zamek królewski,
Strach mu osiadł na licu, bo ciężko był obwiniony.
Pieśń IV
Gdy się u dworu zwiedziano, że lis naprawdę przybywa,
Wszyscy, wielcy i mali, wylegli, by go zobaczyć
I powitać groźbami, bo miał niewielu przyjaciół.
Ale Reineke na to nie zdawał się zwracać uwagi,
Gdyż z borsukiem, swobodnie i śmiało krocząc ulicą,
Do pałacu się zbliżał, jak gdyby był równym monarsze,
I tak stanął przed królem i radą, na pozór spokojny.
— Władco rzeszy zwierzęcej, przemówił, szlachetny piastunie
Cnót i dostojeństw wszelakich! Potężny jesteś i wielki,
Lecz łaskawy zarazem, więc błagam, racz mię73 wysłuchać!
Wierniejszego ode mnie nie miałeś nigdy wasala,
A że służba gorliwa zjednała mi względy wysokie
Waszej mości królewskiej, zazdroszczą mi tego wrogowie
I oczernić mnie pragną haniebnie przed moim monarchą.
Ale Nobilis-lew nie weźmie kłamstwa za prawdę,
Oskarżonych zarówno wysłucha, jak i skarżących;
Więc spokojnie tu staję, niewinna wierności ofiara.
— Milcz! zawołał król gniewnie. Nie zdało się na nic pochlebstwo.
Czyś nie naruszył pokoju, com w całej go rzeszy ogłosił?
Oto Piejec, któremu wydarłeś dziatek połowę.
A jak bardzo mnie kochasz, to widać z tego, że śmiałeś
Posłów moich znieważać i mojej powadze urągać.
Biedny Myś do tej pory wylizać się z ran swych nie może;
Miluś zdrowie utracił. Lecz na co marnować mam słowa?
Tu skrzywdzonych jest tłum, niech oni ze skargą wystąpią.
— Miłościwy mój panie, odrzecze lis, czy dlatego
Mam już kary być godnym, iż wrogi na mnie nastają?
Mojaż74 wina, że Myś na miód się złakomił, a potem,
Gdy go chłopi opadli, obronić się nawet nie umiał,
Chociaż jest duży i silny? No, albo i kot niepoczciwy!
Toćżem go wedle możności ugościł. Lecz darmo, przemogła
W nim złodziejska natura i mimo, żem prosił, przestrzegał,
Poszedł na myszy do księdza. Doprawdy, za cudze zdrożności
Odpowiadać nie mogę, to rzecz tak jasna, jak słońce.
Jednak, królu i panie, poddaję się twoim wyrokom;
Choćbyś na śmierć mię75 skazał, pod miecz oddam głowę z pokorą,
Bo twej władzy potężnej wszelakie zwierzę ulega;
Masz i prawo, i siłę, więc któż ci się oprze z nas słabych?
Wtedy rozwarły się tłumy i wyszedł naprzód wilk-Srogosz,
Za nim kot-Miluś i Myś, a dalej zajączek-Dobrutko,
Piesek-Wiernuś, i osieł76, i chart, i kozieł77, i baran,
Koń i buhaj, wiewiórka, łasica i inne pomniejsze.
Potem lasów i pól mieszkańce78: jeleń i sarna,
Dzik, i małpa, i bóbr, i bocian, i żuraw, i czapla.
W końcu na Piejca głos zleciały się jeszcze ptaszęta:
Kaczka i gęś, i gołąb, i nawet pieśniarz-skowronek.
Któż wyliczyć by zdołał tę mnogość stworzeń wszelakich?
A gdy razem stanęli przed królem, poczęła się wrzawa
Skarg i głosów zmieszanych. Zaprawdę, nigdy od wieków
Tylu naraz zażaleń nie było przed sądem królewskim.
Reineke miny nie tracił i mową wytworną a płynną
Umiał tak zręcznie tłumaczyć uczynki i swoje, i cudze,
Że z pozoru on sam miał jeszcze prawo się skarżyć.
Ale tylu poważnych i zacnych mężów świadczyło
Przeciw lisowi, że mądre wybiegi nie zdały się na nic.
Wyrok zapadł tej treści: Pochwycić i związać zbrodniarza,
Aby nie uciekł spod straży, a potem powiesić bez zwłoki.
Teraz i Reineke już uważał swą grę za przegraną;
Chytrość nic nie pomogła: sam król odczytał mu wyrok,
A wrogowie z tryumfem ku miejscu kary go wiedli.
Miał jednakże i lis stronników swoich po trosze,
Którzy, srodze strapieni, że jeden z najpierwszych baronów,
Nagle wyzuty z honoru i wszystkich zaszczytów doczesnych,
Zginąć miał śmiercią haniebną — poczęli sarkać, aż wreszcie
Borsuk-Kosmacz, i małpa, i inni przedniejsi krewniacy
Nawet dwór opuścili, nie szczędząc niechęci objawów.
Więc korciło to króla, że tylu dostojnych rycerzy
W żalu z nim się rozstało, i rzekł do jednego z poufnych:
— Wprawdzie Reineke-lis zawinił, lecz zważyć nam trzeba,
Że niecnota ten ma przyjaciół także u dworu.
A tymczasem wilk-Srogosz, i niedźwiedź-Myś, i kot-Miluś
Już powiedli przestępcę, by spełnić wyrok królewski.
— Pamiętajcie, rzekł kot do wilka, że Reineke podlec
Niegdyś bratu waszemu podstępnie przysłużył się stryczkiem79;
Trzebaż dług mu wypłacić. A was, mój mości niedźwiedziu,
Dawnoż zdradził nikczemnie, wystawił na razy i rany,
I w dodatku na wstyd? Doprawdy, słodką nam będzie
Zemsta nad niegodziwcem, co wszystkich nas ciężko obraził!
— Rzućmy próżne gawędy! zawołał Srogosz. Toć lepiej
Poszukajmy postronka, by prędko z łotrem tym skończyć.
Reineke słuchał w milczeniu, aż wreszcie się ozwał z goryczą:
— Jeśli tak już zawzięcie żądacie mej śmierci, to po cóż
Zwlekać jeszcze? Wszak Miluś powinien się znać na postronkach,
Bo je zbadał niedawno dokładnie w stodole u księdza.
Dalej więc! rzućcie się wnet na wuja swojego i kmotra80!
Oto i król już nadciąga, w orszaku panów swej rady,
I królowa z damami, a za nią tłumy ciekawych.
Srogosz poszeptał na stronie słów kilka z krewnymi i z żoną,
Zalecając im baczne czuwanie nad lisem związanym,
By nie umknął czasami. — Trzymajcie go silnie, zakończył,
Kot postronek uczepi, a ja drabinę przystawię.
I powlekli grzesznika na szczeble drabiny, a potem
Założyli mu stryczek na szyję, czekając rozkazu.
Lis układał tymczasem przeróżne matactwa i plany,
Jakby się zręcznie, bez szwanku, z tych ciężkich wydobyć opałów.
Trudna będzie to sprawa, pomyślał, wszystko złe na mnie
Hurmem się nagle zwaliło! I król się zawziął, i wrogi81
Dybią, aby mnie zgubić, a jest ich mnóstwo i silnych.
Wielem82 w istocie nabroił; lecz gdybym tylko raz jeszcze
Mógł do tłumu przemówić, to może uniknąłbym śmierci.
Więc ze szczebla drabiny odezwał się tak do narodu:
— Widzę śmierć przed oczyma i zanim świat ten opuszczę,
O to tylko was proszę: dozwólcie mi po raz ostatni
Z żalem wyznać to wszystko, co cięży83 na moim sumieniu.
Aby czasem kto inny o grzechy moje w przyszłości
Obwiniony nie został. Toć może sędzia spraw ziemskich
Skruchę tę szczerą uwzględni i wyrok pozyskam łaskawszy.
Wielu te słowa wzruszyły. Wszak prośba była maluczka,
Zwłoka krótka: więc jęli do króla za biednym się wstawiać.
Król zezwolił, a lis nieborak odetchnął swobodniej.
— Bracia moi, zawołał, niech wszystko wypowiem od razu!
Kiedym jeszcze był mały, zaledwo od piersi odłączon84,
Już popchnęła mię żądza pomiędzy jagnięta i kózki,
Których głosy beczące przyjemnie łechtały mi ucho.
Wkrótce się z nimi poznałem i na śmierć zdławiwszy jagniątko,
Krwi się ciepłej napiłem; biesiada była wyborna,
Więc też dalej broiłem, mordując co się nawinie:
Młode koźlątka i ptaki, kaczęta, gąski i kury.
Później zimą nad Renem spotkałem się z wilkiem-Srogoszem
I zawarłem z nim sojusz, że razem polować będziemy,
On na większe zdobycze, a ja na mniejsze i słabsze.
Plony miały być wspólne; lecz stało się całkiem inaczej.
Gdy cielaka pochwycił lub kozę, to raczył się suto
Świeżym ich mięsem, a mnie zostawiał gnaty i skórę.
Nawet choć się zdarzyło, że wspólnie złowiliśmy krowę,
Jam odchodził na sucho, bo żona i dzieci Srogosza
Zaraz się na nią rzucały, sprzątając mi zdobycz sprzed nosa.
Żebra nawet nędznego nie mogłem pozyskać w udziale,
Chyba że z mięsa je wprzód ogryzły żarłoczne wilczęta.
Jednak Bóg mię85 ochronił od głodu. Czerpałem tajemnie
Pełną garścią z mych skarbów, złożonych w bezpiecznej kryjówce,
I żywiłem się nimi. A było też czerpać i z czego,
Boć tam złota jest tyle, że nikt go i w dziesięć nawrotów
Furą zabrać nie zdoła. — Tu król, na wzmiankę o skarbie,
Ucha nadstawił i rzekł: — A skądże tak dużo masz złota?
— Nie zataję ja tego, odpowie lis, boć do grobu
Z sobą zabrać nie mogę tych wszystkich rzeczy kosztownych.
Więc jak każesz, o królu, tak wyznam otwarcie i szczerze.
Skarb zabrałem przed laty. Sprzysięgli się wtedy spiskowi,
By cię życia pozbawić, i gdybym był w porę nie zdołał
Skarbów owych usunąć, to zdrajcy dopięliby swego.
Lwica wieści straszliwej o spisku na życie małżonka
Wysłuchała ze drżeniem. — Pamiętaj, rzekła do lisa,
Żebyś chwil swych ostatnich nie splamił kłamstwem niegodnym;
Wykryj nam niecny ten zamach i podłe morderców knowania.
Król zaś dodał poważnie: — Zamilczcie, wierni rycerze,
Reineke niech się przybliży do tronu, boć sprawa to ważna.
Lis, nabrawszy otuchy, skwapliwie się zsunął z drabiny,
Ku wielkiemu zmartwieniu tych wszystkich, co zgubić go chcieli,
Z miną szedł gęstą, buńczucznie, do nowych się matactw sposobiąc.
Gdyby mi tak się udało, pomyślał, okłamać monarchę,
A zarazem mych wrogów podstępnie w sidła zaplątać,
Byłby to tryumf nie lada; lecz trzeba łgać, co się zmieści.
Niecierpliwie wzywała królowa Reineke-lisa:
— Mów nam wszystko, jak było, bo tylko szczerość cię zbawi.
— Chętnie, odrzekł jej lis, przed śmiercią ulżę sumieniu,